Tổng quan nghiên cứu

Cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc năm 1979 là một trong những sự kiện lịch sử trọng đại, để lại dấu ấn sâu sắc trong tâm thức dân tộc Việt Nam. Theo thống kê, Trung Quốc đã huy động khoảng 600.000 quân, 550 xe tăng cùng nhiều phương tiện chiến tranh hiện đại để tiến hành cuộc tấn công kéo dài 17 ngày, gây thiệt hại nặng nề về người và của cho Việt Nam với hơn 30.000 cán bộ, chiến sĩ thương vong và hàng trăm nghìn dân thường mất nhà cửa. Trong bối cảnh đó, tiểu thuyết Xác phàm của nhà văn Nguyễn Đình Tú ra đời năm 2014, trở thành tác phẩm hiếm hoi và có giá trị lớn khi trực diện tái hiện cuộc chiến này qua lăng kính văn học hiện đại.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ diễn ngôn về lịch sử trong tiểu thuyết Xác phàm, tập trung phân tích các biểu hiện nội dung và nghệ thuật nhằm khẳng định vị trí và đóng góp của tác phẩm trong dòng chảy truyện lịch sử Việt Nam đương đại. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong tiểu thuyết Xác phàm xuất bản năm 2014, với bối cảnh lịch sử cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc và đời sống xã hội đương đại. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ giúp hiểu sâu sắc hơn về giá trị tư tưởng và thẩm mỹ của tác phẩm mà còn góp phần nâng cao nhận thức về lịch sử dân tộc qua văn học, phục vụ cho công tác giảng dạy và nghiên cứu văn học Việt Nam hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng khung lý thuyết về diễn ngôn, diễn ngôn văn học và diễn ngôn lịch sử để phân tích tiểu thuyết Xác phàm. Theo đó, diễn ngôn được hiểu là cấu trúc siêu văn bản biểu đạt các văn bản trong môi trường văn hóa, chịu ảnh hưởng của đời sống xã hội và chính trị, đồng thời phản ánh quan điểm, nhận thức chủ thể sáng tạo. Diễn ngôn văn học là hình thức sử dụng ngôn từ để chuyển tải tri thức văn hóa thời đại qua các thể loại văn học, trong đó tác phẩm là diễn ngôn nghệ thuật vừa tái hiện hiện thực vừa kiến tạo cách nhìn mới về thế giới. Diễn ngôn lịch sử là phát ngôn hiện tại về quá khứ, thể hiện qua các quy định và thể chế xã hội, đồng thời mang tính đối thoại và chủ thể.

Ngoài ra, luận văn còn tham khảo các lý thuyết về nghệ thuật tiểu thuyết hiện đại, bút pháp đa tuyến, kết cấu truyện lồng truyện, và nghệ thuật kể chuyện nhằm làm rõ phương diện hình thức biểu đạt trong tác phẩm. Các khái niệm chính bao gồm: diễn ngôn, diễn ngôn văn học, diễn ngôn lịch sử, tiểu thuyết lịch sử, và bút pháp tiểu thuyết hiện đại.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp phân tích - tổng hợp làm cơ sở để khai thác, luận giải các vấn đề nội dung và nghệ thuật trong tiểu thuyết Xác phàm. Phương pháp so sánh - đối chiếu được áp dụng để đặt tác phẩm trong mối quan hệ với các tiểu thuyết cùng đề tài lịch sử, đặc biệt là các tác phẩm viết về cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc. Phương pháp liên ngành giúp tiếp cận đa chiều, kết hợp giữa văn học, lịch sử và xã hội học nhằm làm rõ tính phức hợp của diễn ngôn lịch sử trong tác phẩm.

