Dạy Học Tác Phẩm Nam Cao và Kim Lân Theo Hướng Tiếp Cận Văn Hóa

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC BẢNG

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

MỞ ĐẦU

0.1. Lý do chọn đề tài

0.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

0.3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

0.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

0.5. Phương pháp nghiên cứu

0.6. Cấu trúc luận văn

1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

1.1. Khái niệm văn hóa và dạy học văn chương theo hướng tiếp cận văn hóa

1.2. Nam Cao và Kim Lân – nhà văn của vùng miền Bắc Bộ

1.3. Cơ sở thực tiễn

1.4. Thực trạng dạy học tác phẩm Nam Cao và Kim Lân trong chương trình Ngữ văn phổ thông hiện nay

2. CHƯƠNG 2: BIỆN PHÁP TỔ CHỨC DẠY HỌC TÁC PHẨM NAM CAO VÀ KIM LÂN TRONG NHÀ TRƯỜNG THPT THEO HƯỚNG TIẾP CẬN VĂN HÓA

2.1. Định hướng dạy học tác phẩm Nam Cao, Kim Lân theo hướng tiếp cận văn hóa

2.2. Chú trọng khai thác bối cảnh thời đại, bối cảnh xã hội để làm rõ tính làng trong văn hóa Bắc Bộ

2.3. Tập trung vào phân tích hình tượng nhân vật trong mối quan hệ với gia đình, xã hội để làm rõ những đặc điểm tính cách của con người Bắc Bộ

2.4. Vận dụng tổng hợp các nguồn tư liệu, kiến thức liên ngành để khám phá phong tục tập quán vùng miền Bắc Bộ

2.5. Tập trung khai thác ngôn ngữ mang sắc thái nông thôn Bắc Bộ

2.6. Quy trình tổ chức dạy học tác phẩm Nam Cao, Kim Lân theo hướng tiếp cận văn hóa Bắc Bộ

2.6.1. Trước giờ học

2.6.2. Trong giờ học

2.6.3. Sau giờ học

2.7. Tổ chức hoạt động ngoại khóa

2.8. Dạy học dự án tác phẩm Nam Cao, Kim Lân theo hướng tiếp cận văn hóa Bắc Bộ

2.9. Dạy học theo hình thức sinh hoạt chuyên đề tác phẩm của Nam Cao và Kim Lân theo hướng tiếp cận văn hóa Bắc Bộ

2.10. Tổ chức tham quan thực tế

2.11. Tổ chức cho HS xem phim tái hiện không gian văn hóa Bắc Bộ

2.12. Tiểu kết chương 2

3. CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM

3.1. Mục đích thực nghiệm

3.2. Yêu cầu thực nghiệm

3.3. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm

3.4. Thời gian thực nghiệm

3.5. Cách thức tiến hành thực nghiệm

3.6. Thiết kế giáo án thực nghiệm: Chí Phèo (Nam Cao); Vợ nhặt (Kim Lân) theo hướng tiếp cận văn hóa Bắc Bộ

3.7. Kết quả thực nghiệm

3.8. Nhận xét quan sát

3.9. Đánh giá lí tính

3.10. Phân tích kết quả thực nghiệm

3.11. Tiểu kết chương 3

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Dạy Học Tác Phẩm Nam Cao Kim Lân Hiện Nay

Xã hội toàn cầu hóa mở ra cơ hội tiếp xúc với nhiều nền văn hóa, đòi hỏi mỗi người không chỉ đón nhận văn hóa hiện đại mà còn giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, thể hiện rõ nét nhất qua các tác phẩm văn học. Văn học, thông qua ngôn từ và hình tượng nghệ thuật, mang đến nguồn văn hóa lớn lao của dân tộc. Dạy học văn theo tiếp cận văn hóa giúp học sinh khám phá phẩm chất cao đẹp của con người Việt Nam, đời sống tinh thần phong phú với những giá trị nhân văn sâu sắc. Thế giới văn học nghệ thuật là không gian văn hóa đặc trưng gắn liền với từng thời đại lịch sử, điều mà học sinh ngày nay khó có điều kiện tiếp cận trực tiếp. Tác phẩm văn học là kết tinh của bối cảnh văn hóa, phản ánh không khí và đặc điểm văn hóa của từng vùng miền, cũng như văn hóa chung của dân tộc. Nhà văn lớn luôn tổng hợp được các giá trị phổ quát và bản địa trong tác phẩm. Để hiểu sâu sắc giá trị của tác phẩm, cần nắm vững bối cảnh văn hóa đã nuôi dưỡng, ảnh hưởng đến tác phẩm, xem xét những đặc điểm văn hóa riêng và chung được phản ánh như thế nào. Đây là nguyên tắc bắt buộc khi tìm hiểu, nghiên cứu một tác gia, tác phẩm văn học. Đây cũng là dạy học theo hướng tích hợp liên môn giữa văn học với văn hóa; giữa văn học với lịch sử, địa lý, từ đó hình thành cho học sinh những giá trị sống theo quan niệm của vùng văn hóa đặc trưng một cách tự nhiên và nhuần nhị nhất.

