I. Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn phát triển năng lực tự học cho học sinh nhằm nâng cao hiệu quả ôn thi tốt nghiệp THPT môn Địa lí
Năng lực tự học (năng lực tự học) là một yếu tố quan trọng trong quá trình học tập của học sinh. Để nâng cao hiệu quả ôn thi tốt nghiệp THPT môn Địa lí, việc phát triển năng lực tự học cho học sinh là cần thiết. Theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá là một trong những nhiệm vụ quan trọng. Đổi mới phương pháp dạy học không chỉ giúp học sinh tiếp thu kiến thức mà còn phát triển kỹ năng tự học. Việc áp dụng các phương pháp dạy học hiện đại, như dạy học theo dự án, học tập trải nghiệm, sẽ khuyến khích học sinh chủ động hơn trong việc tìm hiểu kiến thức. Hơn nữa, việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa, các buổi thảo luận nhóm cũng là những cách hiệu quả để phát triển năng lực tự học cho học sinh. Đặc biệt, môn Địa lí với tính chất tổng hợp, liên ngành, đòi hỏi học sinh không chỉ ghi nhớ kiến thức mà còn phải biết vận dụng vào thực tiễn. Do đó, việc phát triển năng lực tự học không chỉ giúp học sinh ôn thi tốt nghiệp hiệu quả mà còn trang bị cho các em những kỹ năng cần thiết cho cuộc sống.
1.1. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá
Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá là một trong những giải pháp quan trọng để phát triển năng lực tự học cho học sinh. Theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, việc đổi mới này nhằm đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Việc chuyển từ phương pháp dạy học truyền thống sang phương pháp dạy học tích cực sẽ giúp học sinh phát huy tính chủ động, sáng tạo. Đặc biệt, trong bối cảnh thi tốt nghiệp THPT hiện nay, việc áp dụng hình thức thi trắc nghiệm đã tạo ra một môi trường học tập mới, khuyến khích học sinh học đều các môn học. Môn Địa lí, với hình thức thi trắc nghiệm, yêu cầu học sinh không chỉ nhớ kiến thức mà còn phải hiểu và vận dụng linh hoạt. Điều này thúc đẩy học sinh phát triển năng lực tự học, tự nghiên cứu và tự đánh giá kết quả học tập của bản thân.
1.2. Tự học và vai trò của nó trong ôn thi tốt nghiệp
Tự học là một quá trình quan trọng giúp học sinh nâng cao hiệu quả học tập. Theo Hồ Chí Minh, tự học là "tự động học tập", nghĩa là học sinh phải tự giác, tự chủ trong việc học. Việc phát triển năng lực tự học không chỉ giúp học sinh ôn thi tốt nghiệp hiệu quả mà còn giúp các em hình thành thói quen học tập suốt đời. Trong môn Địa lí, học sinh cần phải biết cách khai thác tài liệu, sử dụng Atlat, bảng số liệu và biểu đồ để giải quyết các bài tập. Việc tự học giúp học sinh không chỉ nắm vững kiến thức mà còn phát triển kỹ năng phân tích, tổng hợp thông tin. Điều này rất quan trọng trong bối cảnh kỳ thi tốt nghiệp THPT hiện nay, khi mà yêu cầu về năng lực và phẩm chất của học sinh ngày càng cao.
II. Thực trạng năng lực tự học môn Địa lí trong ôn thi tốt nghiệp THPT
Thực trạng năng lực tự học của học sinh THPT hiện nay còn nhiều hạn chế. Nhiều học sinh vẫn còn thụ động trong việc học, chưa thực sự dành nhiều thời gian cho việc tự học. Việc ghi chép, học thuộc lòng vẫn là phương pháp chính mà học sinh áp dụng. Điều này dẫn đến việc học sinh không nắm vững kiến thức và không tự tin trong kỳ thi tốt nghiệp. Nguyên nhân chủ yếu là do năng lực tự học của học sinh còn yếu, thiếu động cơ và hứng thú trong học tập. Giáo viên cũng chưa thực sự quan tâm đến việc phát triển năng lực tự học cho học sinh. Do đó, việc cần thiết là phải có những giải pháp cụ thể để khắc phục tình trạng này, giúp học sinh phát huy khả năng tự học và nâng cao hiệu quả ôn thi tốt nghiệp.
2.1. Những khó khăn trong việc tự học của học sinh
Học sinh THPT hiện nay gặp nhiều khó khăn trong việc tự học. Một trong những khó khăn lớn nhất là thiếu thời gian và phương pháp học tập hiệu quả. Nhiều học sinh không biết cách lập kế hoạch học tập, dẫn đến việc học không có hệ thống. Hơn nữa, sự ảnh hưởng của dịch Covid-19 cũng làm giảm thời gian học tập trên lớp, khiến học sinh không có đủ thời gian để ôn tập. Bên cạnh đó, việc thiếu động lực và hứng thú trong học tập cũng là một nguyên nhân khiến học sinh không tích cực trong việc tự học. Để khắc phục tình trạng này, cần có sự hỗ trợ từ giáo viên và gia đình, giúp học sinh nhận thức được tầm quan trọng của việc tự học trong quá trình ôn thi.
2.2. Đánh giá thực trạng năng lực tự học môn Địa lí
Đánh giá thực trạng năng lực tự học môn Địa lí cho thấy rằng nhiều học sinh chưa thực sự nắm vững kiến thức cơ bản. Việc học thuộc lòng mà không hiểu bản chất vấn đề là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến kết quả thi không cao. Học sinh thường gặp khó khăn trong việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn, điều này thể hiện rõ trong các bài thi trắc nghiệm. Đặc biệt, môn Địa lí yêu cầu học sinh phải có khả năng phân tích, tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn khác nhau. Do đó, việc phát triển năng lực tự học là rất cần thiết để giúp học sinh cải thiện kết quả học tập và tự tin hơn trong kỳ thi tốt nghiệp.
III. Một số giải pháp nhằm phát triển năng lực tự học môn Địa lí trong ôn thi tốt nghiệp THPT
Để phát triển năng lực tự học cho học sinh, cần áp dụng một số giải pháp cụ thể. Đầu tiên, giáo viên cần đổi mới phương pháp dạy học, khuyến khích học sinh tham gia vào quá trình học tập. Việc tổ chức các hoạt động nhóm, thảo luận sẽ giúp học sinh phát huy khả năng tự học. Thứ hai, cần xây dựng các tài liệu hướng dẫn tự học cho học sinh, giúp các em biết cách khai thác tài liệu, sử dụng Atlat và bảng số liệu. Thứ ba, cần tạo ra môi trường học tập tích cực, khuyến khích học sinh tự giác trong việc học. Cuối cùng, giáo viên cần thường xuyên theo dõi, đánh giá quá trình học tập của học sinh, từ đó có những điều chỉnh kịp thời để hỗ trợ các em trong việc phát triển năng lực tự học.
3.1. Đổi mới phương pháp dạy học
Đổi mới phương pháp dạy học là một trong những giải pháp quan trọng để phát triển năng lực tự học cho học sinh. Giáo viên cần áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, khuyến khích học sinh tham gia vào quá trình học tập. Việc tổ chức các hoạt động nhóm, thảo luận sẽ giúp học sinh phát huy khả năng tự học. Hơn nữa, giáo viên cũng cần tạo ra các tình huống học tập thực tế, giúp học sinh áp dụng kiến thức vào thực tiễn. Điều này không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức mà còn phát triển kỹ năng tư duy và khả năng giải quyết vấn đề.
3.2. Xây dựng tài liệu hướng dẫn tự học
Việc xây dựng tài liệu hướng dẫn tự học cho học sinh là rất cần thiết. Tài liệu này cần cung cấp cho học sinh các phương pháp học tập hiệu quả, cách khai thác tài liệu, sử dụng Atlat và bảng số liệu. Hơn nữa, tài liệu cũng cần hướng dẫn học sinh cách lập kế hoạch học tập, giúp các em tự giác trong việc học. Việc có tài liệu hướng dẫn sẽ giúp học sinh tự tin hơn trong quá trình ôn thi, đồng thời phát triển năng lực tự học một cách hiệu quả.
