Dạy Học Theo Dự Án Trong Môn Khoa Học Lớp 4 Tại Đại Học Thái Nguyên

LỜI CAM ĐOAN

1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

1.1. Tổng quan nghiên cứu về đề tài

1.2. Một số nghiên cứu trên thế giới

1.3. Những nghiên cứu ở Việt Nam

1.4. Dạy học dự án

1.4.1. Vai trò của dạy học dự án trong việc phát triển năng lực khoa học tự nhiên cho học sinh tiểu học

1.4.2. Đặc điểm dạy học theo dự án. Khái quát chương trình giáo dục phổ thông môn Khoa học (CT 2018)

1.4.3. Quan điểm xây dựng chương trình

1.4.4. Yêu cầu cần đạt

1.4.5. Nội dung giáo dục môn Khoa học lớp 4

1.4.6. Phương pháp giáo dục

1.4.7. Phương tiện dạy học

1.4.8. Cách thức kiểm tra đánh giá

1.5. Đặc điểm tâm lí - nhận thức của học sinh cuối cấp tiểu học

1.5.1. Đặc điểm tâm lí của học sinh cuối cấp tiểu học

1.5.2. Đặc điểm nhận thức của học sinh cuối cấp tiểu học

1.5.3. Mối quan hệ giữa đặc điểm tâm lí, nhận thức của học sinh cuối cấp tiểu học với việc dạy học theo dự án

1.6. Thực trạng về việc dạy học dự án trong môn Khoa học lớp 4

1.6.1. Khái quát quá trình điều tra

1.6.2. Kết quả điều tra

1.7. Kết luận chương 1

2. CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ CHỦ ĐỀ DẠY HỌC THEO DỰ ÁN MÔN KHOA HỌC 4

2.1. Nguyên tắc xây dựng chủ đề dạy học theo dự án

2.1.1. Nguyên tắc đảm bảo sự phù hợp giữa lý luận và thực tiễn

2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo vai trò chủ thể của học sinh trong toàn bộ quá trình thực hiện dự án học tập

2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức

2.1.4. Nguyên tắc dảm bảo phát triển năng lực của học sinh

2.2. Quy trình thiết kế chủ đề môn Khoa học theo phương pháp dự án

2.3. Thiết kế dự án. Tổ chức dạy học theo dự án

2.4. Thiết kế một số chủ đề dạy học dự án môn Khoa học 4

2.4.1. Dự án “Em là kĩ sư trồng trọt”

2.4.2. Dự án “Em là nhà nghiên cứu nước sạch”

2.4.3. Dự án “Em là kĩ sư thiết kế”

2.5. Kết luận chương 2

3. CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM

3.1. Khái quát về thực nghiệm sư phạm

3.2. Mục đích và nhiệm vụ thử nghiệm

3.3. Nội dung thử nghiệm

3.4. Địa điểm, đối tượng thử nghiệm

3.5. Kế hoạch, phương pháp tiến hành thực nghiệm

3.6. Tiến hành thực nghiệm

3.7. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Dạy Học Dự Án Môn Khoa Học Lớp 4 Tại TN

Đất nước đang hội nhập, khoa học công nghệ phát triển nhanh chóng. Giáo dục cần đổi mới để đáp ứng yêu cầu. Đảng ta xác định: “Giáo dục và Đào tạo là quốc sách hàng đầu”. Bộ Giáo dục và Đào tạo đổi mới chương trình dạy học, chú trọng Nghị quyết số 29-NQ/TW. Cần đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại. Môn Khoa học lớp 4 rất quan trọng. Học sinh có kiến thức cơ bản về con người, sức khỏe, động vật, thực vật, môi trường, tài nguyên thiên nhiên, vật chất và năng lượng. Môn học tạo tình huống có vấn đề, yêu cầu học sinh chủ động, tích cực. Giáo viên cần trang bị kiến thức khoa học tốt, cập nhật thông tin hàng ngày. Cần tạo chủ đề bài học đáp ứng nhu cầu học đi đôi với hành. Học sinh được học kiến thức khoa học, kỹ năng giao tiếp và kỹ năng sống. Tiết học tránh nhàm chán, tạo hứng thú. Đổi mới phương pháp dạy học tạo ra con người tự tin, trung thực, có kiến thức hiện đại, kỹ năng thực hành vững chắc, có khả năng thích ứng cao. Dạy học theo dự án (DHTDA) là phương pháp dạy học tích cực. Người học làm việc chủ động theo nhóm, thực hiện nhiệm vụ học tập tích hợp lý thuyết và thực hành dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Tự đánh giá sản phẩm thông qua tiêu chuẩn, tiêu chí yêu cầu. Đề tài “Dạy học theo dự án trong môn Khoa học lớp 4” nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Khoa học ở tiểu học.

