Nghiên cứu giải pháp bảo vệ môi trường và phòng chống xói lở bờ biển tại các khu vực ven biển Quảng Nam và Quảng Ngãi

• Tác giả: Nguyễn Thùy Dương
• Người hướng dẫn: PGS. TS Đào Đình Châm
• Trường học: Đại Học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Quản lý Tài nguyên và Môi trường
• Đề tài: Nghiên Cứu Giải Pháp Bảo Vệ Môi Trường Phòng Chống Xói Lở Bờ Biển Các Khu Vực Ven Biển Từ Quảng Nam Đến Quảng Ngãi
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• MỞ ĐẦU
• 1. Lý do lựa chọn đề tài nghiên cứu
• 2. Mục tiêu nghiên cứu
• 3. Nhiệm vụ nghiên cứu
• 4. Những đóng góp của đề tài
• 1. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu
• 1.2. Một số khái niệm cơ bản
• 1.3. Các công trình nghiên cứu trên thế giới và tại Việt Nam
• 1.4. Cơ sở thực tiễn
• 1. Vị trí địa lý
• 2. Điều kiện tự nhiên
• 2. CHƢƠNG 2. ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tƣợng nghiên cứu
• 2.2. Phạm vi nghiên cứu
• 2.3. Nội dung nghiên cứu
• 2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu
• 1. Phƣơng pháp thu thập, phân tích thống kê và tổng hợp tài liệu
• 2. Phƣơng pháp điều tra, khảo sát thực địa
• 3. Phƣơng pháp bản đồ
• 3. CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Thực trạng xói lở bờ biển dải ven biển từ Quảng Nam đến Quảng Ngãi
• 3.2. Nguyên nhân gây tai biến xói lở bờ biển KVNC
• 1. Nguyên nhân nội sinh
• 2. Nguyên nhân ngoại sinh
• 3. Nguyên nhân nhân sinh
• 3.3. Đề xuất các định hƣớng KHCN bảo vệ môi trƣờng, phòng chống, giảm thiểu tai biến xói lở bờ biển từ Quảng Nam đến Quảng Ngãi
• 1. Định hƣớng chung
• 2. Định hƣớng cụ thể về giải pháp KHCN bảo vệ môi trƣờng, phòng chống, giảm thiểu tai biến xói lở bờ biển từ Quảng Nam đến Quảng Ngãi
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG, BIỂU
• DANH MỤC HÌNH ẢNH

I. Giới thiệu về nghiên cứu

Luận văn thạc sĩ này tập trung vào việc nghiên cứu giải pháp bảo vệ môi trường và phòng chống xói lở bờ biển tại các khu vực ven biển từ Quảng Nam đến Quảng Ngãi. Khu vực nghiên cứu này có chiều dài bờ biển khoảng 269 km, bao gồm nhiều cửa sông và là nơi có điều kiện tự nhiên đa dạng. Tình trạng xói lở bờ biển đang diễn ra nghiêm trọng và gây ra nhiều thiệt hại cho cuộc sống và sản xuất của người dân. Do đó, việc nghiên cứu và đề xuất các giải pháp bảo vệ môi trường là rất cần thiết. Mục tiêu của nghiên cứu là đánh giá thực trạng xói lở và xác định các nguyên nhân chính gây ra hiện tượng này, từ đó đề xuất các giải pháp khoa học công nghệ phù hợp.

1.1. Lý do lựa chọn đề tài

Bờ biển Việt Nam, đặc biệt là khu vực từ Quảng Nam đến Quảng Ngãi, thường xuyên chịu ảnh hưởng của các hiện tượng thời tiết cực đoan và biến đổi khí hậu. Nghiên cứu chỉ ra rằng xói lở bờ biển không chỉ gây thiệt hại về tài sản mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của người dân địa phương. Việc lựa chọn đề tài này nhằm mục đích cung cấp cái nhìn sâu sắc về tình hình xói lở và đưa ra các biện pháp khắc phục hiệu quả.

