Tổng quan nghiên cứu

Chính quyền địa phương (CQĐP) là bộ máy quản lý nhà nước quan trọng, trực tiếp tổ chức thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước tại các đơn vị hành chính. Tại Việt Nam, CQĐP được tổ chức ở nhiều cấp, trong đó chính quyền quận giữ vai trò trung gian giữa chính quyền thành phố trực thuộc Trung ương và chính quyền phường. Quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng, với diện tích 11,24 km² và dân số hơn 165 nghìn người, là một quận đô thị loại I, có vị trí địa chính trị quan trọng, trung tâm kinh tế, văn hóa và giao thông của thành phố cảng Hải Phòng.

Trong giai đoạn 2021-2024, CQĐP quận Ngô Quyền đã vận dụng linh hoạt các chủ trương đổi mới tổ chức và hoạt động nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, góp phần phát triển kinh tế - xã hội và cải thiện đời sống nhân dân. Tuy nhiên, thực trạng tổ chức và hoạt động của HĐND và UBND quận vẫn còn nhiều hạn chế như tính hình thức trong hoạt động HĐND, thiếu chủ động và hiệu quả trong hoạt động UBND. Do đó, nghiên cứu đổi mới tổ chức và hoạt động của CQĐP quận Ngô Quyền có ý nghĩa thiết thực nhằm đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng quản lý nhà nước tại địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của CQĐP quận Ngô Quyền trong giai đoạn đầu nhiệm kỳ 2021-2024, từ đó đề xuất quan điểm và giải pháp đổi mới phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền quận. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào HĐND, UBND và các cơ quan chuyên môn thuộc UBND quận Ngô Quyền. Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến đổi mới tổ chức và hoạt động CQĐP quận, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện mô hình tổ chức chính quyền đô thị tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương, bao gồm:

  • Lý thuyết về chính quyền địa phương: Xác định chính quyền địa phương là bộ máy quản lý nhà nước được tổ chức ở các đơn vị hành chính nhằm thực hiện quyền lực nhà nước và quản lý xã hội tại địa phương. Khái niệm này được xây dựng dựa trên các quy định của Hiến pháp 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 (sửa đổi 2019).

  • Lý thuyết đổi mới tổ chức: Đổi mới được hiểu là quá trình cải tiến, thay đổi cách thức tổ chức và hoạt động nhằm nâng cao hiệu quả, phù hợp với yêu cầu thực tiễn và xu hướng phát triển xã hội. Đổi mới chính quyền địa phương quận bao gồm cải cách tổ chức, nâng cao chất lượng dịch vụ công, tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình.

  • Mô hình chính quyền đô thị: Phân tích các mô hình tổ chức chính quyền quận tại các thành phố lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng và Hải Phòng, làm cơ sở so sánh và đề xuất mô hình phù hợp cho quận Ngô Quyền.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: chính quyền địa phương, chính quyền quận, đổi mới tổ chức, hiệu lực và hiệu quả quản lý, phân quyền phân cấp, dịch vụ công, công nghệ số trong quản lý hành chính.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật (Hiến pháp 2013, Luật Tổ chức CQĐP 2015 và sửa đổi 2019), các báo cáo của HĐND, UBND quận Ngô Quyền, tài liệu nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước, các bài báo chuyên ngành. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn cán bộ, công chức và đại biểu HĐND quận.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng, tổng hợp, so sánh, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của CQĐP quận Ngô Quyền. Sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến đổi mới tổ chức và hoạt động.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ 34 đại biểu HĐND quận nhiệm kỳ 2021-2026, các thành viên UBND quận và các cơ quan chuyên môn thuộc UBND quận. Phương pháp chọn mẫu chủ yếu là chọn mẫu toàn bộ đối với đại biểu HĐND và mẫu chọn lọc đối với cán bộ công chức.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn đầu nhiệm kỳ 2021 đến năm 2024, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động CQĐP quận Ngô Quyền trong bối cảnh hiện nay.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu tổ chức HĐND quận Ngô Quyền phù hợp quy định pháp luật
    HĐND quận nhiệm kỳ 2021-2026 có 34 đại biểu, trong đó 32% là nữ, 2,9% là người dân tộc thiểu số, 5,8% đại biểu ngoài Đảng. Trình độ chuyên môn đại biểu gồm 53% đại học và 47% trên đại học; trình độ lý luận chính trị cao cấp chiếm 44%. Cơ cấu đại biểu đa dạng, đại diện nhiều thành phần xã hội, tạo thuận lợi cho việc thực hiện chức năng đại diện và giám sát.

  2. Hoạt động HĐND còn mang tính hình thức, chưa phát huy hiệu quả cao
    Mặc dù HĐND quận tổ chức các kỳ họp thường niên ít nhất hai lần, nhưng hoạt động chất vấn, giám sát và tiếp xúc cử tri chưa thực sự sâu sát và hiệu quả. Chủ tịch và trưởng ban HĐND quận đa số kiêm nhiệm, ảnh hưởng đến tính thường trực và chuyên trách của cơ quan này.

  3. UBND quận hoạt động thiếu chủ động, hiệu quả chưa cao
    UBND quận Ngô Quyền có cơ cấu gồm Chủ tịch, Phó Chủ tịch và các ủy viên phụ trách các phòng ban chuyên môn. Tuy nhiên, việc phối hợp giữa các phòng ban còn hạn chế, một số thủ tục hành chính còn phức tạp, chưa ứng dụng công nghệ số đồng bộ, ảnh hưởng đến chất lượng phục vụ người dân và doanh nghiệp.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến đổi mới tổ chức và hoạt động CQĐP quận
    Các yếu tố chính trị, pháp luật, con người, cơ sở vật chất và sự đồng thuận chính trị được xác định là những nhân tố then chốt ảnh hưởng đến quá trình đổi mới. Ví dụ, sự đồng thuận chính trị cao tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện các chủ trương đổi mới; trong khi đó, hạn chế về cơ sở vật chất và năng lực cán bộ công chức làm giảm hiệu quả hoạt động.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, mặc dù CQĐP quận Ngô Quyền đã có những bước tiến trong tổ chức và hoạt động, nhưng vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế cần khắc phục. Tính hình thức trong hoạt động HĐND quận phản ánh sự thiếu chuyên trách và phân công nhiệm vụ chưa rõ ràng, điều này tương đồng với các nghiên cứu về chính quyền quận tại một số địa phương khác. Việc kiêm nhiệm chức vụ của nhiều đại biểu làm giảm thời gian và hiệu quả tham gia hoạt động của HĐND.

Hoạt động UBND quận chưa phát huy hết tiềm năng do hạn chế trong ứng dụng công nghệ số và phối hợp liên ngành. So sánh với mô hình chính quyền đô thị tại TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng, nơi không tổ chức HĐND quận mà chỉ có UBND quận hoạt động theo cơ chế thủ trưởng, cho thấy mô hình này có thể giúp tinh gọn bộ máy và nâng cao hiệu quả quản lý.

Yếu tố con người, đặc biệt là năng lực cán bộ công chức, được xác định là nhân tố quyết định thành công của đổi mới. Việc đào tạo, bồi dưỡng và thu hút nhân sự chất lượng cao là yêu cầu cấp thiết. Đồng thời, sự hoàn thiện pháp luật và sự đồng thuận chính trị là nền tảng vững chắc để thực hiện các giải pháp đổi mới.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu đại biểu HĐND theo giới tính, trình độ chuyên môn và lý luận chính trị; bảng đánh giá mức độ hài lòng của người dân về dịch vụ công; biểu đồ so sánh hiệu quả hoạt động UBND quận trước và sau khi áp dụng công nghệ số.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chuyên trách và nâng cao năng lực hoạt động của HĐND quận

    • Động từ hành động: Tổ chức đào tạo, phân công chuyên trách cho đại biểu HĐND.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ đại biểu hoạt động chuyên trách lên ít nhất 50% trong nhiệm kỳ tới.
    • Timeline: Triển khai trong năm 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Thường vụ Quận ủy, HĐND quận.

  2. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong hoạt động UBND quận

    • Động từ hành động: Xây dựng và triển khai hệ thống quản lý hồ sơ điện tử, dịch vụ công trực tuyến.
    • Target metric: Giảm 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính trong 2 năm tới.
    • Timeline: Hoàn thành trong năm 2024.
    • Chủ thể thực hiện: UBND quận phối hợp Sở Thông tin và Truyền thông thành phố.

  3. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức

    • Động từ hành động: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng quản lý, nghiệp vụ và đạo đức công vụ.
    • Target metric: 100% cán bộ công chức được đào tạo nâng cao trình độ trong nhiệm kỳ.
    • Timeline: Liên tục từ 2024 đến 2026.
    • Chủ thể thực hiện: UBND quận, Trung tâm đào tạo cán bộ thành phố.

  4. Hoàn thiện cơ sở pháp lý và tăng cường sự đồng thuận chính trị

    • Động từ hành động: Tham mưu xây dựng, sửa đổi các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến tổ chức và hoạt động CQĐP quận.
    • Target metric: Ban hành ít nhất 2 văn bản quy phạm pháp luật mới hoặc sửa đổi trong nhiệm kỳ.
    • Timeline: 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Quận ủy, HĐND quận phối hợp với các cơ quan chức năng thành phố.

  5. Tăng cường sự tham gia của người dân và nâng cao chất lượng dịch vụ công

    • Động từ hành động: Tổ chức các cuộc khảo sát, đối thoại với người dân, cải tiến quy trình cung cấp dịch vụ công.
    • Target metric: Đạt mức độ hài lòng của người dân trên 85% về dịch vụ công.
    • Timeline: Hàng năm từ 2024.
    • Chủ thể thực hiện: UBND quận, Mặt trận Tổ quốc quận.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức chính quyền địa phương quận Ngô Quyền

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp đổi mới tổ chức, nâng cao hiệu quả công tác quản lý và phục vụ nhân dân.

  2. Nhà nghiên cứu, giảng viên chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính

    • Lợi ích: Nguồn tài liệu tham khảo khoa học về tổ chức và hoạt động chính quyền địa phương quận, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới mô hình chính quyền đô thị.

  3. Lãnh đạo các cơ quan quản lý nhà nước cấp thành phố và quận

    • Lợi ích: Cơ sở để xây dựng chính sách, hoàn thiện mô hình tổ chức chính quyền quận phù hợp với đặc điểm địa phương và xu hướng phát triển chung.

  4. Sinh viên, học viên cao học ngành Luật và Quản lý nhà nước

    • Lợi ích: Tài liệu học tập, nghiên cứu về tổ chức bộ máy nhà nước, đổi mới quản lý hành chính công và chính quyền địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính quyền địa phương quận là gì?
    Chính quyền địa phương quận là bộ máy quản lý nhà nước được tổ chức ở đơn vị hành chính quận, gồm Hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND) quận, chịu trách nhiệm quản lý, điều hành các lĩnh vực kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh trên địa bàn quận.

  2. Tại sao cần đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương quận?
    Đổi mới nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, cải thiện chất lượng dịch vụ công, tăng cường minh bạch và sự tham gia của người dân, phù hợp với đặc điểm đô thị và xu hướng phát triển hiện đại.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền quận?
    Bao gồm yếu tố chính trị (chủ trương, sự đồng thuận), pháp luật (hệ thống văn bản quy phạm pháp luật), con người (năng lực cán bộ công chức), cơ sở vật chất (hạ tầng, công nghệ thông tin) và sự hài lòng của người dân.

  4. Mô hình tổ chức chính quyền quận tại Hải Phòng khác gì so với Hà Nội hay TP. Hồ Chí Minh?
    Tại Hải Phòng, quận Ngô Quyền tổ chức CQĐP gồm HĐND và UBND quận, trong khi tại TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng, mô hình chính quyền đô thị không tổ chức HĐND quận mà chỉ có UBND quận hoạt động theo cơ chế thủ trưởng, nhằm tinh gọn bộ máy.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động của UBND quận?
    Cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, cải tiến quy trình thủ tục hành chính, nâng cao năng lực cán bộ công chức, tăng cường phối hợp liên ngành và nâng cao chất lượng dịch vụ công để phục vụ người dân và doanh nghiệp tốt hơn.

Kết luận

  • Chính quyền địa phương quận Ngô Quyền giữ vai trò trung gian quan trọng trong hệ thống chính quyền đô thị, có vị trí địa chính trị và kinh tế đặc biệt tại thành phố Hải Phòng.
  • Thực trạng tổ chức và hoạt động của HĐND và UBND quận còn nhiều hạn chế, đặc biệt là tính hình thức trong hoạt động HĐND và hiệu quả chưa cao của UBND.
  • Các yếu tố chính trị, pháp luật, con người, cơ sở vật chất và sự đồng thuận chính trị là nhân tố quyết định thành công của đổi mới tổ chức và hoạt động CQĐP quận.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao năng lực chuyên trách HĐND, ứng dụng công nghệ số trong UBND, đào tạo cán bộ công chức, hoàn thiện pháp luật và tăng cường sự tham gia của người dân.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc hoàn thiện mô hình tổ chức chính quyền đô thị, góp phần xây dựng bộ máy chính quyền quận tinh gọn, hiệu quả, phục vụ nhân dân tốt hơn trong giai đoạn 2024-2026 và những năm tiếp theo.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, cán bộ công chức và nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng và phát triển các giải pháp đổi mới được đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước tại quận Ngô Quyền, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng sang các quận khác để hoàn thiện mô hình chính quyền đô thị tại Việt Nam.