Tổng quan nghiên cứu

Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh là một loại hình nghệ thuật dân gian đặc sắc, có lịch sử phát triển hàng ngàn năm, gắn liền với đời sống văn hóa của người dân hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh. Theo ước tính, dân ca này đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện cho nhân loại vào năm 2014, khẳng định giá trị văn hóa to lớn và tầm ảnh hưởng rộng rãi của nó. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện đại, sự quan tâm của thế hệ trẻ đối với dân ca đang giảm sút, dẫn đến nguy cơ mai một của loại hình nghệ thuật này. Tại Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Nghệ An, nơi đào tạo nguồn nhân lực âm nhạc chuyên nghiệp, việc dạy học hát dân ca Ví, Giặm còn nhiều hạn chế về chương trình, giáo trình và phương pháp giảng dạy.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc phân tích thực trạng dạy học hát dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh tại Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Nghệ An, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng giảng dạy nhằm đáp ứng yêu cầu đào tạo ngành Thanh nhạc và Sư phạm âm nhạc. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 9/2016 đến tháng 8/2018, với phạm vi tập trung vào sinh viên hệ Cao đẳng ngành Thanh nhạc và Sư phạm âm nhạc của trường. Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc mà còn nâng cao năng lực chuyên môn cho sinh viên, đáp ứng nhu cầu phát triển giáo dục âm nhạc trong thời kỳ hội nhập.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết âm nhạc dân gian và lý thuyết phương pháp dạy học âm nhạc. Lý thuyết âm nhạc dân gian tập trung vào đặc điểm âm nhạc của dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh, bao gồm các khái niệm về làn điệu, thang âm, điệu thức, tiết tấu và ngữ điệu đặc trưng của vùng Nghệ Tĩnh. Lý thuyết phương pháp dạy học âm nhạc nhấn mạnh việc kết hợp phương pháp truyền nghề truyền thống với đổi mới sáng tạo trong giảng dạy, nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người học.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh: loại hình dân ca đặc trưng của vùng Nghệ An và Hà Tĩnh, gồm các thể loại hát Ví, hát Giặm và hát Hò.
  • Làn điệu: cấu trúc giai điệu bán ổn định, gồm phần cứng và phần mềm, giúp nhận diện và phân biệt các thể loại dân ca.
  • Thang âm ngũ cung khuyết: hệ thống thang âm chủ đạo trong dân ca Ví, Giặm, với các quãng 3 thứ, 4 đúng và 2 trưởng đặc trưng.
  • Tiết tấu: nhịp điệu đặc trưng của hát Giặm (2/4, 4/4, 7/8) và tính tự do, linh hoạt của hát Ví.
  • Phương pháp dạy học truyền nghề: phương pháp thầy hát – trò bắt chước, kết hợp với phương pháp hiện đại như xướng âm, phân tích bản phổ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích, so sánh và tổng hợp các tài liệu, giáo trình, công trình nghiên cứu liên quan đến dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh. Phương pháp khảo sát, điều tra và phỏng vấn được áp dụng để thu thập dữ liệu thực tiễn từ giảng viên, sinh viên và các nghệ nhân. Phương pháp thực nghiệm sư phạm được triển khai nhằm kiểm chứng hiệu quả các biện pháp dạy học được đề xuất.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 61 giảng viên và khoảng 150 sinh viên ngành Thanh nhạc và Sư phạm âm nhạc tại Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Nghệ An. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong 24 tháng, từ tháng 9/2016 đến tháng 8/2018, bao gồm giai đoạn khảo sát, xây dựng giải pháp và thực nghiệm sư phạm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thời lượng và nội dung chương trình chưa phù hợp: Thời lượng môn hát dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh chỉ chiếm 60 tiết trong toàn khóa học, trong đó 20 tiết lý thuyết và 40 tiết thực hành, chưa đáp ứng yêu cầu đào tạo chuyên sâu. So với tổng số tiết học của ngành Thanh nhạc và Sư phạm âm nhạc, tỷ lệ này chiếm khoảng 5-7%, thấp hơn nhiều so với mức cần thiết để phát triển kỹ năng chuyên môn.