1.1. Mục Tiêu Nghiên Cứu Dạy Học Dự Án Khoa Học 4

Mục tiêu là thiết kế và sử dụng các dự án học tập trong dạy học môn Khoa học 4. Phát huy tính tích cực của người học, lấy người học làm trung tâm. Hình thành và phát triển năng lực tự học. Trau dồi các kỹ năng tư duy độc lập, sáng tạo và giải quyết vấn đề. Đối tượng nghiên cứu là chủ đề dạy học theo dự án môn Khoa học lớp 4. Khách thể nghiên cứu là quá trình dạy học môn Khoa học lớp 4.

1.2. Giả Thuyết Khoa Học Về DHTDA Môn Khoa Học 4

Giả thuyết: Nếu xây dựng được chủ đề dạy học môn Khoa học 4 theo dự án một cách cụ thể, khoa học. Chú ý đến đặc điểm đối tượng học sinh và đặc thù của môn học. Sẽ góp phần phát triển năng lực của học sinh. Từ đó sẽ nâng cao chất lượng dạy và học môn Khoa học lớp 4 nói riêng và dạy học nói chung. Nhiệm vụ nghiên cứu: Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học theo dự án trong môn khoa học ở tiểu học. Thiết kế chủ đề dạy học theo dự án môn Khoa học lớp 4. Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng tính hiệu quả và tính khả thi của đề tài nghiên cứu.

II. Tổng Quan Nghiên Cứu Về Dạy Học Dự Án Tại Đại Học TN

Từ cuối thế kỉ XVI đến cuối thế kỷ XVIII khái niệm DHTDA đã dần được hình thành và phát triển tại Ý. Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, nước Mỹ đã tiến hành cuộc cải cách giáo dục và đã xây dựng cơ sở lý luận cho phương pháp DHTDA. Ngày nay DHTDA được ứng dụng trong nhiều cấp, môn học, ngành học ở nhiều nước trên thế giới. Trong công trình Project method (Kilpatrick) [22], đã lần đầu tiên đưa ra khái niệm về “phương pháp dự án” và phổ biến rộng rãi trên toàn thế giới. Với nhận định “tâm lý đứa trẻ” là yếu tố quan trọng trong quá trình học tập, Kilpatrick coi động cơ thúc đẩy học sinh như là các tính năng quan trọng của phương pháp dự án: Trẻ em muốn làm những gì chúng thích hơn là làm những gì theo sự ép buộc của người khác. Theo Kilpatrick, các dự án có bốn giai đoạn: xác định mục đích, lập kế hoạch, thực hiện, và đánh giá, và tác giả đã triển khai cụ thể các bước thực hiện trong các nghiên cứu cũng như các dự án thực nghiệm của mình. Ông cho rằng một dự án lý tưởng khi tất cả bốn giai đoạn được bắt đầu và hoàn thành bởi các học sinh và không phải giáo viên . Ông còn rất nhiều công trình viết về phương pháp dự án, cụ thể như tài liệu School method from the project point of view [23], dành cho đào tạo giáo viên về phương pháp dự án. Hay Die Projekt-methode [24] về phương pháp dự án… Tuy nhiên, ông cho rằng DHTDA có thể được áp dụng rộng rãi ở mọi lĩnh vực, kể cả trong dạy lý thuyết, thực hành hay tích hợp. Thực tế cho thấy quan điểm nói trên của ông không hoàn toàn đúng, bởi vì DHTDA có những điều kiện riêng, nó không phù hợp với những môn học, lĩnh vực mang tính thuần túy lý thuyết.

2.1. Nghiên Cứu Trên Thế Giới Về Phương Pháp Dạy Học Dự Án

Trong công trình Project work in education (James Leroy Stockton)[6], đã phân tích các nguyên tắc giáo dục và đặc điểm của dự án để đề xuất xem làm việc theo dự án (Project work) như là một đối tượng học tập tạo ra cuộc cách mạng trong giáo dục ở Mỹ, khẳng định giá trị của phương pháp dự án là có thể được sử dụng trong tất cả các môn học và định hướng thực tiễn của dạy học khi sử dụng phương pháp này. Tuy nhiên, cũng giống như Kilpatrick, ông cho rằng DHTDA có thể được sử dụng cho tất cả các môn học, là điều không khả thi.

