Tổng quan nghiên cứu

Viêm gan siêu vi B (HBV) là một trong những vấn đề sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng trên toàn cầu với khoảng 2 tỷ người từng nhiễm và 400 triệu người nhiễm mạn tính, theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Tại Việt Nam, tỷ lệ nhiễm HBV dao động từ 8-20% dân số, đặc biệt cao ở khu vực nông thôn, với khoảng 8,4 triệu người mang mầm bệnh mạn tính. Các biến chứng nghiêm trọng như xơ gan và ung thư gan nguyên phát gây tử vong hàng năm từ 20.000 đến 30.000 người. Việc chẩn đoán chính xác và kịp thời nhiễm HBV đóng vai trò then chốt trong kiểm soát dịch bệnh và điều trị hiệu quả.

Kháng nguyên bề mặt vi rút viêm gan B (HBsAg) là dấu ấn sinh học quan trọng nhất trong chẩn đoán nhiễm HBV, xuất hiện sớm trong huyết thanh bệnh nhân từ 1 đến 8 tuần sau khi tiếp xúc với vi rút. Xét nghiệm HBsAg định tính được sử dụng phổ biến nhờ tính nhanh chóng và độ nhạy cao, tuy nhiên, độ nhạy quá cao có thể dẫn đến tỷ lệ dương tính giả, gây khó khăn trong chẩn đoán. Do đó, việc xác định giá trị ngưỡng cut-off hợp lý cho xét nghiệm HBsAg định tính là cần thiết nhằm giảm thiểu dương tính giả, tối ưu hóa chi phí và thời gian xét nghiệm.

Nghiên cứu này được thực hiện tại Bệnh viện An Sinh, TP. Hồ Chí Minh, trong khoảng thời gian từ tháng 8/2019 đến tháng 3/2020, nhằm xác định giá trị cut-off của xét nghiệm HBsAg định tính trên máy Cobas e601 so sánh với xét nghiệm HBsAg khẳng định bằng kỹ thuật điện hóa phát quang. Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần nâng cao độ chính xác trong chẩn đoán nhiễm HBV, giảm thiểu chi phí xét nghiệm và hỗ trợ các phòng xét nghiệm trong việc lựa chọn ngưỡng cut-off phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Kháng nguyên bề mặt vi rút viêm gan B (HBsAg): Là dấu ấn sinh học xuất hiện sớm nhất trong huyết thanh bệnh nhân nhiễm HBV, có vai trò quan trọng trong chẩn đoán và theo dõi bệnh. HBsAg tồn tại trên 6 tháng đồng nghĩa với nhiễm HBV mạn tính.
  • Kỹ thuật điện hóa phát quang miễn dịch (ECLIA): Phương pháp xét nghiệm hiện đại, sử dụng phản ứng miễn dịch sandwich kết hợp với phát quang điện hóa để phát hiện HBsAg với độ nhạy và độ đặc hiệu cao.
  • Giá trị cut-off (COI - Cut-Off Index): Ngưỡng giá trị dùng để phân biệt kết quả dương tính và âm tính trong xét nghiệm định tính HBsAg, ảnh hưởng trực tiếp đến độ chính xác của xét nghiệm.
  • Xét nghiệm HBsAg khẳng định: Phương pháp chuẩn vàng sử dụng kỹ thuật trung hòa để xác nhận kết quả dương tính của xét nghiệm định tính, giúp loại bỏ dương tính giả.
  • Các chỉ số đánh giá xét nghiệm: Độ nhạy (Sensitivity), độ đặc hiệu (Specificity), giá trị tiên đoán dương tính (PPV), giá trị tiên đoán âm tính (NPV) được sử dụng để đánh giá hiệu quả của các mức cut-off.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang.
  • Đối tượng nghiên cứu: 105 mẫu huyết tương của bệnh nhân từ 18 tuổi trở lên, có kết quả HBsAg định tính dương tính thấp (COI từ 1.0 đến 100.0) tại Bệnh viện An Sinh trong giai đoạn từ tháng 8/2019 đến tháng 3/2020.
  • Tiêu chuẩn chọn mẫu: Mẫu huyết tương có kết quả HBsAg định tính dương tính thấp theo kỹ thuật điện hóa phát quang trên máy Cobas e601; loại trừ mẫu bị tán huyết, không đủ lượng hoặc bị đông kết cụm.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lấy mẫu liên tiếp các bệnh nhân phù hợp tiêu chuẩn trong thời gian nghiên cứu.
  • Phương pháp xét nghiệm:
    • Xét nghiệm HBsAg định tính bằng kỹ thuật điện hóa phát quang miễn dịch trên máy Cobas e601.
    • Xét nghiệm HBsAg khẳng định bằng kỹ thuật trung hòa trên cùng hệ thống máy Cobas e601.
    • Xét nghiệm anti-HBc total để hỗ trợ đánh giá tình trạng nhiễm HBV.
  • Xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm Microsoft Excel 2010 và Stata 13 để phân tích thống kê. Tính toán độ nhạy, độ đặc hiệu, PPV, NPV của các mức cut-off COI dựa trên kết quả xét nghiệm HBsAg khẳng định làm chuẩn vàng.
  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 8/2019 đến tháng 3/2020, bao gồm thu thập mẫu, xét nghiệm, xử lý và phân tích dữ liệu.
  • Kiểm soát chất lượng: Thực hiện nội kiểm hàng ngày và ngoại kiểm theo quý để đảm bảo độ chính xác của xét nghiệm.
  • Đạo đức nghiên cứu: Được Hội đồng Y đức Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh phê duyệt, đảm bảo bảo mật thông tin và không can thiệp ảnh hưởng đến bệnh nhân.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm mẫu nghiên cứu: Trong 105 bệnh nhân, tỷ lệ nữ chiếm 56,2%, nam 43,8%, tuổi trung bình 46 ± 15 tuổi. Nhóm tuổi dưới 40 và từ 40-59 tuổi chiếm tỷ lệ tương đương, mỗi nhóm khoảng 40%, nhóm ≥60 tuổi chiếm 20%.

  2. Tỷ lệ dương tính HBsAg khẳng định: Trong các mẫu có kết quả HBsAg định tính dương tính thấp (COI từ 1.0), tỷ lệ mẫu dương tính khẳng định bằng kỹ thuật điện hóa phát quang là khoảng 85%, cho thấy có một tỷ lệ dương tính giả đáng kể.

  3. Giá trị cut-off COI tối ưu: Qua phân tích đường cong ROC, giá trị cut-off COI được xác định là khoảng 6.0, tại điểm này độ đặc hiệu đạt 100% và độ nhạy trên 95%. Điều này có nghĩa là các mẫu có COI ≥ 6.0 có thể được coi là dương tính chắc chắn, không cần làm xét nghiệm khẳng định thêm.

  4. Độ nhạy và độ đặc hiệu của các mức cut-off: Ở mức COI thấp (1.0-2.0), độ nhạy cao nhưng độ đặc hiệu thấp, dẫn đến nhiều dương tính giả. Khi tăng ngưỡng cut-off lên 6.0, độ đặc hiệu đạt 100%, giảm thiểu dương tính giả, đồng thời vẫn giữ độ nhạy cao, đảm bảo không bỏ sót bệnh nhân nhiễm HBV.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế, trong đó việc xác định giá trị cut-off hợp lý giúp giảm tỷ lệ dương tính giả của xét nghiệm HBsAg định tính. Việc áp dụng ngưỡng COI ≥ 6.0 làm điểm cắt để chỉ định xét nghiệm khẳng định giúp giảm chi phí và thời gian xét nghiệm, đồng thời nâng cao độ chính xác trong chẩn đoán.

Nguyên nhân của dương tính giả ở mức COI thấp có thể do phản ứng chéo với các kháng nguyên khác, độ nhạy quá cao của bộ kit hoặc nhiễm chéo trong quá trình xét nghiệm. So sánh với các nghiên cứu trước đây, giá trị cut-off COI tối ưu có thể khác nhau tùy thuộc vào loại máy móc, bộ kit và điều kiện phòng xét nghiệm, do đó việc xác định giá trị cut-off tại từng cơ sở là cần thiết.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường cong ROC thể hiện mối quan hệ giữa độ nhạy và độ đặc hiệu tại các mức COI khác nhau, cũng như bảng phân tích tỷ lệ dương tính khẳng định theo từng mức COI, giúp minh họa rõ ràng hiệu quả của việc lựa chọn ngưỡng cut-off.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng giá trị cut-off COI ≥ 6.0 trong xét nghiệm HBsAg định tính: Các phòng xét nghiệm nên sử dụng ngưỡng này làm tiêu chuẩn để chỉ định xét nghiệm HBsAg khẳng định, nhằm giảm tỷ lệ dương tính giả và tiết kiệm chi phí xét nghiệm. Thời gian áp dụng: ngay lập tức; chủ thể thực hiện: phòng xét nghiệm lâm sàng.

  2. Đào tạo nhân viên kỹ thuật xét nghiệm: Tăng cường đào tạo về quy trình xét nghiệm và kiểm soát chất lượng nhằm giảm thiểu sai sót kỹ thuật và nhiễm chéo mẫu, nâng cao độ chính xác kết quả. Thời gian: trong 6 tháng; chủ thể: ban lãnh đạo phòng xét nghiệm và bộ phận đào tạo.

  3. Xây dựng quy trình kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt: Thực hiện nội kiểm hàng ngày và ngoại kiểm định kỳ để đảm bảo độ tin cậy của xét nghiệm HBsAg, đặc biệt chú trọng kiểm soát các mẫu có COI thấp. Thời gian: liên tục; chủ thể: phòng xét nghiệm.

  4. Nghiên cứu mở rộng và cập nhật giá trị cut-off: Khuyến khích các cơ sở y tế khác tiến hành nghiên cứu xác định giá trị cut-off phù hợp với điều kiện máy móc và bộ kit của mình, nhằm chuẩn hóa quy trình xét nghiệm trên toàn quốc. Thời gian: 1-2 năm; chủ thể: các viện nghiên cứu, bệnh viện đa khoa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên phòng xét nghiệm y học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để lựa chọn ngưỡng cut-off phù hợp, giúp nâng cao độ chính xác và hiệu quả xét nghiệm HBsAg, giảm chi phí và thời gian xét nghiệm.

  2. Bác sĩ lâm sàng chuyên ngành truyền nhiễm và gan mật: Tham khảo để hiểu rõ hơn về ý nghĩa kết quả xét nghiệm HBsAg định tính và khẳng định, từ đó đưa ra quyết định chẩn đoán và điều trị chính xác cho bệnh nhân.

  3. Nhà quản lý y tế và chính sách: Cung cấp dữ liệu thực tiễn để xây dựng các hướng dẫn xét nghiệm chuẩn hóa, tối ưu hóa chi phí và nâng cao chất lượng dịch vụ y tế trong chẩn đoán viêm gan B.

  4. Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực kỹ thuật xét nghiệm y học: Là tài liệu tham khảo quan trọng để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về giá trị cut-off và cải tiến kỹ thuật xét nghiệm HBsAg, góp phần nâng cao chất lượng chẩn đoán.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giá trị cut-off COI là gì và tại sao quan trọng?
    Giá trị cut-off COI là ngưỡng phân biệt kết quả dương tính và âm tính trong xét nghiệm HBsAg định tính. Việc xác định cut-off hợp lý giúp giảm tỷ lệ dương tính giả, nâng cao độ chính xác chẩn đoán và tiết kiệm chi phí xét nghiệm.

  2. Tại sao cần làm xét nghiệm HBsAg khẳng định?
    Xét nghiệm khẳng định giúp xác nhận kết quả dương tính của xét nghiệm định tính, loại bỏ các trường hợp dương tính giả do phản ứng chéo hoặc nhiễm chéo mẫu, đảm bảo chẩn đoán chính xác.

  3. Có thể áp dụng giá trị cut-off COI của nghiên cứu này cho các phòng xét nghiệm khác không?
    Giá trị cut-off có thể khác nhau tùy thuộc vào loại máy móc, bộ kit và điều kiện phòng xét nghiệm. Do đó, các phòng xét nghiệm nên xác định giá trị cut-off phù hợp với điều kiện của mình để đảm bảo độ chính xác.

  4. Việc xác định giá trị cut-off có ảnh hưởng đến chi phí xét nghiệm không?
    Có. Xác định giá trị cut-off hợp lý giúp giảm số lượng mẫu phải làm xét nghiệm khẳng định, từ đó giảm chi phí và thời gian xét nghiệm cho bệnh nhân và cơ sở y tế.

  5. Kỹ thuật điện hóa phát quang miễn dịch (ECLIA) có ưu điểm gì so với các kỹ thuật khác?
    ECLIA có độ nhạy và độ đặc hiệu cao, thời gian xét nghiệm nhanh (khoảng 18 phút), quy trình đơn giản và khả năng tự động hóa cao, phù hợp cho xét nghiệm định tính và định lượng các dấu ấn sinh học như HBsAg.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định giá trị cut-off COI ≥ 6.0 cho xét nghiệm HBsAg định tính trên máy Cobas e601 là ngưỡng tối ưu, đạt độ đặc hiệu 100% và độ nhạy trên 95%.
  • Việc áp dụng giá trị cut-off này giúp giảm tỷ lệ dương tính giả, giảm chi phí và thời gian xét nghiệm khẳng định.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao độ chính xác trong chẩn đoán nhiễm HBV, đặc biệt trong giai đoạn mới nhiễm và dương tính thấp.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp thực tiễn cho phòng xét nghiệm và khuyến khích mở rộng nghiên cứu tại các cơ sở khác.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai áp dụng giá trị cut-off trong thực tế, đào tạo nhân viên và cập nhật quy trình kiểm soát chất lượng xét nghiệm.

Hành động ngay: Các phòng xét nghiệm và cơ sở y tế nên xem xét áp dụng giá trị cut-off COI ≥ 6.0 để nâng cao hiệu quả chẩn đoán viêm gan B, đồng thời phối hợp nghiên cứu mở rộng nhằm chuẩn hóa quy trình xét nghiệm trên toàn quốc.