Tổng quan nghiên cứu

Tự kỷ, hay còn gọi là rối loạn phổ tự kỷ (ASD), là một dạng rối loạn phát triển thần kinh ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi của trẻ em. Tại Việt Nam, mặc dù chưa có số liệu thống kê chính thức, các báo cáo từ các bệnh viện và trung tâm can thiệp cho thấy số lượng trẻ tự kỷ đang có xu hướng gia tăng, đặc biệt tại các thành phố lớn như Hà Nội. Tại Trường Mầm non Cầu Vồng Xanh, quận Đống Đa, Hà Nội, trong tổng số 70 trẻ được sàng lọc năm 2017, có 20 trẻ (chiếm 28,5%) được chẩn đoán mắc hội chứng phổ tự kỷ, trong đó tỷ lệ trẻ nam cao gấp hơn 5 lần trẻ nữ. Mức độ tự kỷ ở trẻ tại trường phân bố khá đồng đều giữa mức độ nặng và nhẹ, với 60% trẻ ở mức độ nặng và trung bình.

Vấn đề nghiên cứu tập trung vào thực trạng cung cấp dịch vụ công tác xã hội (DVCTXH) trong hỗ trợ giáo dục trẻ tự kỷ tại Trường Mầm non Cầu Vồng Xanh, nhằm đánh giá hiệu quả và các yếu tố tác động đến dịch vụ này. Mục tiêu cụ thể là phân tích các loại hình dịch vụ CTXH đang được triển khai, vai trò của nhân viên công tác xã hội trong giáo dục trẻ tự kỷ, đồng thời đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 8/2017 đến tháng 8/2018 tại trường mầm non này.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc phát triển các dịch vụ CTXH chuyên biệt, góp phần bảo đảm quyền học tập và phát triển toàn diện cho trẻ tự kỷ. Đồng thời, nghiên cứu giúp các cơ quan quản lý, nhà trường, nhân viên CTXH và gia đình hiểu rõ hơn về nhu cầu và phương thức hỗ trợ trẻ tự kỷ, từ đó nâng cao hiệu quả can thiệp và giáo dục.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng bốn lý thuyết chính để phân tích và đánh giá dịch vụ CTXH trong giáo dục trẻ tự kỷ:

  1. Lý thuyết hệ thống sinh thái: Nhấn mạnh sự tương tác giữa cá nhân và các hệ thống môi trường xung quanh như gia đình, nhà trường, cộng đồng. Lý thuyết này giúp hiểu được ảnh hưởng qua lại giữa các hệ thống trong việc hỗ trợ trẻ tự kỷ, từ đó xác định các điểm can thiệp hiệu quả.

  2. Thuyết học tập xã hội của Bandura: Giải thích vai trò của hành vi bắt chước trong quá trình học tập của trẻ tự kỷ, đặc biệt là việc trẻ học các kỹ năng giao tiếp và tương tác xã hội thông qua quan sát người lớn và môi trường xung quanh.

  3. Thuyết nhu cầu của Maslow: Cung cấp cơ sở để xác định và ưu tiên các nhu cầu của trẻ tự kỷ theo thứ tự từ nhu cầu cơ bản đến nhu cầu tự hoàn thiện, giúp nhân viên CTXH xây dựng kế hoạch can thiệp phù hợp.

  4. Lý thuyết công tác xã hội cá nhân: Là phương pháp chuyên môn giúp nhân viên CTXH hỗ trợ từng cá nhân và gia đình trẻ tự kỷ thông qua mối quan hệ một-một, nhằm nâng cao năng lực tự giải quyết vấn đề và tăng cường chức năng xã hội.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: rối loạn phổ tự kỷ, dịch vụ công tác xã hội, can thiệp sớm, tham vấn, trị liệu tâm lý, vận động nguồn lực, giáo dục hòa nhập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích tài liệu, quan sát có tham dự, phỏng vấn sâu và nghiên cứu trường hợp.

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm số liệu thống kê từ Trường Mầm non Cầu Vồng Xanh, báo cáo đánh giá trẻ tự kỷ, phỏng vấn 6 đối tượng gồm phụ huynh, cán bộ quản lý, nhân viên CTXH và giáo viên can thiệp.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng nhằm đánh giá thực trạng dịch vụ, các yếu tố tác động và vai trò của nhân viên CTXH. Phân tích so sánh tỷ lệ trẻ tự kỷ, mức độ cần thiết của dịch vụ tư vấn, cũng như đánh giá hiệu quả can thiệp qua các trường hợp điển hình.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: 20 trẻ tự kỷ được sàng lọc trong tổng số 70 trẻ tại trường, 6 người phỏng vấn sâu được lựa chọn theo tiêu chí liên quan trực tiếp đến dịch vụ CTXH và giáo dục trẻ tự kỷ.