Nguồn dữ liệu chính là bản in tiểu thuyết Xác phàm (Nhà xuất bản Trẻ, 2014), các bài viết phê bình, nghiên cứu về Nguyễn Đình Tú và tác phẩm, cùng các tài liệu lịch sử liên quan đến cuộc chiến tranh biên giới 1979. Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào toàn bộ nội dung tiểu thuyết với trọng tâm phân tích các đoạn trích, tình tiết, nhân vật và nghệ thuật kể chuyện. Phương pháp chọn mẫu là chọn lọc các chi tiết tiêu biểu, có tính đại diện cao cho diễn ngôn lịch sử trong tác phẩm.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 8 đến tháng 12 năm 2019, bao gồm giai đoạn thu thập tài liệu, phân tích nội dung, so sánh đối chiếu và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Diễn ngôn lịch sử về cuộc chiến tranh biên giới 1979 được tái hiện chân thực và sâu sắc: Tác phẩm mô tả chi tiết cuộc chiến với các số liệu lịch sử như 600.000 quân Trung Quốc tham chiến, 17 ngày đêm chiến đấu ác liệt, hơn 30.000 cán bộ, chiến sĩ Việt Nam thương vong, cùng thiệt hại về cơ sở vật chất tại 6 tỉnh biên giới. Tình tiết như pháo đài Đồng Đăng, các trận đánh, và sự tàn bạo của quân xâm lược được khắc họa sinh động, tạo nên bức tranh lịch sử sống động.

  2. Bút pháp nghệ thuật đa tầng, kết cấu truyện lồng truyện và đa tuyến: Xác phàm không chỉ kể về chiến tranh mà còn đan xen câu chuyện chuyển giới của hai nhân vật trẻ, tạo nên sự giao thoa giữa lịch sử, hiện thực và tâm linh. Kết cấu truyện lồng truyện giúp mở rộng không gian biểu đạt, tăng tính kịch tính và chiều sâu triết lý.

  3. Ngôn ngữ khách quan, trung tính nhưng giàu cảm xúc: Tác giả sử dụng ngôn ngữ kể chuyện gãy gọn, tránh sa đà cảm xúc chủ quan, đồng thời khai thác yếu tố tâm linh và ký ức để tạo nên sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại. Điều này giúp độc giả vừa cảm nhận được sự thật lịch sử vừa đồng cảm với số phận con người.

  4. Thông điệp tri ân và cảnh tỉnh sâu sắc: Văn bia cuối tác phẩm cùng các đoạn thơ ca khắc họa niềm tri ân đối với các liệt sĩ và nhấn mạnh trách nhiệm của thế hệ hôm nay trong việc ghi nhớ lịch sử. Tác phẩm cũng là lời cảnh tỉnh về sự nguy hiểm của chiến tranh và sự phản bội, bất nhân của kẻ xâm lược.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân thành công của Xác phàm nằm ở sự kết hợp hài hòa giữa nội dung lịch sử chân thực và nghệ thuật kể chuyện hiện đại, đa chiều. So với các tác phẩm cùng đề tài, Xác phàm nổi bật với cách tiếp cận trực diện, không né tránh những góc khuất của lịch sử, đồng thời khai thác sâu sắc tâm lý nhân vật và yếu tố tâm linh. Các biểu đồ hoặc bảng thống kê có thể minh họa số liệu về quân số, tổn thất và thiệt hại vật chất để làm rõ tính khốc liệt của cuộc chiến.

So với các nghiên cứu trước đây, luận văn bổ sung góc nhìn diễn ngôn lịch sử, nhấn mạnh tính đối thoại và chủ thể trong việc tái hiện lịch sử qua văn học. Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu không chỉ dừng lại ở việc phân tích tác phẩm mà còn góp phần nâng cao nhận thức về vai trò của văn học trong việc bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử dân tộc.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nghiên cứu và giảng dạy tiểu thuyết lịch sử đương đại: Các cơ sở đào tạo nên đưa Xác phàm và các tác phẩm tương tự vào chương trình giảng dạy để giúp sinh viên hiểu sâu sắc hơn về lịch sử và văn học. Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm; chủ thể: các trường đại học, khoa văn học.

  2. Khuyến khích các nhà văn trẻ khai thác đề tài lịch sử với góc nhìn mới mẻ: Tạo điều kiện về tài chính và môi trường sáng tạo để phát triển các tác phẩm có giá trị tư tưởng và nghệ thuật cao. Thời gian: liên tục; chủ thể: các tổ chức văn học, nhà xuất bản.

  3. Tổ chức hội thảo, tọa đàm về diễn ngôn lịch sử trong văn học: Để trao đổi, cập nhật các nghiên cứu mới, nâng cao nhận thức về vai trò của văn học trong việc bảo tồn ký ức lịch sử. Thời gian: hàng năm; chủ thể: viện nghiên cứu, trường đại học.

