Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, giáo dục toàn diện nhằm tạo ra nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn cao và khả năng thích ứng với sự biến đổi nhanh chóng của xã hội là yêu cầu cấp thiết đối với nền giáo dục Việt Nam hiện nay. Theo ước tính, việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực của người học đã trở thành một trong những trọng tâm đổi mới giáo dục đại học và cao đẳng. Môn Giáo dục chính trị, với vai trò định hướng tư tưởng và bồi dưỡng kiến thức về chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đang đối mặt với nhiều thách thức như thái độ học tập thụ động, thiếu hứng thú và sự tham gia hạn chế của sinh viên. Tại Viện Đào tạo nghề nghiệp, Trường Đại học Công nghệ TP. HCM, khảo sát thực trạng cho thấy sinh viên chưa tích cực tham gia các hoạt động học tập, giảng viên chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, chưa khai thác hiệu quả các kỹ thuật dạy học tích cực. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đề xuất và kiểm nghiệm các phương pháp, kỹ thuật dạy học theo hướng tích cực hóa người học phù hợp với đặc điểm môn Giáo dục chính trị tại Viện Đào tạo nghề nghiệp, nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động dạy học môn Giáo dục chính trị tại Viện Đào tạo nghề nghiệp, Trường Đại học Công nghệ TP. HCM trong giai đoạn 2018-2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện hiệu quả giảng dạy môn học, góp phần đổi mới phương pháp đào tạo theo hướng lấy người học làm trung tâm, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đại học Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết giáo dục hiện đại về dạy học tích cực hóa người học, trong đó nổi bật là triết lý giáo dục của John Dewey với quan điểm “lấy người học làm trung tâm” và học tập thông qua trải nghiệm. Dewey nhấn mạnh việc học phải gắn liền với kinh nghiệm thực tiễn, tạo môi trường để người học chủ động tương tác và phát triển năng lực cá nhân. Lý thuyết học tập trải nghiệm của Kolb tiếp tục phát triển quan điểm này, cho rằng kiến thức được tạo ra thông qua quá trình chuyển đổi kinh nghiệm, đồng thời đề cao vai trò của người dạy như một người hỗ trợ (non-directive facilitator) giúp người học tự khám phá và xây dựng tri thức. Ngoài ra, các khái niệm chính bao gồm: tích cực hóa người học (chuyển từ thụ động sang chủ động trong học tập), dạy học theo hướng tích cực hóa người học (tổ chức các hoạt động học tập nhằm phát huy tối đa năng lực người học), và các phương pháp dạy học tích cực như dạy học giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, nghiên cứu Webquest, kỹ thuật động não, tranh luận ủng hộ - phản đối, đọc tích cực và sơ đồ tư duy. Các lý thuyết này làm nền tảng cho việc thiết kế và vận dụng các phương pháp dạy học nhằm nâng cao hiệu quả môn Giáo dục chính trị.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát thực trạng dạy và học môn Giáo dục chính trị tại Viện Đào tạo nghề nghiệp, Trường Đại học Công nghệ TP. HCM, với cỡ mẫu khoảng 100 sinh viên và 15 giảng viên được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm quan sát trực tiếp hoạt động dạy và học, khảo sát bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu với giảng viên và sinh viên, cùng với phân tích tài liệu liên quan. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng thống kê mô tả và phân tích so sánh trước và sau khi áp dụng các phương pháp dạy học tích cực. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 10/2018 đến tháng 10/2020, trong đó giai đoạn khảo sát thực trạng diễn ra trong năm học 2018-2019, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả trong năm học 2019-2020. Phương pháp thực nghiệm sư phạm được sử dụng để kiểm nghiệm giả thuyết khoa học về hiệu quả của các giải pháp dạy học tích cực được đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thái độ học tập của sinh viên còn hạn chế: Kết quả khảo sát cho thấy khoảng 65% sinh viên có thái độ học tập thụ động, chỉ tham gia học tập khi bị yêu cầu, và 40% sinh viên thừa nhận học đối phó với môn Giáo dục chính trị. So sánh với các môn học khác, mức độ tích cực tham gia của sinh viên trong môn này thấp hơn khoảng 25%.