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 8/2017 đến tháng 8/2018, bao gồm thu thập số liệu, quan sát thực tế, phỏng vấn và phân tích dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ trẻ tự kỷ tại trường cao và có xu hướng tăng: Trong tổng số 70 trẻ được sàng lọc, 28,5% được chẩn đoán mắc hội chứng phổ tự kỷ, trong đó 85% là trẻ nam. Số lượng trẻ đến đánh giá tại trường tăng từ khoảng 90 ca năm 2011 lên đến hơn 140 ca năm 2018, với tỷ lệ trẻ có dấu hiệu tự kỷ chiếm khoảng 25%.

  2. Dịch vụ CTXH đa dạng nhưng còn hạn chế về nhân lực và cơ sở vật chất: Trường cung cấp 6 loại dịch vụ chính gồm cung cấp thông tin, chẩn đoán đánh giá, tham vấn/tư vấn, truyền thông nâng cao nhận thức, trị liệu tâm lý và kết nối nguồn lực. Tuy nhiên, chỉ có một chuyên gia đánh giá trẻ, thời gian đánh giá hạn chế (2-3 tiếng mỗi ca), và cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu trị liệu.

  3. Nhu cầu tham vấn, tư vấn của gia đình rất cao: Khoảng 89,2% phụ huynh cho rằng dịch vụ tư vấn là rất cần thiết, tuy nhiên số lượng ca tham vấn thực hiện chỉ khoảng 2 ca/ngày do hạn chế về nhân lực. Nhiều phụ huynh gặp khó khăn trong việc chấp nhận và xử lý thông tin về tình trạng của con.

  4. Vai trò quan trọng của nhân viên CTXH trong giáo dục trẻ tự kỷ: Nhân viên CTXH thực hiện đa dạng vai trò như đánh giá, vận động nguồn lực, tham vấn, biện hộ, kết nối dịch vụ và hỗ trợ trực tiếp trong xây dựng kế hoạch can thiệp. Tuy nhiên, một số nhân viên còn thiếu kinh nghiệm và kỹ năng chuyên sâu trong lĩnh vực này.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy dịch vụ CTXH tại Trường Mầm non Cầu Vồng Xanh đã đáp ứng phần nào nhu cầu hỗ trợ giáo dục trẻ tự kỷ, góp phần nâng cao nhận thức và kỹ năng cho gia đình cũng như cải thiện khả năng hòa nhập của trẻ. Tuy nhiên, hạn chế về nhân lực chuyên môn và cơ sở vật chất ảnh hưởng đến chất lượng và quy mô dịch vụ. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc thiếu đội ngũ chuyên gia và công cụ đánh giá toàn diện là điểm chung của nhiều cơ sở giáo dục trẻ tự kỷ tại Việt Nam.

Biểu đồ số lượng trẻ đến đánh giá qua các năm minh họa rõ xu hướng gia tăng nhu cầu dịch vụ, đồng thời bảng đánh giá mức độ cần thiết của dịch vụ tư vấn phản ánh sự cấp thiết trong việc mở rộng và nâng cao chất lượng dịch vụ. Việc áp dụng lý thuyết hệ thống sinh thái và công tác xã hội cá nhân giúp nhân viên CTXH xây dựng kế hoạch can thiệp phù hợp với từng trẻ và gia đình, đồng thời vận động nguồn lực xã hội hỗ trợ.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc làm rõ vai trò đa chiều của nhân viên CTXH trong giáo dục trẻ tự kỷ, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực và phát triển dịch vụ chuyên biệt, góp phần bảo đảm quyền lợi và phát triển toàn diện cho trẻ tự kỷ tại cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chuyên môn

    • Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về chẩn đoán, can thiệp và tư vấn cho nhân viên CTXH và giáo viên giáo dục đặc biệt.
    • Mục tiêu nâng cao kỹ năng thực hành nghề nghiệp, áp dụng các phương pháp can thiệp hiện đại trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu trường phối hợp với các trung tâm đào tạo chuyên ngành.

  2. Mở rộng và cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ can thiệp

    • Đầu tư thêm phòng chức năng, trang thiết bị học liệu đa dạng, hiện đại phục vụ trị liệu và giáo dục trẻ tự kỷ.
    • Mục tiêu hoàn thiện cơ sở vật chất trong 18 tháng để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng.
    • Chủ thể thực hiện: Nhà trường phối hợp với các tổ chức xã hội và nhà tài trợ.

  3. Phát triển các chương trình truyền thông, nâng cao nhận thức cho phụ huynh và cộng đồng

    • Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo, cung cấp tài liệu hướng dẫn nuôi dạy trẻ tự kỷ tại nhà.
    • Mục tiêu tăng tỷ lệ phụ huynh tham gia các hoạt động trên lên ít nhất 50% trong năm đầu tiên.
    • Chủ thể thực hiện: Nhân viên CTXH phối hợp với các chuyên gia tâm lý và giáo dục.

  4. Xây dựng mạng lưới kết nối nguồn lực xã hội và chính sách hỗ trợ

    • Tăng cường phối hợp với các tổ chức, doanh nghiệp, chính quyền địa phương để vận động nguồn lực hỗ trợ kinh tế, học liệu cho trẻ tự kỷ.
    • Mục tiêu thiết lập ít nhất 3 đối tác chiến lược trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và nhân viên CTXH trường.