  4. Phát triển các phương tiện truyền thông giới thiệu tác phẩm lịch sử đương đại: Qua phim ảnh, truyền hình, báo chí nhằm lan tỏa giá trị của các tác phẩm như Xác phàm đến đông đảo công chúng. Thời gian: 1-3 năm; chủ thể: các cơ quan truyền thông, nhà sản xuất phim.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên và giảng viên ngành Văn học Việt Nam: Giúp hiểu sâu sắc về diễn ngôn lịch sử trong văn học đương đại, phục vụ nghiên cứu và giảng dạy.

  2. Nhà văn và nhà phê bình văn học: Cung cấp góc nhìn mới về cách tiếp cận đề tài lịch sử qua tiểu thuyết, hỗ trợ sáng tạo và phê bình.

  3. Nhà sử học và nghiên cứu văn hóa: Tăng cường hiểu biết về mối quan hệ giữa lịch sử và văn học, đặc biệt trong việc bảo tồn ký ức dân tộc.

  4. Giáo viên phổ thông dạy môn Ngữ văn: Nâng cao kiến thức về tác phẩm đương đại, giúp truyền đạt hiệu quả hơn các giá trị lịch sử và văn học cho học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiểu thuyết Xác phàm có điểm gì đặc biệt so với các tác phẩm lịch sử khác?
    Xác phàm kết hợp giữa diễn ngôn lịch sử trực diện về cuộc chiến tranh biên giới 1979 với câu chuyện chuyển giới hiện đại, tạo nên kết cấu đa tầng, đa tuyến độc đáo, vừa chân thực vừa giàu tính triết lý.

  2. Làm thế nào tác phẩm thể hiện tính khách quan trong tái hiện lịch sử?
    Tác giả sử dụng ngôn ngữ kể chuyện trung tính, tránh cảm xúc chủ quan quá mức, đồng thời dựa trên các tài liệu lịch sử và trải nghiệm thực tế để xây dựng tình tiết và nhân vật.

  3. Diễn ngôn lịch sử trong văn học có ý nghĩa gì?
    Diễn ngôn lịch sử giúp tái hiện quá khứ dưới góc nhìn hiện tại, tạo ra đối thoại giữa các thế hệ, đồng thời góp phần bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử qua nghệ thuật.

  4. Tại sao tiểu thuyết lịch sử đương đại lại được quan tâm nhiều gần đây?
    Do nhu cầu tìm hiểu, khẳng định bản sắc dân tộc và phản ánh các vấn đề xã hội hiện đại, các tác phẩm lịch sử đương đại mang đến góc nhìn mới mẻ, đa chiều và sáng tạo hơn về quá khứ.

  5. Luận văn có thể áp dụng vào giảng dạy như thế nào?
    Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và phân tích chi tiết giúp giáo viên phổ thông và giảng viên đại học xây dựng bài giảng sinh động, kết hợp giữa lịch sử và văn học, nâng cao hiệu quả truyền đạt.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ diễn ngôn về lịch sử trong tiểu thuyết Xác phàm qua phân tích nội dung và nghệ thuật biểu đạt.
  • Tác phẩm tái hiện chân thực cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc 1979 với số liệu và tình tiết sinh động, góp phần bảo tồn ký ức dân tộc.
  • Nghệ thuật đa tầng, kết cấu truyện lồng truyện và ngôn ngữ trung tính tạo nên sức hấp dẫn và chiều sâu triết lý cho tác phẩm.
  • Xác phàm khẳng định vị trí quan trọng trong dòng tiểu thuyết lịch sử Việt Nam đương đại, đồng thời là lời tri ân và cảnh tỉnh sâu sắc về chiến tranh.
  • Đề xuất các bước tiếp theo bao gồm phát triển nghiên cứu, giảng dạy, sáng tác và truyền thông nhằm lan tỏa giá trị của tác phẩm và đề tài lịch sử trong văn học.

Quý độc giả và nhà nghiên cứu được khuyến khích tiếp cận và khai thác luận văn để nâng cao hiểu biết về mối quan hệ giữa lịch sử và văn học, đồng thời góp phần phát triển văn học lịch sử Việt Nam hiện đại.