II. Tổng quan về xói lở bờ biển

Xói lở bờ biển là hiện tượng tự nhiên diễn ra do tác động của sóng, thủy triều và các dòng chảy gần bờ. Theo nghiên cứu, có nhiều nguyên nhân dẫn đến xói lở bờ biển, bao gồm cả nguyên nhân tự nhiên và nhân sinh. Việc phân tích thực trạng xói lở bờ biển tại khu vực này cho thấy mức độ xói lở ngày càng gia tăng, gây ra nhiều hệ lụy cho môi trường và đời sống. Đặc biệt, sự khai thác tài nguyên không hợp lý cũng là một yếu tố chính dẫn đến tình trạng này.

2.1. Nguyên nhân xói lở bờ biển

Có thể chia nguyên nhân xói lở bờ biển thành ba loại chính: nguyên nhân nội sinh, nguyên nhân ngoại sinh và nguyên nhân nhân sinh. Nguyên nhân nội sinh bao gồm các yếu tố địa chất và địa hình, trong khi nguyên nhân ngoại sinh liên quan đến các hiện tượng thời tiết như bão, lũ lụt. Nguyên nhân nhân sinh chủ yếu là do hoạt động của con người, như khai thác cát, xây dựng công trình ven biển không hợp lý. Việc hiểu rõ các nguyên nhân này sẽ giúp đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm giảm thiểu tác động của xói lở bờ biển.

III. Giải pháp bảo vệ môi trường

Để phòng chống và giảm thiểu tình trạng xói lở bờ biển, nghiên cứu đã đề xuất một số giải pháp bảo vệ môi trường như xây dựng các công trình kè biển, trồng rừng ngập mặn và thực hiện các biện pháp quản lý bền vững tài nguyên biển. Các giải pháp này không chỉ giúp bảo vệ bờ biển mà còn nâng cao khả năng thích ứng của cộng đồng với biến đổi khí hậu. Việc áp dụng các công nghệ mới trong quản lý tài nguyên cũng được nhấn mạnh trong nghiên cứu.

3.1. Các biện pháp cụ thể

Một số biện pháp cụ thể được đề xuất bao gồm: tăng cường trồng cây xanh ven biển, sử dụng công nghệ trong việc theo dõi và dự báo tình trạng xói lở, và phát triển các mô hình quản lý bền vững tài nguyên biển. Các biện pháp này không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế địa phương, đặc biệt là trong lĩnh vực du lịch bền vững. Sự kết hợp giữa bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế là rất quan trọng để đảm bảo sự phát triển bền vững cho khu vực ven biển.

Tổng quan nghiên cứu

Tình trạng xói lở bờ biển và bồi lấp cửa sông là một trong những vấn đề môi trường nghiêm trọng tại các khu vực ven biển Việt Nam, đặc biệt là dải ven biển từ Quảng Nam đến Quảng Ngãi với chiều dài khoảng 269 km. Khu vực này chịu ảnh hưởng phức tạp của chế độ gió bão, thủy triều đa dạng và các yếu tố địa chất, địa hình đặc thù. Theo ước tính, trong vòng 30 năm gần đây, hiện tượng xói lở bờ biển diễn ra với cường độ ngày càng gia tăng, gây thiệt hại lớn về đất đai, tài sản và ảnh hưởng đến đời sống người dân cũng như phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng xói lở bờ biển, xác định nguyên nhân chính và đề xuất các giải pháp khoa học công nghệ (KHCN) nhằm bảo vệ môi trường, phòng chống và giảm thiểu tác động của xói lở bờ biển tại khu vực này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khu vực ven biển thuộc 11 huyện, thị, thành phố của hai tỉnh Quảng Nam và Quảng Ngãi, sử dụng số liệu thu thập trong khoảng 30 năm gần đây. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý tài nguyên và môi trường, đồng thời hỗ trợ xây dựng các chính sách phát triển bền vững vùng ven biển Nam Trung Bộ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về biến đổi bờ biển, xói lở và bồi tụ, cũng như quản lý tổng hợp đới bờ (Integrated Coastal Zone Management – ICZM). Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

1. Lý thuyết biến đổi đường bờ biển: Đường bờ biển được xem là ranh giới động giữa đất liền và biển, luôn biến động theo chu kỳ thủy triều và các yếu tố thủy động lực như sóng, dòng chảy ven bờ. Khái niệm này giúp phân tích sự dịch chuyển của đường bờ và đánh giá mức độ xói lở, bồi tụ.

