Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam, sau khi chính thức trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), đã đứng trước cơ hội hợp tác và học hỏi từ các nền kinh tế phát triển, đồng thời đối mặt với nhiều thách thức trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh. Trong bối cảnh đó, việc xây dựng một nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đòi hỏi sự phát triển đồng bộ của các lĩnh vực, trong đó quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình đóng vai trò then chốt. Hàng năm, Nhà nước dành một khoản vốn ngân sách lớn cho đầu tư xây dựng nhằm phát triển kinh tế xã hội, góp phần giảm nghèo và thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền. Tuy nhiên, thực trạng lãng phí và thất thoát vốn đầu tư xây dựng vẫn diễn ra, đặc biệt trong khâu thanh toán và quyết toán dự án hoàn thành sử dụng vốn nhà nước.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc phân tích thực trạng quản lý chi phí trong khâu thanh toán, quyết toán vốn đầu tư xây dựng công trình sử dụng vốn ngân sách nhà nước, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thất thoát và lãng phí. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các dự án đầu tư xây dựng công trình sử dụng vốn nhà nước tại Việt Nam trong giai đoạn gần đây, với trọng tâm là khâu thanh toán và quyết toán vốn đầu tư dự án hoàn thành. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện hệ thống quản lý chi phí đầu tư xây dựng, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn ngân sách, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý nhà nước và các chủ đầu tư trong việc kiểm soát chi phí đầu tư xây dựng công trình.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý chi phí đầu tư xây dựng: Chi phí đầu tư xây dựng công trình bao gồm toàn bộ chi phí cần thiết để xây dựng mới, sửa chữa, cải tạo hoặc mở rộng công trình. Quản lý chi phí là quá trình kiểm soát và khống chế chi phí trong suốt quá trình đầu tư từ chuẩn bị đến khi dự án hoàn thành và đưa vào sử dụng.

  • Mô hình quản lý chi phí trong khâu thanh toán và quyết toán: Quản lý chi phí trong khâu thanh toán và quyết toán vốn đầu tư là kiểm soát chi phí từ khi ký hợp đồng kinh tế giữa chủ đầu tư và nhà thầu đến khi lập báo cáo quyết toán dự án hoàn thành. Mô hình này nhấn mạnh vai trò của chủ đầu tư trong việc chịu trách nhiệm chính và phân cấp quản lý rõ ràng.

  • Khái niệm dự án đầu tư xây dựng công trình: Dự án là quá trình đơn nhất, gồm các hoạt động phối hợp có thời hạn nhằm đạt mục tiêu phát triển công trình phù hợp với yêu cầu kỹ thuật, kinh tế và pháp lý.

  • Khung pháp lý và tiêu chuẩn quản lý chi phí: Nghiên cứu áp dụng các văn bản pháp luật như Luật Xây dựng, Luật Đầu tư, Nghị định số 112/2009/NĐ-CP về quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình, các Thông tư hướng dẫn của Bộ Xây dựng và Bộ Tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ các báo cáo quản lý dự án, hồ sơ thanh toán, quyết toán vốn đầu tư xây dựng công trình sử dụng vốn ngân sách nhà nước; các văn bản pháp luật, nghị định, thông tư liên quan; kết quả thanh tra, kiểm toán và các báo cáo thực trạng tại một số dự án xây dựng, thủy lợi tiêu biểu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để đánh giá thực trạng quản lý chi phí, phân tích các nguyên nhân gây thất thoát, lãng phí trong khâu thanh toán và quyết toán. Phương pháp phân tích tổng kết kinh nghiệm được áp dụng để so sánh với các mô hình quản lý chi phí của một số quốc gia phát triển như Anh, Singapore, Trung Quốc nhằm rút ra bài học phù hợp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào các dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước đã hoàn thành và có hồ sơ thanh toán, quyết toán đầy đủ, với số lượng dự án khảo sát khoảng vài chục dự án tiêu biểu trên phạm vi toàn quốc, đảm bảo tính đại diện cho thực trạng chung.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2018 đến 2023, tập trung phân tích các dự án hoàn thành trong giai đoạn này nhằm phản ánh chính xác thực trạng và xu hướng quản lý chi phí đầu tư xây dựng hiện nay.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý chi phí trong khâu thanh toán còn nhiều hạn chế: Khoảng 30% dự án được khảo sát có hồ sơ thanh toán không đầy đủ hoặc không đúng quy định, dẫn đến việc giải ngân vốn chậm và không hiệu quả. Tỷ lệ sai phạm về chi phí trong khâu thanh toán chiếm khoảng 15-20% tổng vốn đầu tư dự án.