  2. Phương pháp giảng dạy chủ yếu truyền thống: 80% giảng viên sử dụng phương pháp thuyết trình làm chủ đạo, ít vận dụng các kỹ thuật dạy học tích cực. Các hình thức đánh giá chủ yếu là kiểm tra viết truyền thống, chưa đa dạng và chưa phản ánh đúng năng lực thực tế của sinh viên.

  3. Nhận thức của giảng viên về dạy học tích cực còn hạn chế: Khoảng 60% giảng viên chưa nhận thức đầy đủ về vai trò của phương pháp dạy học tích cực trong việc phát huy tính chủ động của người học. Chỉ 30% giảng viên từng áp dụng các kỹ thuật như thảo luận nhóm, tranh luận hoặc Webquest trong giảng dạy.

  4. Hiệu quả của các phương pháp dạy học tích cực được đề xuất: Thực nghiệm sư phạm cho thấy sau khi áp dụng các phương pháp như dạy học giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, kỹ thuật động não, kỹ thuật tranh luận ủng hộ - phản đối, kỹ thuật đọc tích cực và sơ đồ tư duy, điểm trung bình môn của sinh viên tăng từ 6,2 lên 7,8 (tăng 25,8%). Đồng thời, tỷ lệ sinh viên có thái độ học tập tích cực tăng từ 35% lên 70%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến thái độ học tập thụ động của sinh viên là do phương pháp giảng dạy truyền thống, thiếu sự tương tác và kích thích tư duy sáng tạo. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về môn Giáo dục chính trị tại các trường đại học khác, cho thấy việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực là cần thiết để nâng cao hiệu quả học tập. Việc giảng viên chưa nhận thức đầy đủ về dạy học tích cực cũng là rào cản lớn, cần được khắc phục thông qua đào tạo và bồi dưỡng chuyên môn. Các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực được đề xuất không chỉ giúp sinh viên phát triển kỹ năng tư duy phản biện, làm việc nhóm mà còn tăng cường khả năng tự học và giải quyết vấn đề thực tiễn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình và tỷ lệ thái độ tích cực trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng phân tích mức độ áp dụng các phương pháp của giảng viên. Kết quả nghiên cứu góp phần khẳng định tính khả thi và hiệu quả của việc đổi mới phương pháp dạy học môn Giáo dục chính trị theo hướng tích cực hóa người học tại Viện Đào tạo nghề nghiệp, Trường Đại học Công nghệ TP. HCM.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao nhận thức và kỹ năng dạy học tích cực cho giảng viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực, đặc biệt là các kỹ thuật như thảo luận nhóm, tranh luận, Webquest, nhằm nâng cao năng lực sư phạm và đổi mới phương pháp giảng dạy. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Ban Giám hiệu phối hợp với Viện Đào tạo nghề nghiệp chủ trì.

  2. Thiết kế và áp dụng giáo án tích cực hóa người học: Khuyến khích giảng viên xây dựng giáo án theo hướng tổ chức các hoạt động học tập chủ động, sáng tạo, phù hợp với đặc điểm môn Giáo dục chính trị. Đề xuất áp dụng trong năm học tiếp theo, với sự hỗ trợ từ bộ phận chuyên môn và khoa học giáo dục.

  3. Đa dạng hóa hình thức đánh giá: Áp dụng các hình thức đánh giá đa chiều như đánh giá quá trình, đánh giá dự án, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng nhằm phản ánh chính xác năng lực và thái độ học tập của sinh viên. Thời gian triển khai trong 1 năm học, do giảng viên và tổ chuyên môn phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường sử dụng công nghệ thông tin và phương tiện dạy học hiện đại: Khuyến khích giảng viên sử dụng các công cụ hỗ trợ như phần mềm sơ đồ tư duy, nền tảng học tập trực tuyến, video minh họa để tạo môi trường học tập sinh động, hấp dẫn. Thời gian áp dụng từ quý 3 năm nay, do phòng Công nghệ thông tin và Viện Đào tạo nghề nghiệp phối hợp triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên các trường đại học, cao đẳng: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về phương pháp dạy học tích cực hóa người học, giúp giảng viên đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả truyền đạt môn Giáo dục chính trị và các môn học tương tự.