  5. Nâng cao hiệu quả dịch vụ tham vấn, tư vấn và trị liệu tâm lý

    • Tăng số lượng ca tham vấn, tư vấn bằng cách tuyển dụng thêm nhân viên hoặc hợp tác với chuyên gia bên ngoài.
    • Mục tiêu tăng gấp đôi số ca tư vấn trong 1 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng dịch vụ tư vấn của trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên công tác xã hội và giáo viên giáo dục đặc biệt

    • Lợi ích: Nắm bắt kiến thức chuyên sâu về dịch vụ CTXH trong giáo dục trẻ tự kỷ, áp dụng phương pháp can thiệp hiệu quả.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch hỗ trợ cá nhân cho trẻ tự kỷ tại các cơ sở giáo dục.

  2. Các nhà quản lý giáo dục và cơ sở y tế, trung tâm can thiệp trẻ tự kỷ

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng, các yếu tố tác động và giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ CTXH.
    • Use case: Hoạch định chính sách, phát triển chương trình đào tạo và dịch vụ hỗ trợ.

  3. Phụ huynh và người chăm sóc trẻ tự kỷ

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức về tự kỷ, hiểu rõ vai trò dịch vụ CTXH và cách phối hợp giáo dục trẻ tại nhà.
    • Use case: Tìm kiếm dịch vụ hỗ trợ phù hợp và tham gia tích cực vào quá trình can thiệp.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành công tác xã hội, giáo dục đặc biệt

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển nghiên cứu sâu hơn.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ hoặc tiến sĩ liên quan đến giáo dục trẻ tự kỷ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dịch vụ công tác xã hội trong giáo dục trẻ tự kỷ là gì?
    Dịch vụ CTXH là hoạt động chuyên nghiệp sử dụng kiến thức và kỹ năng để hỗ trợ trẻ tự kỷ và gia đình trong việc phát hiện, can thiệp, tư vấn và kết nối nguồn lực nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và hòa nhập xã hội cho trẻ.

  2. Tại sao trẻ tự kỷ cần được can thiệp sớm?
    Can thiệp sớm giúp trẻ phát triển ngôn ngữ, kỹ năng xã hội và hành vi tích cực, giảm thiểu các khó khăn lâu dài. Nếu không can thiệp kịp thời, trẻ có thể bị chậm phát triển nghiêm trọng và khó hòa nhập cộng đồng.

  3. Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong giáo dục trẻ tự kỷ là gì?
    Nhân viên CTXH thực hiện đánh giá, tư vấn, vận động nguồn lực, biện hộ quyền lợi và hỗ trợ trực tiếp trong xây dựng kế hoạch can thiệp, giúp trẻ và gia đình vượt qua khó khăn và tiếp cận dịch vụ phù hợp.

  4. Những khó khăn chính trong việc cung cấp dịch vụ CTXH cho trẻ tự kỷ hiện nay?
    Bao gồm thiếu nhân lực chuyên môn, cơ sở vật chất hạn chế, nhận thức của gia đình và xã hội chưa đầy đủ, cũng như các chính sách hỗ trợ còn chưa hoàn thiện.

  5. Làm thế nào để phụ huynh có thể tiếp cận dịch vụ CTXH hiệu quả?
    Phụ huynh nên chủ động tìm hiểu thông tin, liên hệ với các trung tâm chuyên biệt, tham gia các buổi tập huấn, tư vấn và phối hợp chặt chẽ với nhân viên CTXH để xây dựng kế hoạch giáo dục phù hợp cho con.

Kết luận

  • Dịch vụ công tác xã hội tại Trường Mầm non Cầu Vồng Xanh đã cung cấp đa dạng các loại hình hỗ trợ giáo dục trẻ tự kỷ, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và khả năng hòa nhập của trẻ.
  • Tỷ lệ trẻ tự kỷ tại trường chiếm khoảng 28,5%, với tỷ lệ nam giới cao hơn nữ giới gấp hơn 5 lần, phản ánh xu hướng chung của rối loạn phổ tự kỷ.
  • Nhân viên CTXH đóng vai trò đa dạng và quan trọng trong việc đánh giá, tư vấn, vận động nguồn lực và hỗ trợ trực tiếp cho trẻ và gia đình.
  • Hạn chế về nhân lực chuyên môn, cơ sở vật chất và nhận thức của gia đình là những thách thức cần được giải quyết để nâng cao hiệu quả dịch vụ.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào đào tạo nhân lực, cải thiện cơ sở vật chất, phát triển truyền thông và xây dựng mạng lưới kết nối nguồn lực xã hội.

Next steps: Triển khai các giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ trong vòng 12-18 tháng, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá hiệu quả can thiệp trên quy mô lớn hơn.

Call-to-action: Các cơ sở giáo dục, tổ chức công tác xã hội và gia đình trẻ tự kỷ cần phối hợp chặt chẽ để phát huy tối đa hiệu quả dịch vụ, góp phần xây dựng môi trường giáo dục hòa nhập và phát triển bền vững cho trẻ tự kỷ.