1.1. Tầm quan trọng của tiếp cận văn hóa trong dạy văn

Tiếp cận văn hóa trong dạy văn giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về giá trị nhân văn, bản sắc văn hóa và lịch sử dân tộc. Nó tạo điều kiện để học sinh kết nối văn học với cuộc sống, phát triển năng lực cảm thụ văn học và tư duy phản biện. Phương pháp này cũng giúp học sinh nhận thức rõ hơn về vai trò của văn học trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.

1.2. Thực trạng khai thác yếu tố văn hóa trong dạy Nam Cao Kim Lân

Thực tế dạy học truyện ngắn của Nam Cao và Kim Lân hiện nay chưa khai thác triệt để đặc điểm văn hóa Bắc Bộ. Trong khi đó, văn hóa Bắc Bộ trước Cách mạng tháng Tám có khoảng cách lớn đối với văn hóa hiện đại thời kỳ hội nhập. Giáo viên cũng chưa có giải pháp thích hợp trong việc tiếp cận những tác phẩm này theo tiếp cận văn hóa một cách hiệu quả. Cần có những phương pháp và tài liệu hỗ trợ để giáo viên có thể truyền đạt kiến thức về văn hóa Bắc Bộ một cách sinh động và hấp dẫn.

II. Thách Thức Dạy Nam Cao Kim Lân Khoảng Cách Văn Hóa

Thực tế dạy học truyện ngắn của Nam Cao và Kim Lân hiện nay khai thác chưa triệt để đặc điểm văn hóa Bắc Bộ. Trong khi đó văn hóa Bắc Bộ trước Cách mạng tháng Tám có khoảng cách rất lớn đối với văn hóa hiện đại thời kỳ hội nhập. Đồng thời giáo viên cũng chưa có giải pháp thích hợp trong việc tiếp cận những tác phẩm này theo tiếp cận văn hóa một cách hiệu quả. Để góp phần khắc phục những hạn chế trên, nhằm đa dạng hóa cách tiếp cận trong dạy học tác phẩm văn chương, bên cạnh các hướng tiếp cận khác, chúng tôi đề xuất hướng tiếp cận văn hóa trong dạy học tác phẩm văn chương. Hướng tiếp cận này sẽ đưa người học trở về môi trường văn hóa mà tác phẩm được sinh ra. Điều này sẽ giúp người học có môi trường tốt nhất để đón nhận tác phẩm, khắc phục những thiếu hụt về văn hóa, khoảng cách văn hóa giữa các thời đại.

2.1. Sự khác biệt văn hóa giữa bối cảnh tác phẩm và hiện tại

Văn hóa xã hội Việt Nam thời Nam Cao, Kim Lân khác biệt lớn so với hiện tại. Đời sống nông thôn Bắc Bộ, phong tục tập quán, giá trị đạo đức có nhiều thay đổi. Học sinh khó hình dung được bối cảnh xã hội, dẫn đến khó hiểu sâu sắc giá trị nhân văn của tác phẩm. Cần có phương pháp giúp học sinh vượt qua khoảng cách thời gian và văn hóa.

2.2. Hạn chế trong phương pháp giảng dạy hiện tại

Phương pháp giảng dạy hiện tại thường tập trung vào phân tích nội dung, nghệ thuật mà ít chú trọng đến bối cảnh văn hóa. Giáo viên thiếu công cụ, tài liệu để khai thác yếu tố văn hóa trong tác phẩm. Cần đổi mới phương pháp, tăng cường sử dụng hình ảnh, video, tài liệu tham khảo để giúp học sinh hình dung rõ hơn về văn hóa làng quê Bắc Bộ.