  2. Phương pháp giảng dạy còn hạn chế: Phương pháp truyền nghề truyền thống được áp dụng phổ biến nhưng chưa kết hợp hiệu quả với các phương pháp hiện đại như phân tích bản phổ, xướng âm, luyện tập kỹ thuật thanh nhạc chuyên sâu. Khoảng 70% sinh viên phản ánh khó khăn trong việc nắm bắt các kỹ thuật luyến láy, âm tô điểm và phát âm chuẩn theo phong cách dân ca Nghệ Tĩnh.

  3. Nguồn lực giảng viên chưa đồng đều: Trường có 12 giảng viên khoa Âm nhạc, trong đó 7 thạc sĩ và 2 đang học cao học, nhưng chưa có giảng viên chính thức chuyên ngành Kịch hát dân ca Ví, Giặm. Giảng viên chuyên môn về dân ca chủ yếu là nghệ nhân thỉnh giảng, dẫn đến sự thiếu ổn định và đồng bộ trong giảng dạy.

  4. Sinh viên thiếu niềm đam mê và kỹ năng thực hành: Khoảng 40% sinh viên ngành Thanh nhạc và Sư phạm âm nhạc chưa có hứng thú với dân ca, do ảnh hưởng của thị hiếu âm nhạc hiện đại và thiếu tài liệu học tập đầy đủ. Kỹ năng hát và đệm dân ca của sinh viên còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế tại các cơ sở giáo dục và biểu diễn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc chương trình đào tạo chưa được điều chỉnh phù hợp với đặc thù môn học và nhu cầu thực tế. Việc thiếu sự kết hợp giữa phương pháp truyền thống và hiện đại làm giảm hiệu quả tiếp thu của sinh viên. So sánh với một số nghiên cứu trong ngành giáo dục âm nhạc, việc tăng cường thời lượng thực hành và áp dụng phương pháp đa dạng đã được chứng minh giúp nâng cao kỹ năng và sự yêu thích của người học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thời lượng lý thuyết và thực hành trong chương trình, biểu đồ tròn phân bố phương pháp giảng dạy được sử dụng, và bảng so sánh năng lực sinh viên trước và sau thực nghiệm sư phạm. Những kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đổi mới chương trình và phương pháp giảng dạy để bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh trong môi trường giáo dục chuyên nghiệp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng thời lượng giảng dạy môn hát dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh: Đề xuất nâng tổng số tiết học từ 60 lên 90 tiết, trong đó lý thuyết tăng từ 20 lên 25 tiết, thực hành tăng từ 40 lên 65 tiết. Mục tiêu nhằm nâng cao kỹ năng thực hành và hiểu biết lý thuyết cho sinh viên trong vòng 1-2 khóa học tiếp theo. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu và khoa Âm nhạc.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học kết hợp truyền nghề và hiện đại: Áp dụng phương pháp giảng dạy đa dạng, bao gồm truyền nghề, xướng âm, phân tích bản phổ, luyện tập kỹ thuật thanh nhạc chuyên sâu và ứng dụng công nghệ thông tin. Mục tiêu tăng tỷ lệ sinh viên đạt kỹ năng hát dân ca chuẩn lên trên 80% trong 2 năm. Giảng viên và nghệ nhân phối hợp thực hiện.

  3. Chuẩn hóa và nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về dân ca Ví, Giặm cho giảng viên hiện có, đồng thời tuyển dụng giảng viên chuyên ngành Kịch hát dân ca. Mục tiêu trong 3 năm có ít nhất 3 giảng viên đạt trình độ thạc sĩ chuyên ngành dân ca. Nhà trường và các cơ quan quản lý giáo dục chịu trách nhiệm.

  4. Phát triển tài liệu học tập và cơ sở vật chất hỗ trợ: Biên soạn, cập nhật giáo trình, băng đĩa, video hướng dẫn hát dân ca chuẩn, đồng thời trang bị phòng học, thiết bị âm thanh hiện đại phục vụ giảng dạy. Mục tiêu hoàn thiện bộ tài liệu và trang thiết bị trong vòng 1 năm. Ban đào tạo và thư viện nhà trường phối hợp thực hiện.

  5. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ dân ca: Khuyến khích sinh viên tham gia các CLB dân ca, giao lưu với nghệ nhân, tổ chức các cuộc thi hát dân ca để tăng cường thực hành và phát triển niềm đam mê. Mục tiêu tăng số lượng sinh viên tham gia hoạt động dân ca lên 60% trong 2 năm. Khoa Âm nhạc và Đoàn Thanh niên chịu trách nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục âm nhạc: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để cải tiến chương trình, phương pháp giảng dạy dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh, giúp nâng cao chất lượng đào tạo và bảo tồn di sản văn hóa.