2. Mô hình tác động tổng hợp của các yếu tố tự nhiên và nhân sinh: Mô hình này phân tích nguyên nhân xói lở bờ biển dựa trên sự tương tác giữa các yếu tố nội sinh (địa chất, địa hình), ngoại sinh (sóng, thủy triều, bão, nước biển dâng) và nhân sinh (khai thác tài nguyên, phá rừng, xây dựng công trình). Qua đó, xác định các nhân tố chủ đạo ảnh hưởng đến quá trình xói lở.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: xói lở bờ biển, bồi tụ, đới bờ, cửa sông ven biển, chế độ thủy triều, dòng chảy ven bờ, và các cấp độ cường độ xói lở (yếu, trung bình, mạnh, rất mạnh, đặc biệt mạnh).

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm số liệu khí tượng thủy văn, địa chất, địa hình, tài nguyên thiên nhiên và kinh tế xã hội thu thập từ các cơ quan quản lý địa phương, các đề tài, dự án nghiên cứu trước đây và khảo sát thực địa tại khu vực ven biển Quảng Nam – Quảng Ngãi. Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào 11 huyện, thị, thành phố ven biển với chiều dài bờ biển 269 km.

Phương pháp phân tích bao gồm:

• Phân tích thống kê và tổng hợp số liệu: Sử dụng các số liệu khí tượng thủy văn (lượng mưa, nhiệt độ, gió, sóng, thủy triều), dòng chảy sông, địa chất và địa hình để đánh giá thực trạng và nguyên nhân xói lở.

• Khảo sát thực địa và bản đồ: Thu thập hiện trạng xói lở, bồi tụ qua khảo sát thực địa kết hợp phân tích bản đồ hiện trạng và ảnh vệ tinh.

• Phân tích nguyên nhân: Phân tích các yếu tố nội sinh, ngoại sinh và nhân sinh ảnh hưởng đến xói lở bờ biển.

• Đề xuất giải pháp: Dựa trên kết quả phân tích, đề xuất các giải pháp KHCN phù hợp với điều kiện tự nhiên và xã hội của khu vực.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong khoảng 30 năm gần đây, tập trung đánh giá diễn biến xói lở và bồi tụ trong giai đoạn này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thực trạng xói lở bờ biển nghiêm trọng: Khu vực ven biển từ Quảng Nam đến Quảng Ngãi có nhiều đoạn bờ biển bị xói lở với cường độ từ mạnh đến đặc biệt mạnh, chiều dài các đoạn xói lở lớn hơn 5 km ở nhiều nơi. Tỷ lệ xói lở bờ biển chiếm khoảng 30-40% tổng chiều dài bờ biển khu vực nghiên cứu.

2. Nguyên nhân xói lở đa dạng và phức tạp: Nguyên nhân nội sinh gồm đặc điểm địa chất, địa hình dốc, cấu trúc trầm tích tầng mặt dễ bị rửa trôi. Nguyên nhân ngoại sinh là tác động của sóng, thủy triều, bão, nước biển dâng do biến đổi khí hậu. Nguyên nhân nhân sinh gồm khai thác titan, phá rừng phòng hộ ven biển, xây dựng công trình không hợp lý làm gia tăng xói lở.

3. Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu và nước biển dâng: Tần suất và cường độ các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, áp thấp nhiệt đới tăng lên, làm gia tăng xói lở bờ biển. Mực nước biển dâng trung bình khoảng 3-5 mm/năm đã làm thay đổi chế độ thủy triều và dòng chảy ven bờ, thúc đẩy quá trình xói lở.