2.3. Thiếu hụt kiến thức văn hóa của học sinh

Học sinh ngày nay ít có cơ hội tiếp xúc với văn hóa truyền thống, đặc biệt là văn hóa nông thôn. Kiến thức về lịch sử, địa lý, phong tục tập quán còn hạn chế. Điều này ảnh hưởng đến khả năng cảm thụ văn học và hiểu sâu sắc giá trị tác phẩm. Cần tăng cường các hoạt động ngoại khóa, tham quan thực tế để bổ sung kiến thức văn hóa cho học sinh.

III. Phương Pháp Dạy Nam Cao Kim Lân Tiếp Cận Văn Hóa Hiệu Quả

Để khắc phục những hạn chế trên, cần có phương pháp dạy học Nam Cao, Kim Lân theo hướng tiếp cận văn hóa hiệu quả. Phương pháp này tập trung vào việc khai thác bối cảnh lịch sử, xã hội, phong tục tập quán, đời sống văn hóa của vùng Bắc Bộ trong tác phẩm. Giáo viên cần tạo điều kiện để học sinh khám phá, trải nghiệm và cảm nhận sâu sắc về văn hóa truyền thống, từ đó hiểu rõ hơn về giá trị nhân văn và tư tưởng của tác phẩm. Phương pháp này cũng giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, sáng tạo và cảm thụ văn học.

3.1. Khai thác bối cảnh lịch sử xã hội của tác phẩm

Giáo viên cần giúp học sinh hiểu rõ về bối cảnh lịch sử, xã hội Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám. Phân tích mâu thuẫn xã hội, đời sống nghèo khổ của người nông dân, sự tha hóa của con người trong xã hội cũ. Sử dụng hình ảnh, video, tài liệu tham khảo để tái hiện không gian văn hóa và cuộc sống thời bấy giờ.

3.2. Phân tích yếu tố văn hóa trong tác phẩm

Tập trung vào phân tích phong tục tập quán, lễ hội, tín ngưỡng, ngôn ngữ, ẩm thực, trang phục... được thể hiện trong tác phẩm. So sánh, đối chiếu với văn hóa hiện đại để thấy được sự thay đổi và phát triển. Khuyến khích học sinh tìm hiểu, nghiên cứu về văn hóa Bắc Bộ để hiểu sâu sắc hơn về tác phẩm.

3.3. Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo

Tổ chức các hoạt động như đóng vai, sân khấu hóa, viết bài cảm nhận, vẽ tranh, làm video... để học sinh trải nghiệm và thể hiện sự hiểu biết về văn hóa. Khuyến khích học sinh sáng tạo, đưa ra những góc nhìn mới về tác phẩm. Tạo môi trường học tập tích cực, chủ động để học sinh phát huy năng lực cá nhân.

IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Giáo Án Dạy Chí Phèo Theo Tiếp Cận Văn Hóa

Việc ứng dụng tiếp cận văn hóa vào dạy học Chí Phèo của Nam Cao có thể thực hiện thông qua việc xây dựng giáo án chi tiết, tập trung vào khai thác bối cảnh làng Vũ Đại, đời sống nông thôn, quan hệ xã hội và giá trị đạo đức thời bấy giờ. Giáo viên có thể sử dụng các phương pháp như thảo luận nhóm, đóng vai, phân tích tình huống để giúp học sinh hiểu sâu sắc về nhân vật Chí Phèo, xã hội thực dân nửa phong kiến và giá trị nhân văn của tác phẩm. Giáo án cũng cần chú trọng đến việc phát triển năng lực tư duy, sáng tạo và cảm thụ văn học cho học sinh.

4.1. Phân tích bối cảnh làng Vũ Đại và xã hội đương thời

Giáo viên cần giúp học sinh hình dung rõ về làng Vũ Đại - một làng quê điển hình của Bắc Bộ thời bấy giờ. Phân tích quan hệ giai cấp, sự áp bức bóc lột của địa chủ, cường hào. Tìm hiểu về đời sống nghèo khổ, tăm tối của người nông dân. Sử dụng hình ảnh, video, tài liệu tham khảo để tái hiện không gian văn hóa và cuộc sống ở làng Vũ Đại.

4.2. Khai thác yếu tố văn hóa trong nhân vật Chí Phèo

Phân tích sự tha hóa của Chí Phèo từ một thanh niên lương thiện thành một kẻ lưu manh. Tìm hiểu về nguyên nhân, quá trình và hậu quả của sự tha hóa. Khai thác tâm lý, hành động, ngôn ngữ của Chí Phèo để thấy được sự ảnh hưởng của xã hội và văn hóa đến con người.