  2. Sinh viên ngành Thanh nhạc và Sư phạm âm nhạc: Tài liệu giúp sinh viên hiểu rõ đặc điểm, giá trị và kỹ thuật biểu diễn dân ca, từ đó phát triển kỹ năng và tình yêu với loại hình nghệ thuật truyền thống.

  3. Nghệ nhân và nhà nghiên cứu văn hóa dân gian: Luận văn tổng hợp các đặc trưng âm nhạc, phương pháp truyền nghề và thực trạng đào tạo, hỗ trợ công tác bảo tồn và phát huy dân ca trong cộng đồng.

  4. Các cơ quan quản lý văn hóa và giáo dục: Cung cấp thông tin và giải pháp thiết thực để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo phù hợp nhằm phát triển nguồn nhân lực văn hóa nghệ thuật và bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh có đặc điểm âm nhạc nào nổi bật?
    Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh sử dụng thang âm ngũ cung khuyết với các quãng 3 thứ, 4 đúng và 2 trưởng đặc trưng. Hát Ví có tiết tấu tự do, linh hoạt, còn hát Giặm có nhịp điệu rõ ràng (2/4, 4/4, 7/8). Giai điệu thường có luyến láy mềm mại, tạo nên nét đằm thắm, sâu lắng đặc trưng.

  2. Tại sao việc dạy học dân ca Ví, Giặm tại Trường Cao đẳng VHNT Nghệ An còn nhiều hạn chế?
    Nguyên nhân chính là thời lượng giảng dạy quá ít, phương pháp truyền thống chưa kết hợp hiệu quả với phương pháp hiện đại, đội ngũ giảng viên chuyên ngành còn thiếu và chưa đồng đều, cùng với sự giảm sút niềm đam mê của sinh viên do ảnh hưởng của thị hiếu âm nhạc hiện đại.

  3. Phương pháp dạy học nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy hát dân ca?
    Kết hợp phương pháp truyền nghề truyền thống với các phương pháp hiện đại như xướng âm, phân tích bản phổ, luyện tập kỹ thuật thanh nhạc chuyên sâu và ứng dụng công nghệ thông tin. Đồng thời tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ để tăng cường thực hành và phát triển niềm đam mê.

  4. Làm thế nào để sinh viên có thể hát đúng phong cách dân ca Nghệ Tĩnh?
    Sinh viên cần được luyện tập kỹ năng phát âm chuẩn theo phương ngữ Nghệ Tĩnh, hiểu rõ cấu trúc làn điệu, kỹ thuật luyến láy và âm tô điểm đặc trưng. Việc học kết hợp giữa lý thuyết, thực hành và trải nghiệm thực tế với nghệ nhân giúp nâng cao khả năng biểu diễn đúng phong cách.

  5. Ý nghĩa của việc đưa dân ca Ví, Giặm vào chương trình đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp là gì?
    Việc này giúp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời trang bị cho sinh viên kiến thức và kỹ năng chuyên môn cần thiết để trở thành những giáo viên, nghệ sĩ có năng lực truyền dạy và biểu diễn dân ca, góp phần phát triển nền văn hóa nghệ thuật đậm đà bản sắc dân tộc.

Kết luận

  • Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh là di sản văn hóa phi vật thể có giá trị đặc biệt, cần được bảo tồn và phát huy trong giáo dục âm nhạc chuyên nghiệp.
  • Thực trạng dạy học tại Trường Cao đẳng VHNT Nghệ An còn nhiều hạn chế về thời lượng, phương pháp và nguồn lực giảng viên.
  • Nghiên cứu đề xuất tăng thời lượng giảng dạy, đổi mới phương pháp kết hợp truyền thống và hiện đại, chuẩn hóa đội ngũ giảng viên và phát triển tài liệu học tập.
  • Các giải pháp được thực nghiệm và đánh giá có hiệu quả trong việc nâng cao kỹ năng và niềm đam mê của sinh viên đối với dân ca.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý và nhà trường tiếp tục triển khai các biện pháp này trong 1-3 năm tới để góp phần bảo tồn và phát triển dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh bền vững.

Hãy hành động ngay hôm nay để giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc qua việc nâng cao chất lượng đào tạo dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh tại các cơ sở giáo dục âm nhạc chuyên nghiệp!