4. Tác động tiêu cực đến kinh tế - xã hội và môi trường: Xói lở bờ biển gây mất đất sản xuất, phá hủy nhà cửa, công trình đê kè, ảnh hưởng đến giao thông thủy và làm suy thoái môi trường sinh thái ven biển. Ví dụ, nhiều bãi tắm du lịch tại thành phố Hội An bị biến dạng nghiêm trọng, đe dọa ngành du lịch địa phương.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân xói lở bờ biển tại khu vực nghiên cứu là sự kết hợp phức tạp giữa các yếu tố tự nhiên và nhân sinh. Đặc điểm địa chất và địa hình dốc tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình rửa trôi và xói mòn. Tác động của sóng lớn, thủy triều phức tạp và các cơn bão mạnh làm gia tăng áp lực lên bờ biển. Hoạt động khai thác titan và phá rừng phòng hộ ven biển làm mất lớp chắn tự nhiên, làm tăng nguy cơ xói lở.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả phù hợp với xu hướng gia tăng xói lở bờ biển do biến đổi khí hậu và tác động con người. Việc sử dụng các công trình bảo vệ bờ biển truyền thống chưa đồng bộ và chưa thân thiện môi trường dẫn đến hiệu quả hạn chế và có thể gây tác động tiêu cực cho vùng lân cận.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ diễn biến chiều dài đoạn bờ bị xói lở theo năm, bảng phân loại cường độ xói lở và bản đồ hiện trạng xói lở bờ biển. Các biểu đồ phân tích mối quan hệ giữa tần suất bão, mực nước biển dâng và mức độ xói lở cũng giúp minh họa rõ nét nguyên nhân.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống công trình bảo vệ bờ biển thân thiện môi trường: Áp dụng các giải pháp như đê ngầm giảm sóng, mỏ hàn mềm dạng túi cát kết hợp trồng cây chắn sóng, chắn gió nhằm giảm thiểu tác động sóng và bảo vệ bờ biển. Chủ thể thực hiện: chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý tài nguyên môi trường. Thời gian: 3-5 năm.

2. Phục hồi và bảo vệ rừng phòng hộ ven biển: Tăng cường trồng rừng dương ven biển, hạn chế khai thác titan và phá rừng trái phép để duy trì lớp chắn tự nhiên chống xói lở. Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên và Môi trường, các tổ chức bảo vệ rừng. Thời gian: liên tục, ưu tiên 2 năm đầu.

3. Quản lý khai thác tài nguyên và quy hoạch sử dụng đất hợp lý: Kiểm soát chặt chẽ các hoạt động khai thác khoáng sản, xây dựng công trình ven biển, đảm bảo không làm gia tăng xói lở. Chủ thể thực hiện: các cơ quan quản lý địa phương, Bộ Tài nguyên và Môi trường. Thời gian: 1-3 năm.

4. Nâng cao năng lực dự báo và cảnh báo sớm xói lở bờ biển: Ứng dụng công nghệ GIS, ảnh vệ tinh và mô hình toán học để theo dõi, dự báo diễn biến xói lở, từ đó có biện pháp ứng phó kịp thời. Chủ thể thực hiện: Viện nghiên cứu, các trường đại học, cơ quan khí tượng thủy văn. Thời gian: 2-4 năm.

5. Tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức các chương trình giáo dục, truyền thông về tác hại của xói lở bờ biển và vai trò của cộng đồng trong bảo vệ môi trường ven biển. Chủ thể thực hiện: chính quyền địa phương, các tổ chức xã hội. Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý tài nguyên và môi trường: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển bền vững vùng ven biển, phòng chống thiên tai.

2. Các nhà khoa học và nghiên cứu sinh: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tế và các giải pháp KHCN để phát triển nghiên cứu sâu hơn về biến đổi bờ biển và quản lý đới bờ.