4.3. Thảo luận về giá trị nhân văn của tác phẩm

Giáo viên cần giúp học sinh nhận ra giá trị nhân văn sâu sắc của tác phẩm. Thảo luận về sự đồng cảm, xót thương của tác giả đối với số phận của người nông dân. Phân tích khát vọng sống, khát vọng làm người của Chí Phèo. Liên hệ với thực tế xã hội để thấy được ý nghĩa của tác phẩm trong việc bảo vệ quyền con người.

V. Nghiên Cứu Sư Phạm Đánh Giá Hiệu Quả Tiếp Cận Văn Hóa

Nghiên cứu sư phạm về việc dạy học Nam Cao, Kim Lân theo hướng tiếp cận văn hóa cần tập trung vào đánh giá hiệu quả của phương pháp này đối với năng lực cảm thụ văn học, tư duy phản biện và kiến thức văn hóa của học sinh. Nghiên cứu có thể sử dụng các phương pháp như khảo sát, phỏng vấn, kiểm tra, đánh giá sản phẩm học tập để thu thập dữ liệu. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cơ sở khoa học để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của phương pháp tiếp cận văn hóa trong dạy học Ngữ văn.

5.1. Phương pháp đánh giá năng lực cảm thụ văn học

Sử dụng các bài kiểm tra viết, bài luận, bài thuyết trình để đánh giá khả năng phân tích, giải thích, đánh giá và cảm nhận về tác phẩm. Chú trọng đến việc đánh giá khả năng kết nối tác phẩm với bối cảnh văn hóa, lịch sử, xã hội. Sử dụng thang điểm rõ ràng, tiêu chí đánh giá cụ thể để đảm bảo tính khách quan.

5.2. Đánh giá kiến thức văn hóa của học sinh

Sử dụng các bài kiểm tra trắc nghiệm, bài tập điền khuyết, bài tập nối cột để đánh giá kiến thức về lịch sử, địa lý, phong tục tập quán, văn hóa nghệ thuật của vùng Bắc Bộ. Chú trọng đến việc đánh giá khả năng vận dụng kiến thức văn hóa để hiểu sâu sắc hơn về tác phẩm.

5.3. Phỏng vấn giáo viên và học sinh

Phỏng vấn giáo viên để thu thập thông tin về kinh nghiệm, khó khăn, thách thức trong quá trình dạy học theo hướng tiếp cận văn hóa. Phỏng vấn học sinh để thu thập thông tin về cảm nhận, ý kiến, đề xuất về phương pháp dạy học này. Sử dụng câu hỏi mở để khuyến khích giáo viên và học sinh chia sẻ thông tin chi tiết.

VI. Kết Luận Hướng Đi Mới Cho Dạy Văn Nam Cao Kim Lân

Dạy học Nam Cao, Kim Lân theo hướng tiếp cận văn hóa là một hướng đi mới, có tiềm năng mang lại hiệu quả cao trong việc nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn. Phương pháp này giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về giá trị nhân văn, bản sắc văn hóa và lịch sử dân tộc. Đồng thời, nó cũng giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, sáng tạo và cảm thụ văn học. Cần có sự đầu tư, nghiên cứu và phát triển hơn nữa để phương pháp này được ứng dụng rộng rãi trong các trường học.

6.1. Tóm tắt những ưu điểm của phương pháp tiếp cận văn hóa

Phương pháp tiếp cận văn hóa giúp học sinh hiểu sâu sắc về tác phẩm, kết nối văn học với cuộc sống, phát triển năng lực tư duy và sáng tạo, bồi dưỡng tình yêu văn học và ý thức bảo tồn văn hóa dân tộc.

6.2. Đề xuất giải pháp để phát triển phương pháp này

Cần bồi dưỡng giáo viên về kiến thức văn hóa, cung cấp tài liệu tham khảo phong phú, xây dựng giáo án chi tiết, tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, đánh giá hiệu quả phương pháp một cách khoa học.

6.3. Hướng nghiên cứu tiếp theo

Nghiên cứu về tác động của phương pháp tiếp cận văn hóa đến kết quả học tập của học sinh, so sánh hiệu quả của phương pháp này với các phương pháp dạy học khác, mở rộng phạm vi ứng dụng của phương pháp này cho các tác phẩm văn học khác.

Dạy Học Tác Phẩm Của Nam Cao Và Kim Lân Trong Nhà Trường Trung Học Phổ Thông Theo Hướng Tiếp Cận Văn Hóa