  2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ đào tạo: Các nhà quản lý có thể tham khảo để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giảng viên, đồng thời phát triển chương trình đào tạo phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục lấy người học làm trung tâm.

  3. Sinh viên ngành Giáo dục học và Sư phạm: Luận văn giúp sinh viên hiểu rõ hơn về các phương pháp dạy học tích cực, từ đó chuẩn bị tốt hơn cho vai trò giảng dạy trong tương lai, đồng thời nâng cao kỹ năng tự học và nghiên cứu.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về dạy học tích cực trong bối cảnh giáo dục chính trị, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học trong các lĩnh vực khác.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học tích cực hóa người học là gì?
    Dạy học tích cực hóa người học là phương pháp giảng dạy đặt người học làm trung tâm, khuyến khích họ chủ động, sáng tạo trong quá trình tiếp thu kiến thức thông qua các hoạt động như thảo luận, giải quyết vấn đề, nghiên cứu nhóm. Ví dụ, sinh viên được tham gia tranh luận để phát triển tư duy phản biện.

  2. Tại sao môn Giáo dục chính trị cần áp dụng phương pháp dạy học tích cực?
    Môn Giáo dục chính trị có nội dung lý luận phức tạp, dễ gây nhàm chán nếu chỉ giảng dạy truyền thống. Phương pháp tích cực giúp sinh viên hứng thú, chủ động tìm hiểu và vận dụng kiến thức vào thực tiễn, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và thái độ tích cực.

  3. Các phương pháp dạy học tích cực nào được đề xuất trong luận văn?
    Luận văn đề xuất các phương pháp như dạy học giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, nghiên cứu Webquest, kỹ thuật động não, tranh luận ủng hộ - phản đối, đọc tích cực và sơ đồ tư duy. Những phương pháp này giúp sinh viên phát triển kỹ năng tư duy, làm việc nhóm và tự học.

  4. Làm thế nào để giảng viên có thể chuyển đổi từ phương pháp truyền thống sang dạy học tích cực?
    Giảng viên cần được đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng sư phạm tích cực, thiết kế giáo án phù hợp, sử dụng công nghệ hỗ trợ và thay đổi cách đánh giá học sinh. Việc này đòi hỏi sự hỗ trợ từ nhà trường và sự chủ động của giảng viên trong đổi mới.

  5. Kết quả thực nghiệm cho thấy hiệu quả của phương pháp dạy học tích cực như thế nào?
    Sau khi áp dụng các phương pháp tích cực, điểm trung bình môn của sinh viên tăng khoảng 25,8%, tỷ lệ sinh viên có thái độ học tập tích cực tăng từ 35% lên 70%. Điều này chứng minh phương pháp dạy học tích cực góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Giáo dục chính trị.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng dạy học môn Giáo dục chính trị theo hướng tích cực hóa người học tại Viện Đào tạo nghề nghiệp, Trường Đại học Công nghệ TP. HCM.
  • Phát hiện chính là sinh viên có thái độ học tập thụ động, giảng viên chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, chưa khai thác hiệu quả các kỹ thuật dạy học tích cực.
  • Đề xuất và kiểm nghiệm các phương pháp dạy học tích cực như giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, tranh luận, Webquest, kỹ thuật động não và sơ đồ tư duy đã chứng minh hiệu quả rõ rệt.
  • Khuyến nghị đào tạo giảng viên, đổi mới giáo án, đa dạng hóa hình thức đánh giá và ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy.
  • Các bước tiếp theo là triển khai rộng rãi các giải pháp đề xuất, đánh giá định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các môn học khác nhằm nâng cao chất lượng đào tạo toàn diện.

Hành động ngay hôm nay: Các giảng viên và nhà quản lý giáo dục nên áp dụng và phát triển các phương pháp dạy học tích cực để nâng cao hiệu quả giảng dạy môn Giáo dục chính trị, góp phần đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội.