Luận Văn Thạc Sĩ Về Điều Tra Bổ Sung Trong Giai Đoạn Truy Tố Tại Viện Kiểm Sát Nhân Dân Tỉnh Điện Biên

• Tác giả: Trịnh Thị Thúy
• Người hướng dẫn: PGS.TS Hoàng Thị Minh Sơn
• Trường học: Trường Đại Học Luật Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật Học
• Đề tài: Điều Tra Bổ Sung Trong Giai Đoạn Truy Tố Tại Viện Kiểm Sát Nhân Dân Tỉnh Điện Biên
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG TRONG GIAI ĐOẠN TRUY TỐ
• 1.1. Khái niệm và đặc điểm của trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố
• 1.2. Ý nghĩa của trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố
• 1.3. Mối quan hệ giữa Viện kiểm sát và Cơ quan điều tra trong trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố
• 2. CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ NĂM 2015 VỀ TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG TRONG GIAI ĐOẠN TRUY TỐ VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN TẠI VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỈNH ĐIỆN BIÊN
• 2.1. Quy định của pháp luật trong Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 về trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố
• 2.2. Thực tiễn trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố tại Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Điện Biên
• 3. CHƯƠNG 3: HƯỚNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ HẠN CHẾ TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG TRONG GIAI ĐOẠN TRUY TỐ
• 3.1. Hướng hoàn thiện pháp luật về trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố
• 3.2. Giải pháp hạn chế trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Khái niệm và đặc điểm của việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố

Giai đoạn truy tố trong tố tụng hình sự là một trong những giai đoạn quan trọng, có vai trò quyết định trong việc xác định trách nhiệm hình sự của bị can. Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) có nhiệm vụ nghiên cứu hồ sơ vụ án hình sự (HSVA) do Cơ quan điều tra (CQĐT) chuyển đến. Trong quá trình này, nếu phát hiện thấy những thiếu sót hoặc vi phạm nghiêm trọng trong thủ tục tố tụng, VKS có quyền yêu cầu trả hồ sơ để điều tra bổ sung (ĐTBS). Việc trả hồ sơ nhằm đảm bảo rằng tất cả các chứng cứ và tài liệu liên quan đến vụ án được thu thập đầy đủ và chính xác, từ đó tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho quyết định truy tố. Hồ sơ vụ án không chỉ là tài liệu lưu trữ mà còn là căn cứ để các cơ quan tố tụng đưa ra quyết định chính xác. Việc trả hồ sơ để ĐTBS có thể xảy ra nhiều lần, điều này có thể dẫn đến việc kéo dài thời gian giải quyết vụ án, nhưng lại là cần thiết để đảm bảo tính chính xác và công bằng trong quá trình tố tụng.

1.1 Ý nghĩa của việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung

Việc trả hồ sơ để ĐTBS có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của con người và đảm bảo công lý. Theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS), VKS có trách nhiệm kiểm tra tính hợp pháp và đầy đủ của hồ sơ vụ án trước khi quyết định truy tố. Nếu phát hiện thiếu sót, việc yêu cầu ĐTBS không chỉ giúp làm rõ vụ án mà còn góp phần nâng cao chất lượng công tác điều tra và truy tố. Điều này cũng tạo ra sự minh bạch và công bằng trong hoạt động tư pháp, đồng thời củng cố lòng tin của nhân dân vào hệ thống pháp luật. Việc trả hồ sơ để ĐTBS không chỉ là một hoạt động mang tính thủ tục, mà còn thể hiện sự nghiêm túc và trách nhiệm của VKS trong việc thực hiện quyền công tố, đảm bảo rằng mọi quyết định được đưa ra đều có căn cứ và đúng pháp luật.

II. Quy định của pháp luật về việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung

Theo quy định tại Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, việc trả hồ sơ để ĐTBS được quy định rõ ràng nhằm đảm bảo tính hợp pháp và hiệu quả trong quá trình tố tụng. Viện kiểm sát nhân dân có quyền yêu cầu CQĐT thực hiện các hành vi điều tra bổ sung nếu nhận thấy hồ sơ vụ án không đủ căn cứ để truy tố. Các quy định này không chỉ tạo ra khung pháp lý cho hoạt động của VKS mà còn là cơ sở để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bị can và các bên liên quan. Việc thực hiện đúng các quy định này sẽ giúp hạn chế tình trạng oan sai, đồng thời nâng cao chất lượng công tác điều tra, truy tố và xét xử. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy vẫn còn nhiều vướng mắc trong việc áp dụng các quy định này, đặc biệt là trong việc xác định các căn cứ để trả hồ sơ.