  2. Tỷ lệ tiết kiệm qua công tác quyết toán vốn đầu tư đạt khoảng 3-5% tổng vốn đầu tư: Qua thẩm tra và phê duyệt quyết toán, nhiều dự án đã tiết kiệm được một phần vốn đáng kể cho ngân sách nhà nước, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều dự án chưa được quyết toán kịp thời, chiếm khoảng 37,6% tổng số dự án hoàn thành.

  3. Nguyên nhân chính gây thất thoát và lãng phí chi phí đầu tư: Bao gồm chất lượng khảo sát, thiết kế thấp, sai sót trong thẩm định dự toán, công tác đấu thầu và lựa chọn nhà thầu chưa chặt chẽ, thủ tục thanh toán phức tạp và chưa đồng bộ, năng lực quản lý của chủ đầu tư và các bên liên quan còn hạn chế.

  4. So sánh với kinh nghiệm quốc tế: Các nước phát triển như Anh, Singapore, Trung Quốc đều chú trọng kiểm soát chi phí ngay từ giai đoạn thiết kế, áp dụng các mô hình quản lý chi phí chuyên nghiệp và minh bạch, đồng thời phân cấp rõ ràng trách nhiệm cho các chủ thể tham gia dự án. Việt Nam cần học hỏi và áp dụng các mô hình này để nâng cao hiệu quả quản lý chi phí.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trong quản lý chi phí đầu tư xây dựng tại Việt Nam có thể giải thích do sự phức tạp của cơ chế quản lý vốn đầu tư, sự thay đổi liên tục của các quy định pháp luật, cũng như năng lực quản lý và chuyên môn của các chủ thể tham gia còn chưa đồng đều. Việc thiếu kiểm soát chặt chẽ trong khâu thẩm định dự toán và lựa chọn nhà thầu dẫn đến sai phạm về chi phí, kéo dài tiến độ và giảm hiệu quả đầu tư.

So với các nghiên cứu quốc tế, Việt Nam còn thiếu các tổ chức tư vấn quản lý chi phí chuyên nghiệp và hệ thống thông tin dữ liệu minh bạch về giá xây dựng. Việc áp dụng các chuẩn mực quốc tế và tăng cường xã hội hóa công tác kiểm soát chi phí sẽ giúp nâng cao tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý vốn đầu tư.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ tiết kiệm qua quyết toán vốn đầu tư theo năm, biểu đồ phân bổ các nguyên nhân gây thất thoát chi phí, và bảng so sánh các mô hình quản lý chi phí giữa Việt Nam và một số quốc gia phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường kiểm soát chất lượng khảo sát và thiết kế: Chủ đầu tư cần phối hợp chặt chẽ với các đơn vị tư vấn chuyên nghiệp để đảm bảo chất lượng khảo sát, thiết kế kỹ thuật, tránh sai sót làm phát sinh chi phí không cần thiết. Thời gian thực hiện: ngay lập tức và liên tục trong quá trình chuẩn bị dự án. Chủ thể thực hiện: Bộ Xây dựng, các chủ đầu tư dự án.

  2. Hoàn thiện hệ thống pháp lý và quy trình thanh toán, quyết toán: Rà soát, sửa đổi các quy định pháp luật liên quan đến quản lý chi phí đầu tư xây dựng, đơn giản hóa thủ tục thanh toán, quy định rõ trách nhiệm và quyền hạn của các bên liên quan. Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng, các cơ quan quản lý nhà nước.

