Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trở thành yếu tố then chốt thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước. Việt Nam, với việc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và mở cửa thị trường lao động ASEAN từ năm 2015, đang đối mặt với thách thức lớn trong việc nâng cao kỹ năng nghề cho người lao động. Đặc biệt, ngành Kinh tế Gia đình (KTGĐ) tại các cơ sở đào tạo đại học cần đổi mới để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường lao động về kỹ năng thực hành và năng lực nghề nghiệp.

Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo ngành KTGĐ theo tiếp cận kỹ năng nghề tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh (ĐH SPKT Tp.HCM). Nghiên cứu khảo sát thực trạng đào tạo, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng như chương trình đào tạo, đội ngũ giảng viên, phương pháp dạy học, cơ sở vật chất và hệ thống kiểm tra đánh giá. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào sinh viên khóa 2008-2014 và giảng viên ngành KTGĐ tại trường, với mục tiêu đề xuất giải pháp phù hợp nhằm nâng cao kỹ năng nghề, đáp ứng nhu cầu thực tế của doanh nghiệp và thị trường lao động.

Việc nâng cao chất lượng đào tạo ngành KTGĐ không chỉ giúp sinh viên có khả năng vận dụng kiến thức và kỹ năng nghề vào thực tiễn mà còn góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải tiến chương trình đào tạo, đổi mới phương pháp giảng dạy và tăng cường liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp, từ đó nâng cao hiệu quả đào tạo và khả năng đáp ứng nhu cầu xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: Tiếp cận đào tạo định hướng nghề nghiệp ứng dụng (POHE) và đào tạo theo năng lực thực hiện (Competency Based Training - CBT). POHE nhấn mạnh sự gắn kết giữa cơ sở đào tạo, giảng viên và doanh nghiệp, tập trung phát triển năng lực và kỹ năng nghề thông qua chương trình đào tạo mô đun, thực hành và thực tập nghề nghiệp. Đào tạo theo năng lực thực hiện tập trung vào việc trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp theo các tiêu chuẩn kỹ năng nghề (KNN), nhằm đảm bảo người học có thể thực hiện thành công các nhiệm vụ nghề nghiệp trong môi trường thực tế.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Chất lượng đào tạo: Mức độ đạt được mục tiêu đào tạo đã đề ra, phản ánh sự phù hợp với yêu cầu thị trường lao động.
  • Kỹ năng nghề: Khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng thực hành và thái độ nghề nghiệp để thực hiện các nhiệm vụ công việc một cách thành thạo, linh hoạt và sáng tạo.
  • Tiêu chuẩn kỹ năng nghề: Bộ quy định tối thiểu về công việc, mức độ thực hiện và kiến thức cần thiết để đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp tương ứng.