2.1 Thực tiễn áp dụng quy định về trả hồ sơ tại Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Điện Biên

Tại Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Điện Biên, việc thực hiện quy định về trả hồ sơ để ĐTBS đã được thực hiện khá nghiêm túc. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều trường hợp hồ sơ bị trả lại nhiều lần do thiếu sót trong quá trình điều tra. Các nguyên nhân chủ yếu bao gồm sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa VKS và CQĐT, cũng như sự thiếu sót trong việc thu thập chứng cứ. Để khắc phục tình trạng này, cần có sự cải cách trong quy trình làm việc của các cơ quan tố tụng, đồng thời nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ thực hiện chức năng kiểm sát. Việc tăng cường đào tạo và bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ VKS sẽ giúp nâng cao chất lượng công tác kiểm sát, từ đó giảm thiểu tình trạng phải trả hồ sơ để ĐTBS.

III. Hướng hoàn thiện pháp luật về trả hồ sơ để điều tra bổ sung

Để nâng cao hiệu quả của việc trả hồ sơ để ĐTBS trong giai đoạn truy tố, cần có những cải cách và hoàn thiện trong quy định của pháp luật. Một trong những giải pháp quan trọng là cần làm rõ hơn các căn cứ và quy trình thực hiện việc trả hồ sơ. Việc quy định cụ thể hơn về trách nhiệm của các cơ quan tố tụng trong việc phối hợp và thực hiện các yêu cầu của VKS cũng là một yếu tố quan trọng. Bên cạnh đó, cần tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng cho cán bộ làm công tác tố tụng, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng trong việc thực hiện các quy định về trả hồ sơ. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu tình trạng oan sai mà còn đảm bảo tính khách quan và chính xác trong quá trình giải quyết vụ án.

3.1 Đề xuất giải pháp hạn chế tình trạng trả hồ sơ nhiều lần

Để hạn chế tình trạng trả hồ sơ nhiều lần, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Viện kiểm sát và Cơ quan điều tra ngay từ giai đoạn đầu của quá trình tố tụng. Việc tổ chức các cuộc họp định kỳ giữa hai cơ quan này sẽ giúp nắm bắt kịp thời những khó khăn, vướng mắc trong công tác điều tra, từ đó có thể đưa ra những giải pháp kịp thời. Ngoài ra, cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện các quy định của pháp luật trong quá trình điều tra, nhằm phát hiện sớm các thiếu sót và khắc phục kịp thời. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ vụ án cũng sẽ giúp nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát và điều tra, giảm thiểu tình trạng hồ sơ bị trả lại nhiều lần.

Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2016 đến năm 2020, Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) tỉnh Điện Biên đã thụ lý 4.190 vụ án hình sự, trong đó tỷ lệ trả hồ sơ để điều tra bổ sung (ĐTBS) chiếm khoảng 0,3%, thể hiện sự thận trọng và chính xác trong quá trình truy tố. Việc trả hồ sơ để ĐTBS trong giai đoạn truy tố là một hoạt động thực hành quyền công tố của VKS nhằm đảm bảo việc truy tố bị can đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, đồng thời hạn chế tối đa việc bỏ lọt tội phạm và oan sai người vô tội. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích các quy định pháp luật về trả hồ sơ để ĐTBS trong giai đoạn truy tố, đánh giá thực tiễn áp dụng tại VKSND tỉnh Điện Biên, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả công tác này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn truy tố vụ án hình sự tại tỉnh Điện Biên trong 5 năm gần đây, với ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giải quyết vụ án, bảo vệ quyền con người và củng cố niềm tin của nhân dân vào hệ thống tư pháp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp, cùng với mô hình phối hợp giữa Viện kiểm sát và Cơ quan điều tra trong quá trình tố tụng hình sự. Các khái niệm trọng tâm bao gồm: trả hồ sơ để điều tra bổ sung, giai đoạn truy tố, chứng cứ trong tố tụng hình sự, vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng và nguyên tắc xác định sự thật vụ án. Lý thuyết quyền công tố nhấn mạnh vai trò của VKS trong việc bảo đảm pháp luật được thực thi nghiêm chỉnh, trong khi mô hình phối hợp tố tụng làm rõ mối quan hệ chặt chẽ giữa VKS và Cơ quan điều tra nhằm nâng cao hiệu quả điều tra, truy tố.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa phân tích lý thuyết và nghiên cứu thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê từ báo cáo tổng kết công tác của VKSND tỉnh Điện Biên giai đoạn 2016-2020, các văn bản pháp luật như Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Thông tư liên tịch số 02/2017, cùng các tài liệu học thuật và báo cáo chuyên ngành. Phương pháp phân tích, so sánh và tổng hợp được áp dụng để đánh giá các quy định pháp luật và thực trạng thi hành. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các vụ án hình sự do VKSND tỉnh Điện Biên thụ lý trong 5 năm, với phương pháp chọn mẫu toàn diện nhằm đảm bảo tính đại diện và khách quan. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến 2021, bao gồm thu thập số liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ trả hồ sơ để ĐTBS thấp nhưng có xu hướng tăng: Trong 5 năm, tỷ lệ trả hồ sơ để ĐTBS tại VKSND tỉnh Điện Biên dao động từ 0,12% đến 0,54%, với tổng cộng 12 vụ án được trả hồ sơ để ĐTBS trên tổng số 4.190 vụ án truy tố. Năm 2019 ghi nhận tỷ lệ cao nhất là 0,54%, phản ánh sự tăng cường kiểm tra, phát hiện thiếu sót trong hồ sơ.