2.2. Tổng Hợp Các Nghiên Cứu Về Dạy Học Dự Án Hiện Nay

Bài viết A view of reseach on project-based learning (John Thomas) [21], đã tổng hợp các công trình nghiên cứu về PPDH dự án hay học tập dựa trên dự án của các nhà nghiên cứu giáo dục trên thế giới. Công trình đã tổng hợp các quan điểm cũng như phân tích các kết quả của các hướng nghiên cứu của một số tác giả, qua đó cung cấp cái nhìn tổng quan về các khía cạnh sau của DHTDA: Định nghĩa về DHTDA; Nền tảng lý luận và thực tiễn của DHTDA; Những tác động tích cực của DHTDA; Vai trò và đặc điểm của SV trong DHTDA; Những thách thức và nâng cao hiệu quả của DHTDA, và những định hướng/xu hướng cho nghiên cứu về DHTDA.

III. Thực Trạng Dạy Học Dự Án Môn Khoa Học 4 Ở Việt Nam

Ở Việt Nam, khi nền kinh tế đất nước có những chuyển biến vượt bậc theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, đòi hỏi giáo dục phải phát triển, hiện đại hoá và gắn bó chặt chẽ với sự phát triển kinh tế - xã hội. Các phương pháp dạy học có tính khả thi đã và đang được khai thác, phát triển hoàn thiện về lý luận và từng bước được đưa và thực hiện dạy học. Từ xu hướng trên, việc đổi mới PPDH trong đó có PPDH theo DA cũng được quan tâm nghiên cứu trong nhiều góc độ tiếp cận khác nhau. Một số năm gần đây, với những ưu điểm vượt trội, dạy học theo DA đã đang được sự thu hút của nhiều nhà nghiên cứu và dạy học theo DA được đề cập nhiều hơn trong các tài liệu Tiếng Việt với những tên gọi khác nhau như: đề án, dạy học theo DA, phương pháp DA. Cùng với sự tăng cường hợp tác quốc tế trong những năm gần đây, dạy học theo DA cũng được tăng cường giới thiệu và vận dụng ở Việt Nam. Dạy học theo DA được đưa vào chương trình lý luận dạy học đại học dành cho các khoá cao học ở Đại học sư phạm Hà Nội, Đại học sư phạm Huế trong chương trình hợp tác quốc tế của DA phát triển GV THCS cũng như được đưa vào chương trình hội thảo tập huấn của DA phát triển THPT.

3.1. Ứng Dụng Dạy Học Dự Án Trong Giáo Dục Phổ Thông

Trong lĩnh vực giáo dục phổ thông, cùng với việc thực hiện các DA phát triển giáo dục, dạy học theo DA cũng bước đầu được áp dụng trong một số môn học như Toán, Địa lí, Hóa học, Sinh học, Vật lí… Từ năm 2006 trở lại đây, có rất nhiều GV ở các bậc học, nghiên cứu sinh, sinh viên của các trường đại học, cao đẳng trên cả nước quan tâm nghiên cứu và vận dụng dạy học theo DA vào giảng dạy.

3.2. Các Nghiên Cứu Về Dạy Học Dự Án Tại Các Trường Đại Học

Trong việc vận dụng PPDH DA vào quá trình dạy và học hiện có rất nhiều đề tài luận văn, luận án của nhiều học viên ở các trường như Đại học sư pham thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Vinh, ĐH Thái Nguyên… Tác giả Nguyễn Thị Diệu Thảo, “Dạy học theo dự án và vận dụng trong đào tạo giáo viên THCS môn công nghệ”, luận án tiến sĩ - Đại học sư phạm Hà Nội, năm 2009. Luận án nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của DHTDA trong đào tạo GV kinh tế gia đình, đề xuất được các phương án vận dụng, xác định được các dạng DA đặc thù và xây dựng tiến trình DHTDA trong đ...

IV. Thiết Kế Chủ Đề Dạy Học Dự Án Khoa Học 4 Hiệu Quả

Nguyên tắc xây dựng chủ đề dạy học theo dự án cần đảm bảo sự phù hợp giữa lý luận và thực tiễn. Nguyên tắc đảm bảo vai trò chủ thể của học sinh trong toàn bộ quá trình thực hiện dự án học tập. Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức. Nguyên tắc đảm bảo phát triển năng lực của học sinh. Quy trình thiết kế chủ đề môn Khoa học theo phương pháp dự án bao gồm các bước: Xác định vấn đề hoặc chủ đề dự án. Xây dựng mục tiêu dự án. Lập kế hoạch thực hiện dự án. Thực hiện dự án. Đánh giá dự án. Chia sẻ kết quả dự án. Tổ chức dạy học theo dự án cần tạo điều kiện cho học sinh chủ động, sáng tạo. Giáo viên đóng vai trò hướng dẫn, hỗ trợ. Cần có sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.