Ngoài ra, mô hình đánh giá thành quả chương trình của Mỹ được áp dụng để đánh giá toàn diện quá trình đào tạo, bao gồm các yếu tố đầu vào, hoạt động đào tạo, đầu ra và kết quả đào tạo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ phiếu khảo sát sinh viên năm cuối và cựu sinh viên ngành KTGĐ khóa 2008-2014, phỏng vấn sâu giảng viên và doanh nghiệp sử dụng lao động tốt nghiệp ngành này tại Trường ĐH SPKT Tp.HCM.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, kết hợp phân tích định tính từ phỏng vấn chuyên gia và doanh nghiệp nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2016, với các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý số liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 100 sinh viên và cựu sinh viên, cùng 5-7 giảng viên và đại diện doanh nghiệp. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kỹ năng nghề của sinh viên còn yếu: Khoảng 65% cựu sinh viên đánh giá kỹ năng thực hành chưa đáp ứng yêu cầu công việc thực tế, trong khi chỉ 40% sinh viên năm cuối cảm thấy hài lòng với kỹ năng nghề được trang bị.
  2. Chương trình đào tạo chưa phù hợp với tiêu chuẩn kỹ năng nghề: 70% sinh viên và giảng viên cho rằng nội dung chương trình còn chung chung, chưa tập trung vào kỹ năng nghề chuyên sâu theo tiêu chuẩn VTOS ngành chế biến món ăn.
  3. Phương pháp dạy học còn mang tính truyền thống: 60% sinh viên phản ánh phương pháp giảng dạy chủ yếu là lý thuyết, thiếu các hoạt động thực hành, dự án và thực tập gắn với doanh nghiệp.
  4. Cơ sở vật chất và trang thiết bị chưa đáp ứng đầy đủ: Hệ thống nhà xưởng và trang thiết bị thực hành chỉ đạt khoảng 70% so với yêu cầu đào tạo kỹ năng nghề, ảnh hưởng đến hiệu quả rèn luyện kỹ năng của sinh viên.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng trên là do chương trình đào tạo ngành KTGĐ hiện nay còn mang tính tổng hợp, chuẩn đầu ra rộng và chưa dựa trên tiêu chuẩn kỹ năng nghề cụ thể, dẫn đến sinh viên khó đạt được kỹ năng nghề chuyên sâu. Phương pháp dạy học truyền thống, thiếu sự đổi mới và chưa áp dụng các phương pháp học tập tích cực làm giảm hiệu quả tiếp thu kỹ năng nghề của sinh viên.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc áp dụng tiếp cận đào tạo theo năng lực thực hiện và POHE đã được chứng minh giúp nâng cao tỷ lệ sinh viên có việc làm đúng ngành nghề lên trên 80%. Do đó, việc đổi mới chương trình đào tạo, phương pháp giảng dạy và tăng cường liên kết với doanh nghiệp là cần thiết để nâng cao chất lượng đào tạo ngành KTGĐ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ hài lòng của sinh viên về kỹ năng nghề, bảng so sánh mức độ phù hợp của chương trình đào tạo với tiêu chuẩn kỹ năng nghề, và biểu đồ đánh giá cơ sở vật chất phục vụ đào tạo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải tiến nội dung chương trình đào tạo theo tiêu chuẩn kỹ năng nghề: Xây dựng lại chương trình đào tạo ngành KTGĐ dựa trên các đơn vị năng lực thuộc tiêu chuẩn kỹ năng nghề chế biến món ăn VTOS, tập trung phát triển kỹ năng nghề chuyên sâu. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, Bộ môn KTGĐ, chuyên gia đào tạo.
  2. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực và thực hành nhiều hơn: Áp dụng phương pháp học tập dự án, học tập nhóm, mô phỏng tình huống thực tế và tăng cường thực tập tại doanh nghiệp. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể thực hiện: Giảng viên, phòng đào tạo.
  3. Nâng cao chất lượng kiểm tra, đánh giá theo tiêu chuẩn kỹ năng nghề: Xây dựng hệ thống đánh giá tích hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp, sử dụng các bài kiểm tra thực hành và đánh giá qua dự án. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ môn, phòng khảo thí.
  4. Tăng cường liên kết đào tạo giữa nhà trường và doanh nghiệp: Thiết lập hợp tác chặt chẽ với các doanh nghiệp trong ngành chế biến món ăn để tổ chức thực tập, tham quan, đào tạo giảng viên và cập nhật nhu cầu thị trường lao động. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, phòng quan hệ doanh nghiệp.
  5. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị thực hành: Cập nhật, bổ sung trang thiết bị hiện đại phục vụ đào tạo kỹ năng nghề, tạo môi trường học tập thực tế cho sinh viên. Thời gian thực hiện: 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, phòng quản lý cơ sở vật chất.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban giám hiệu và phòng đào tạo các trường đại học, cao đẳng đào tạo ngành Kinh tế Gia đình: Giúp xây dựng và cải tiến chương trình đào tạo theo tiêu chuẩn kỹ năng nghề, nâng cao chất lượng đào tạo.
  2. Giảng viên ngành Kinh tế Gia đình và các ngành liên quan: Tham khảo để đổi mới phương pháp giảng dạy, áp dụng các kỹ thuật đào tạo theo năng lực thực hiện và tiếp cận POHE.
  3. Doanh nghiệp sử dụng lao động ngành chế biến món ăn và dịch vụ ăn uống: Hiểu rõ yêu cầu kỹ năng nghề và phối hợp với nhà trường trong đào tạo, thực tập và tuyển dụng nhân lực chất lượng cao.
  4. Sinh viên ngành Kinh tế Gia đình và các ngành đào tạo kỹ thuật chế biến món ăn: Nắm bắt được yêu cầu kỹ năng nghề, chuẩn bị tốt hơn cho công việc thực tế và phát triển nghề nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiếp cận kỹ năng nghề là gì và tại sao quan trọng trong đào tạo ngành Kinh tế Gia đình?
    Tiếp cận kỹ năng nghề là phương pháp đào tạo tập trung phát triển kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp theo tiêu chuẩn nghề nghiệp cụ thể. Nó giúp sinh viên có khả năng thực hành thành thạo và đáp ứng yêu cầu thực tế của thị trường lao động, nâng cao cơ hội việc làm và hiệu quả công việc.

  2. Chương trình đào tạo hiện tại của ngành Kinh tế Gia đình có những hạn chế gì?
    Chương trình hiện tại còn mang tính tổng hợp, chuẩn đầu ra rộng và chưa tập trung phát triển kỹ năng nghề chuyên sâu theo tiêu chuẩn kỹ năng nghề. Thời lượng thực hành chưa đủ, phương pháp giảng dạy chủ yếu truyền thống, thiếu sự gắn kết với doanh nghiệp.

  3. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả đào tạo theo tiếp cận kỹ năng nghề?
    Hiệu quả được đánh giá qua các tiêu chí như tỷ lệ sinh viên có việc làm đúng ngành nghề, mức độ hài lòng của doanh nghiệp, khả năng vận dụng kiến thức và kỹ năng nghề vào thực tế, cũng như kết quả đánh giá năng lực nghề nghiệp của sinh viên.

  4. Vai trò của doanh nghiệp trong đào tạo theo tiếp cận kỹ năng nghề là gì?
    Doanh nghiệp cung cấp thông tin về nhu cầu kỹ năng, tham gia xây dựng chương trình đào tạo, hỗ trợ thực tập, đánh giá năng lực sinh viên và tiếp nhận nhân lực. Sự hợp tác này giúp đào tạo sát với thực tế và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

  5. Các giải pháp đề xuất có thể áp dụng trong thời gian bao lâu để thấy hiệu quả?
    Các giải pháp như cải tiến chương trình, đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá có thể thực hiện trong 1-2 năm. Liên kết doanh nghiệp và đầu tư cơ sở vật chất là quá trình liên tục, cần sự cam kết lâu dài để đạt hiệu quả bền vững.

Kết luận

  • Nâng cao chất lượng đào tạo ngành Kinh tế Gia đình theo tiếp cận kỹ năng nghề là yêu cầu cấp thiết để đáp ứng nhu cầu thị trường lao động hiện đại.
  • Thực trạng đào tạo hiện nay còn nhiều hạn chế về chương trình, phương pháp giảng dạy, cơ sở vật chất và kỹ năng nghề của sinh viên.
  • Áp dụng các khung lý thuyết POHE và đào tạo theo năng lực thực hiện giúp xây dựng chương trình đào tạo hiệu quả, gắn kết nhà trường với doanh nghiệp.
  • Đề xuất các giải pháp cải tiến chương trình, đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao đánh giá và tăng cường liên kết doanh nghiệp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai thí điểm các giải pháp, đánh giá hiệu quả và mở rộng áp dụng, đồng thời kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan để phát triển nguồn nhân lực ngành Kinh tế Gia đình bền vững.

Quý độc giả và các bên liên quan được khuyến khích nghiên cứu sâu hơn và áp dụng các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành Kinh tế Gia đình tại Việt Nam.