  3. Phát triển tổ chức tư vấn quản lý chi phí chuyên nghiệp và minh bạch thông tin: Khuyến khích xã hội hóa công tác kiểm soát chi phí, xây dựng hệ thống dữ liệu giá xây dựng công khai, minh bạch để hỗ trợ công tác lập dự toán và quyết toán. Thời gian thực hiện: 2-3 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Xây dựng, các tổ chức tư vấn, hiệp hội ngành nghề.

  4. Nâng cao năng lực quản lý của chủ đầu tư và các bên liên quan: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ về quản lý chi phí đầu tư xây dựng, đặc biệt trong khâu thanh toán và quyết toán. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Bộ Nội vụ, Bộ Xây dựng, các chủ đầu tư.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư dự án xây dựng công trình sử dụng vốn nhà nước: Nghiên cứu giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng quản lý chi phí, đặc biệt trong khâu thanh toán và quyết toán, từ đó giảm thiểu thất thoát vốn.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng và tài chính: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, quy trình quản lý chi phí đầu tư xây dựng, đảm bảo hiệu quả sử dụng ngân sách.

  3. Các tổ chức tư vấn, kiểm toán và thẩm tra dự án: Hỗ trợ trong việc áp dụng các phương pháp kiểm soát chi phí chuyên nghiệp, nâng cao chất lượng thẩm tra, kiểm toán vốn đầu tư xây dựng.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý xây dựng, kinh tế xây dựng: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc nghiên cứu chuyên sâu về quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình trong bối cảnh kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình là gì?
    Quản lý chi phí đầu tư xây dựng là quá trình kiểm soát và khống chế chi phí từ khi chuẩn bị đầu tư đến khi dự án hoàn thành và đưa vào sử dụng, nhằm đảm bảo hiệu quả và tiết kiệm vốn đầu tư.

  2. Tại sao khâu thanh toán và quyết toán vốn đầu tư lại quan trọng?
    Khâu thanh toán và quyết toán là giai đoạn kiểm soát chi phí cuối cùng, giúp xác định chính xác số vốn đã sử dụng, phát hiện sai phạm, thất thoát và đảm bảo tính minh bạch trong sử dụng vốn nhà nước.

  3. Nguyên nhân chính gây thất thoát chi phí trong đầu tư xây dựng là gì?
    Bao gồm chất lượng khảo sát, thiết kế kém, sai sót trong thẩm định dự toán, thủ tục thanh toán phức tạp, năng lực quản lý hạn chế và thiếu minh bạch trong đấu thầu, lựa chọn nhà thầu.

  4. Việt Nam có thể học hỏi gì từ kinh nghiệm quốc tế về quản lý chi phí đầu tư xây dựng?
    Cần chú trọng kiểm soát chi phí từ giai đoạn thiết kế, áp dụng các mô hình quản lý chuyên nghiệp, minh bạch thông tin và phân cấp rõ ràng trách nhiệm cho các chủ thể tham gia dự án.

  5. Các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi phí đầu tư xây dựng là gì?
    Bao gồm tăng cường kiểm soát chất lượng khảo sát, hoàn thiện hệ thống pháp lý, phát triển tổ chức tư vấn chuyên nghiệp, nâng cao năng lực quản lý của chủ đầu tư và các bên liên quan.

Kết luận

  • Quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình, đặc biệt trong khâu thanh toán và quyết toán, là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn ngân sách nhà nước.
  • Thực trạng quản lý chi phí còn nhiều hạn chế, với tỷ lệ sai phạm và thất thoát chi phí đáng kể trong các dự án sử dụng vốn nhà nước.
  • Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ chất lượng khảo sát, thiết kế, thủ tục thanh toán phức tạp và năng lực quản lý còn hạn chế.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp đồng bộ nhằm hoàn thiện hệ thống pháp lý, nâng cao năng lực quản lý và phát triển tổ chức tư vấn chuyên nghiệp.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào việc triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời xây dựng hệ thống dữ liệu minh bạch và đào tạo nâng cao năng lực cho các chủ thể tham gia quản lý chi phí đầu tư xây dựng.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững của đất nước!