I. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài Dạy học văn học dân gian qua trải nghiệm
Phần này làm rõ cơ sở lý luận cho việc áp dụng phương pháp dạy học trải nghiệm trong giảng dạy văn học dân gian tại THPT Nguyễn Sỹ Sách. Giáo án văn học dân gian truyền thống thường thiếu sự hấp dẫn, khiến học sinh mất hứng thú. Phương pháp dạy học trải nghiệm được xem là giải pháp hiệu quả, giúp học sinh chủ động, sáng tạo trong quá trình tiếp cận kiến thức. Đổi mới phương pháp dạy học THPT là xu hướng tất yếu, phù hợp với mục tiêu giáo dục hiện đại, chú trọng phát triển năng lực và phẩm chất người học. Tài liệu tham khảo nghiên cứu về hoạt động trải nghiệm sáng tạo và giáo dục trải nghiệm THPT được sử dụng để làm nền tảng lý thuyết. Văn học dân gian Việt Nam với tính chất truyền miệng, tính cộng đồng, cần được truyền đạt bằng cách thức phù hợp để học sinh cảm nhận được giá trị đích thực. Trải nghiệm học tập văn học dân gian giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về nội dung, nghệ thuật và ý nghĩa của tác phẩm. Nguồn học liệu văn học dân gian phong phú, đa dạng cần được khai thác triệt để. Nghiên cứu cũng đề cập đến thực trạng hiện tại của việc giảng dạy văn học dân gian THPT, cả từ góc độ người dạy và người học. Bài học kinh nghiệm dạy học văn học dân gian tích lũy được sẽ được tổng hợp và phân tích.
1.1 Khái niệm cơ bản
Phần này định nghĩa các khái niệm trọng tâm: hoạt động học tập, trải nghiệm, sáng tạo, và hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Hoạt động học tập được hiểu là quá trình người học chủ động, có ý thức tiếp thu kiến thức. Trải nghiệm là quá trình người học trực tiếp tham gia, thực hành, từ đó rút ra kinh nghiệm. Sáng tạo là tạo ra giá trị mới, cách giải quyết vấn đề mới. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo kết hợp giữa trải nghiệm và sáng tạo, giúp học sinh phát triển toàn diện. Định nghĩa này được minh họa bằng các trích dẫn từ các tài liệu tham khảo uy tín. Giáo dục trải nghiệm THPT đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh. Văn học dân gian được xem như một kho tàng văn hóa, cần được bảo tồn và phát huy. Các thể loại văn học dân gian như ca dao, tục ngữ, truyện cổ tích… được phân tích về đặc điểm và giá trị. Ý nghĩa văn học dân gian được nhấn mạnh là việc truyền tải tri thức, giá trị văn hóa, và bài học nhân sinh. Nghiên cứu cũng chỉ ra vai trò của hoạt động trải nghiệm trong dạy học Ngữ văn ở trường THPT, giúp học sinh chủ động, sáng tạo, và hứng thú hơn trong học tập.
1.2 Thực trạng dạy học Văn học dân gian tại THPT Nguyễn Sỹ Sách
Phần này phân tích thực trạng dạy học Văn học dân gian hiện nay tại THPT Nguyễn Sỹ Sách. Nghiên cứu dựa trên kết quả khảo sát các đối tượng (giáo viên và học sinh) để đánh giá hiệu quả của các phương pháp dạy học hiện hành. Thực trạng dạy học Văn học dân gian thông qua HĐTN được nhìn nhận từ hai phía: người dạy và người học. Dữ liệu khảo sát cho thấy nhiều giáo viên vẫn chưa tự tin áp dụng phương pháp dạy học trải nghiệm, một số khác đã áp dụng nhưng hiệu quả chưa cao. Học sinh phần lớn cho rằng việc học văn học dân gian còn thụ động, thiếu hứng thú. Những hạn chế về nguồn học liệu văn học dân gian, cũng như sự thiếu kinh nghiệm trong việc thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm văn học dân gian được nêu ra. Rèn luyện kỹ năng văn học dân gian cho học sinh cũng cần được quan tâm. Phát triển năng lực học sinh văn học dân gian là mục tiêu hướng đến. Đánh giá dạy học văn học dân gian cần được thực hiện một cách khách quan và toàn diện.
II. Tổ chức dạy học Văn học dân gian thông qua hoạt động trải nghiệm
Phần này trình bày chi tiết cách thức tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong giảng dạy văn học dân gian. Mục tiêu là giúp học sinh tích cực, chủ động, sáng tạo trong quá trình học tập. Phương pháp dạy học tích hợp văn học dân gian được đề xuất. Cấu trúc chương trình văn học dân gian cần được thiết kế sao cho phù hợp với phương pháp này. Tiến trình tổ chức cho học sinh học thông qua trải nghiệm được mô tả cụ thể, bao gồm các bước: thiết kế, chuẩn bị, thực hiện, và đánh giá. Một số hình thức tổ chức dạy học dân gian qua hoạt động trải nghiệm được giới thiệu, ví dụ: dạy học Văn học dân gian qua diễn kịch, đóng vai, dạy học Văn học dân gian qua thuyết trình, dạy học Văn học dân gian qua hoạt động ngoại khóa văn học, dạy học Văn học dân gian qua việc tổ chức CLB Văn học dân gian. Thiết kế hoạt động trải nghiệm cụ thể, ví dụ như game show “Đường lên đỉnh Olympia” hoặc các hoạt động ngoại khóa khác, được trình bày.