4.1. Nguyên Tắc Xây Dựng Chủ Đề Dạy Học Dự Án Khoa Học

Nguyên tắc đảm bảo sự phù hợp giữa lý luận và thực tiễn. Nguyên tắc đảm bảo vai trò chủ thể của học sinh trong toàn bộ quá trình thực hiện dự án học tập. Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức. Nguyên tắc đảm bảo phát triển năng lực của học sinh.

4.2. Quy Trình Thiết Kế Chủ Đề Môn Khoa Học Theo Dự Án

Quy trình thiết kế chủ đề môn Khoa học theo phương pháp dự án bao gồm các bước: Xác định vấn đề hoặc chủ đề dự án. Xây dựng mục tiêu dự án. Lập kế hoạch thực hiện dự án. Thực hiện dự án. Đánh giá dự án. Chia sẻ kết quả dự án.

V. Ứng Dụng Thực Tế Dạy Học Dự Án Khoa Học 4 Tại TN

Thiết kế một số chủ đề dạy học dự án môn Khoa học 4. Dự án “Em là kĩ sư trồng trọt”. Dự án “Em là nhà nghiên cứu nước sạch”. Dự án “Em là kĩ sư thiết kế”. Các dự án này giúp học sinh vận dụng kiến thức đã học vào thực tế. Phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề, làm việc nhóm, giao tiếp. Tạo hứng thú học tập cho học sinh. Nâng cao chất lượng dạy và học môn Khoa học. Cần có sự đầu tư về cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học. Bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học dự án. Tạo điều kiện cho học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm thực tế.

5.1. Dự Án Em Là Kĩ Sư Trồng Trọt Trong Môn Khoa Học

Dự án “Em là kĩ sư trồng trọt” giúp học sinh tìm hiểu về các loại cây trồng, điều kiện sinh trưởng của cây, cách chăm sóc cây. Học sinh tự tay trồng và chăm sóc cây. Quan sát sự phát triển của cây. Ghi lại nhật ký trồng cây. Chia sẻ kinh nghiệm trồng cây với bạn bè.

5.2. Dự Án Em Là Nhà Nghiên Cứu Nước Sạch Khoa Học 4

Dự án “Em là nhà nghiên cứu nước sạch” giúp học sinh tìm hiểu về nguồn nước, ô nhiễm nguồn nước, cách bảo vệ nguồn nước. Học sinh thực hiện các thí nghiệm đơn giản để kiểm tra chất lượng nước. Tìm hiểu về các biện pháp xử lý nước. Tuyên truyền về bảo vệ nguồn nước.

VI. Đánh Giá Hiệu Quả Dạy Học Dự Án Khoa Học 4 Tại TN

Thực nghiệm sư phạm được tiến hành tại một số trường tiểu học ở Thái Nguyên. Mục đích là kiểm chứng tính hiệu quả và tính khả thi của đề tài nghiên cứu. Nội dung thử nghiệm là dạy học theo dự án với các chủ đề đã thiết kế. Đối tượng thử nghiệm là học sinh lớp 4. Kết quả thực nghiệm cho thấy học sinh hứng thú hơn với môn học. Năng lực giải quyết vấn đề, làm việc nhóm, giao tiếp được cải thiện. Chất lượng học tập môn Khoa học được nâng cao. Cần có sự đánh giá khách quan, chính xác về kết quả học tập của học sinh. Đánh giá cả quá trình và sản phẩm của dự án. Sử dụng nhiều hình thức đánh giá khác nhau.

6.1. Mục Đích Và Nội Dung Thử Nghiệm Dạy Học Dự Án

Mục đích là kiểm chứng tính hiệu quả và tính khả thi của đề tài nghiên cứu. Nội dung thử nghiệm là dạy học theo dự án với các chủ đề đã thiết kế. Đối tượng thử nghiệm là học sinh lớp 4.

6.2. Kết Quả Thực Nghiệm Và Đánh Giá Hiệu Quả DHTDA

Kết quả thực nghiệm cho thấy học sinh hứng thú hơn với môn học. Năng lực giải quyết vấn đề, làm việc nhóm, giao tiếp được cải thiện. Chất lượng học tập môn Khoa học được nâng cao. Cần có sự đánh giá khách quan, chính xác về kết quả học tập của học sinh. Đánh giá cả quá trình và sản phẩm của dự án. Sử dụng nhiều hình thức đánh giá khác nhau.