2. Tỷ lệ chấp nhận quyết định trả hồ sơ của Cơ quan điều tra đạt 100%: Tất cả các vụ án được VKS trả hồ sơ để ĐTBS đều được Cơ quan điều tra chấp nhận và thực hiện theo yêu cầu, cho thấy sự phối hợp hiệu quả giữa hai cơ quan.

3. Các căn cứ trả hồ sơ chủ yếu là thiếu chứng cứ quan trọng và có căn cứ khởi tố bị can về tội phạm khác: Trong 12 vụ án trả hồ sơ, 6 vụ do thiếu chứng cứ quan trọng mà VKS không thể tự bổ sung, 3 vụ có căn cứ khởi tố bị can về tội phạm khác, 1 vụ có người đồng phạm hoặc người phạm tội khác liên quan chưa được khởi tố, 1 vụ do vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng.

4. Vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng là căn cứ quan trọng để trả hồ sơ: Mặc dù tỷ lệ vụ án trả hồ sơ do vi phạm thủ tục tố tụng chiếm tỷ lệ thấp, nhưng đây là yếu tố cần được chú trọng để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng.

Thảo luận kết quả

Việc tỷ lệ trả hồ sơ để ĐTBS thấp cho thấy công tác điều tra và truy tố tại VKSND tỉnh Điện Biên được thực hiện khá chặt chẽ, hạn chế việc trả hồ sơ tràn lan, góp phần rút ngắn thời gian giải quyết vụ án. Tuy nhiên, sự gia tăng tỷ lệ trả hồ sơ trong những năm gần đây phản ánh sự nâng cao trách nhiệm của VKS trong việc phát hiện thiếu sót, vi phạm nhằm bảo đảm nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa và nguyên tắc xác định sự thật vụ án. So với các nghiên cứu tại một số địa phương khác, tỷ lệ trả hồ sơ tại Điện Biên thấp hơn, cho thấy hiệu quả phối hợp giữa VKS và Cơ quan điều tra. Việc 100% quyết định trả hồ sơ được chấp nhận thể hiện sự tuân thủ nghiêm túc của Cơ quan điều tra, góp phần nâng cao chất lượng điều tra. Tuy nhiên, các trường hợp vi phạm thủ tục tố tụng dù ít nhưng có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền con người và tiến trình tố tụng, do đó cần có giải pháp khắc phục. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ trả hồ sơ theo năm và bảng phân loại căn cứ trả hồ sơ để minh họa rõ nét hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho Kiểm sát viên và Điều tra viên: Nâng cao nhận thức về các quy định pháp luật tố tụng, đặc biệt là các căn cứ trả hồ sơ để ĐTBS nhằm giảm thiểu sai sót trong quá trình điều tra và truy tố. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; Chủ thể: VKSND tỉnh phối hợp với các cơ sở đào tạo pháp luật.

2. Xây dựng quy trình phối hợp chặt chẽ hơn giữa VKS và Cơ quan điều tra: Thiết lập cơ chế trao đổi thông tin, họp định kỳ để kịp thời phát hiện và xử lý các thiếu sót trong hồ sơ vụ án. Thời gian thực hiện: 3-6 tháng; Chủ thể: VKSND tỉnh và Công an tỉnh Điện Biên.

3. Hoàn thiện quy định pháp luật về trả hồ sơ để ĐTBS: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định nhằm làm rõ hơn các căn cứ, trình tự, thủ tục trả hồ sơ, đồng thời quy định rõ trách nhiệm của các bên liên quan. Thời gian thực hiện: 12-18 tháng; Chủ thể: Bộ Tư pháp, Quốc hội.

4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ vụ án: Xây dựng hệ thống quản lý hồ sơ điện tử giúp theo dõi tiến độ điều tra, truy tố, giảm thiểu việc trả hồ sơ do thiếu sót thông tin. Thời gian thực hiện: 12 tháng; Chủ thể: VKSND tỉnh phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Kiểm sát viên và Điều tra viên: Nắm rõ các quy định pháp luật và thực tiễn trả hồ sơ để ĐTBS, nâng cao hiệu quả công tác điều tra, truy tố.

2. Luật sư và chuyên gia pháp lý: Hiểu sâu về quy trình tố tụng hình sự, đặc biệt là giai đoạn truy tố và vai trò của VKS trong việc trả hồ sơ.

3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Luật: Tài liệu tham khảo quý giá cho nghiên cứu về tố tụng hình sự và cải cách tư pháp.

4. Cơ quan quản lý nhà nước về tư pháp: Làm cơ sở để xây dựng chính sách, hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất lượng công tác tố tụng.

Câu hỏi thường gặp

1. Trả hồ sơ để điều tra bổ sung là gì?
   Trả hồ sơ để ĐTBS là hoạt động của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố, yêu cầu Cơ quan điều tra bổ sung chứng cứ hoặc khắc phục vi phạm nghiêm trọng trong hồ sơ vụ án nhằm đảm bảo việc truy tố đúng người, đúng tội và đúng pháp luật.

2. Khi nào Viện kiểm sát có quyền trả hồ sơ để ĐTBS?
   Khi phát hiện thiếu chứng cứ quan trọng mà VKS không thể tự bổ sung, có căn cứ khởi tố bị can về tội phạm khác, hoặc có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong quá trình điều tra.

3. Việc trả hồ sơ có làm kéo dài thời gian giải quyết vụ án không?
   Nếu được thực hiện đúng quy định và phối hợp chặt chẽ, việc trả hồ sơ giúp nâng cao chất lượng hồ sơ, giảm thiểu sai sót, từ đó góp phần rút ngắn thời gian xét xử và hạn chế oan sai.

4. Ai có thẩm quyền quyết định trả hồ sơ để ĐTBS?
   Viện trưởng hoặc Phó Viện trưởng VKS được phân công thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp trong giai đoạn truy tố có thẩm quyền ra quyết định này.

5. Cơ quan điều tra có bắt buộc phải thực hiện yêu cầu điều tra bổ sung không?
   Theo quy định, Cơ quan điều tra phải thực hiện đầy đủ yêu cầu điều tra bổ sung của VKS, trừ trường hợp bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan, phải báo cáo bằng văn bản rõ lý do.

Kết luận

• Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giai đoạn truy tố là công cụ quan trọng bảo đảm nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa và nguyên tắc xác định sự thật vụ án.
• Tỷ lệ trả hồ sơ tại VKSND tỉnh Điện Biên trong 5 năm qua duy trì ở mức thấp nhưng có xu hướng tăng, phản ánh sự nâng cao trách nhiệm và hiệu quả công tác.
• Việc phối hợp giữa VKS và Cơ quan điều tra được thực hiện chặt chẽ, với 100% quyết định trả hồ sơ được chấp nhận và thực hiện.
• Cần tiếp tục hoàn thiện pháp luật, tăng cường đào tạo và ứng dụng công nghệ để nâng cao chất lượng công tác trả hồ sơ.
• Đề nghị các cơ quan liên quan triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới nhằm nâng cao hiệu quả công tác tố tụng hình sự tại địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cán bộ, chuyên gia pháp lý và cơ quan quản lý nên nghiên cứu kỹ luận văn để áp dụng và đề xuất chính sách phù hợp, góp phần cải cách tư pháp hiệu quả.