3. Cơ quan quản lý địa phương tại Quảng Nam và Quảng Ngãi: Áp dụng các đề xuất giải pháp vào thực tiễn quản lý, bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế xã hội địa phương.

4. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư ven biển: Nâng cao nhận thức, tham gia bảo vệ môi trường, phòng chống xói lở bờ biển, góp phần giảm thiểu thiệt hại do thiên tai.

Câu hỏi thường gặp

1. Xói lở bờ biển là gì và tại sao nó lại nghiêm trọng ở khu vực Quảng Nam – Quảng Ngãi?
   Xói lở bờ biển là hiện tượng mất đất và dịch chuyển đường bờ biển do tác động của sóng, thủy triều, bão và hoạt động con người. Ở Quảng Nam – Quảng Ngãi, địa hình dốc, cấu trúc địa chất dễ bị rửa trôi cùng với biến đổi khí hậu làm gia tăng tần suất bão và nước biển dâng khiến xói lở diễn ra nghiêm trọng.

2. Nguyên nhân chính gây xói lở bờ biển tại khu vực này là gì?
   Nguyên nhân chính gồm tác động tự nhiên như sóng lớn, thủy triều phức tạp, bão, nước biển dâng và nhân sinh như khai thác titan, phá rừng phòng hộ, xây dựng công trình không hợp lý làm mất lớp chắn tự nhiên.

3. Các giải pháp khoa học công nghệ nào được đề xuất để phòng chống xói lở?
   Các giải pháp bao gồm xây dựng công trình bảo vệ bờ biển thân thiện môi trường như đê ngầm giảm sóng, trồng rừng phòng hộ ven biển, quản lý khai thác tài nguyên hợp lý, nâng cao năng lực dự báo và tuyên truyền cộng đồng.

4. Tác động của biến đổi khí hậu đến xói lở bờ biển như thế nào?
   Biến đổi khí hậu làm tăng tần suất và cường độ bão, áp thấp nhiệt đới, đồng thời gây nước biển dâng làm thay đổi chế độ thủy triều và dòng chảy ven bờ, thúc đẩy quá trình xói lở bờ biển diễn ra nhanh và nghiêm trọng hơn.

5. Làm thế nào để cộng đồng dân cư ven biển tham gia bảo vệ bờ biển?
   Cộng đồng có thể tham gia qua việc nâng cao nhận thức về tác hại của xói lở, bảo vệ rừng phòng hộ, hạn chế khai thác tài nguyên trái phép, phối hợp với chính quyền trong các hoạt động bảo vệ môi trường và phòng chống thiên tai.

Kết luận

• Đã đánh giá cụ thể thực trạng xói lở bờ biển với nhiều đoạn bờ bị xói lở mạnh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến kinh tế - xã hội và môi trường khu vực ven biển Quảng Nam – Quảng Ngãi.
• Xác định nguyên nhân xói lở là sự kết hợp phức tạp giữa yếu tố tự nhiên (địa chất, sóng, bão, nước biển dâng) và nhân sinh (khai thác tài nguyên, phá rừng).
• Đề xuất các giải pháp KHCN thân thiện môi trường, bao gồm công trình bảo vệ bờ biển, phục hồi rừng phòng hộ, quản lý khai thác tài nguyên và nâng cao năng lực dự báo.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho công tác quản lý tài nguyên và môi trường, hỗ trợ xây dựng chính sách phát triển bền vững vùng ven biển.
• Khuyến nghị triển khai các giải pháp trong vòng 3-5 năm tới, đồng thời tăng cường tuyên truyền và nâng cao nhận thức cộng đồng để bảo vệ bờ biển hiệu quả.

Call-to-action: Các nhà quản lý, nhà khoa học và cộng đồng ven biển cần phối hợp chặt chẽ để áp dụng các giải pháp nghiên cứu nhằm bảo vệ và phát triển bền vững vùng ven biển Nam Trung Bộ trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.