2.1 Các hình thức hoạt động trải nghiệm
Phần này trình bày cụ thể các hình thức hoạt động trải nghiệm được áp dụng trong việc dạy văn học dân gian. Dạy học Văn học dân gian thông qua diễn kịch, đóng vai giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về nhân vật và cốt truyện. Dạy học Văn học dân gian qua thuyết trình khuyến khích học sinh tự nghiên cứu và trình bày kiến thức. Tiến trình tổ chức thực hiện dạy học văn học dân gian theo hình thức thuyết trình bao gồm các bước chuẩn bị, thực hiện và đánh giá. Thiết kế hoạt động trải nghiệm tổ chức cho học sinh thuyết trình khi dạy chùm ca dao hài hước và ca dao yêu thương tình nghĩa được mô tả chi tiết. Dạy học Văn học dân gian qua hoạt động ngoại khóa văn học tạo cơ hội cho học sinh trải nghiệm thực tế, xác định nhu cầu tổ chức hoạt động ngoại khóa văn học dân gian và mục tiêu của hoạt động là quan trọng. Nội dung chương trình ngoại khóa văn học dân gian bằng Game show “Đường lên đỉnh Olympia” được đề xuất như một ví dụ cụ thể. Dạy học Văn học dân gian qua việc tổ chức CLB Văn học dân gian tạo môi trường để học sinh tự học tập, trao đổi, và phát triển năng lực.
2.2 Ứng dụng công nghệ trong hoạt động trải nghiệm
Phần này đề cập đến việc ứng dụng công nghệ trong các hoạt động trải nghiệm dạy văn học dân gian. Việc sử dụng các phần mềm ứng dụng giúp học sinh trao đổi ý kiến, xây dựng kịch bản, và chuẩn bị bài thuyết trình hiệu quả hơn. Dạy học STEM và văn học dân gian có thể được tích hợp để tạo ra các hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Trong bối cảnh dịch bệnh, việc ứng dụng công nghệ giúp duy trì và nâng cao chất lượng dạy học. Học sinh có thể chủ động học tập tại nhà, trao đổi với bạn bè và thầy cô qua các nền tảng trực tuyến. Tích hợp liên môn văn học dân gian được xem xét như một hướng tiếp cận đa chiều. Giáo dục trải nghiệm cần được thiết kế sao cho phù hợp với điều kiện thực tế và khả năng tiếp cận công nghệ của học sinh. Các phương pháp dạy học THPT cần linh hoạt để thích ứng với sự phát triển của công nghệ. Nâng cao chất lượng dạy học THPT là mục tiêu chung của các nỗ lực đổi mới.
III. Triển khai thực hiện và đánh giá
Phần này mô tả quá trình triển khai thực tế các hoạt động trải nghiệm trong giảng dạy, từ khâu hình thành ý tưởng, khảo sát thực tiễn, đến áp dụng thực nghiệm và đánh giá hiệu quả. Đúc rút sáng kiến và thể nghiệm đề tài là một quá trình tích lũy kinh nghiệm quý báu. Việc điều chỉnh, bổ sung dựa trên kết quả đánh giá giúp hoàn thiện phương pháp dạy học. Đánh giá hiệu quả được thực hiện dựa trên nhiều tiêu chí, bao gồm: sự hứng thú của học sinh, sự chủ động trong học tập, và việc nâng cao năng lực của học sinh. Case study dạy học văn học dân gian cụ thể được trình bày để minh họa cho quá trình triển khai và đánh giá.
3.1 Quá trình triển khai
Phần này mô tả chi tiết từng bước trong quá trình triển khai đề tài dạy học văn học dân gian qua trải nghiệm. Hình thành ý tưởng dựa trên thực tiễn giảng dạy và nghiên cứu lý thuyết. Khảo sát thực tiễn giúp hiểu rõ hơn về nhu cầu và điều kiện thực tế. Áp dụng thực nghiệm được tiến hành trong một thời gian nhất định để thu thập dữ liệu. Đúc rút sáng kiến từ kinh nghiệm thực tế và kết quả nghiên cứu. Thẩm định hội đồng khoa học cấp trường là bước đánh giá chất lượng của đề tài. Đối tượng áp dụng và phạm vi áp dụng của đề tài được làm rõ. Tính khoa học và tính hiệu quả của đề tài được đánh giá dựa trên kết quả thực nghiệm và phản hồi từ giáo viên và học sinh. Khả năng mở rộng của đề tài được đề cập đến, những kinh nghiệm rút ra từ thực tế được tổng hợp để hoàn thiện phương pháp giảng dạy.
3.2 Kết quả và đánh giá hiệu quả
Phần này trình bày kết quả của việc áp dụng phương pháp dạy học trải nghiệm trong dạy văn học dân gian. Đóng góp của đề tài được làm rõ thông qua việc cải thiện chất lượng dạy học và nâng cao năng lực học sinh. Tính khoa học của đề tài được thể hiện qua việc sử dụng các lý thuyết và phương pháp nghiên cứu khoa học. Tính hiệu quả được đánh giá dựa trên sự thay đổi về thái độ, hứng thú học tập và năng lực của học sinh. Dữ liệu từ phiếu khảo sát được sử dụng để hỗ trợ cho phần đánh giá. Một số kiến nghị đề xuất được đưa ra nhằm hoàn thiện phương pháp dạy học và góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. THPT Nguyễn Sỹ Sách - hoạt động ngoại khóa đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các hoạt động trải nghiệm. THPT Nguyễn Sỹ Sách - giáo dục cần tiếp tục đổi mới để đáp ứng yêu cầu của xã hội. Nâng cao chất lượng dạy học là mục tiêu xuyên suốt.
