## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết 29/NQ-TW ngày 4/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, việc nâng cao chất lượng dạy và học, phát triển năng lực tự học cho học sinh là một yêu cầu cấp thiết. Tại trường Trung học phổ thông Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn, chất lượng đầu vào học sinh còn thấp với điểm xét tuyển có những năm chỉ đạt khoảng 6,5 đến 8,5 điểm, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học. Phần Sinh học vi sinh vật trong chương trình Sinh học lớp 10 có nhiều chủ đề gắn liền với thực tiễn cuộc sống như bệnh truyền nhiễm, ứng dụng vi sinh vật trong y học, sản xuất thực phẩm và bảo vệ môi trường, tạo điều kiện thuận lợi để áp dụng mô hình học trải nghiệm nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu là thiết kế và tổ chức dạy học một số chủ đề trong phần Sinh học vi sinh vật theo mô hình học trải nghiệm, nhằm kích thích hứng thú học tập, phát huy tính sáng tạo và nâng cao năng lực tự học của học sinh lớp 10 tại trường THPT Bắc Kạn. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh lớp 10 tại trường THPT Bắc Kạn trong năm học 2018-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, phát triển năng lực tự học và kỹ năng sống cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính:

- **Lý thuyết học tập trải nghiệm của David A. Kolb**: Chu trình học tập trải nghiệm gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, khái niệm hóa và thử nghiệm tích cực. Mô hình này nhấn mạnh việc học là quá trình chuyển hóa kinh nghiệm thành kiến thức thông qua hoạt động thực tiễn và phản tỉnh.

- **Lý thuyết kiến tạo tri thức**: Kiến thức được kiến tạo tích cực bởi người học thông qua hoạt động chủ động, hợp tác và tương tác với môi trường học tập. Người học không chỉ tiếp nhận thụ động mà phải tham gia vào quá trình xây dựng tri thức.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động trải nghiệm, năng lực tự học (NLTH), chu trình học tập trải nghiệm, và kỹ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm. Năng lực tự học được hiểu là khả năng người học tự tổ chức, điều chỉnh và vận dụng kiến thức, kỹ năng để học tập hiệu quả trong các tình huống đa dạng.

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp:

- **Phương pháp lý thuyết**: Phân tích, tổng hợp các văn bản, tài liệu liên quan đến đổi mới giáo dục, mô hình học trải nghiệm, và năng lực tự học. Tham khảo ý kiến chuyên gia trong lĩnh vực phương pháp dạy học Sinh học.

- **Phương pháp điều tra thực tiễn**: Thu thập dữ liệu qua phiếu điều tra và phỏng vấn 63 giáo viên và học sinh trường THPT Bắc Kạn về nhận thức và thực trạng vận dụng mô hình học trải nghiệm trong dạy học Sinh học vi sinh vật.

- **Phương pháp thực nghiệm sư phạm**: Thực hiện thực nghiệm trên 4 lớp học sinh lớp 10 tại trường THPT Bắc Kạn, trong đó có nhóm thực nghiệm áp dụng mô hình học trải nghiệm và nhóm đối chứng theo phương pháp truyền thống. Thời gian thực nghiệm kéo dài trong năm học 2018-2019.

- **Phân tích số liệu**: Sử dụng thống kê mô tả và phần mềm Excel để phân tích kết quả khảo sát và thực nghiệm, đánh giá sự khác biệt về năng lực tự học và kết quả học tập giữa các nhóm.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Nhận thức của giáo viên về mô hình học trải nghiệm còn hạn chế**: 70% giáo viên chưa biết hoặc chưa hiểu rõ về mô hình học trải nghiệm của Kolb; chỉ 29,41% biết và 55,89% đánh giá mô hình này quan trọng trong phát triển năng lực tự học cho học sinh.

2. **Thực trạng vận dụng mô hình học trải nghiệm trong dạy học còn thấp**: 60% giáo viên chỉ vận dụng không thường xuyên, 40% chưa vận dụng dù biết về mô hình này; không có giáo viên nào thường xuyên áp dụng.

3. **Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy học sinh nhóm thực nghiệm có sự tiến bộ rõ rệt**: Điểm kiểm tra trung bình của nhóm thực nghiệm cao hơn nhóm đối chứng khoảng 15-20% qua các lần kiểm tra; năng lực tự học của học sinh nhóm thực nghiệm được cải thiện đáng kể với các kỹ năng lập kế hoạch, giải quyết vấn đề và sáng tạo tăng từ mức trung bình lên khá.

4. **Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh phát triển năng lực tự học và hứng thú học tập**: Học sinh tham gia hoạt động trải nghiệm có thái độ tích cực hơn, chủ động tìm hiểu kiến thức, tự tin trong học tập và có khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn tốt hơn.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân nhận thức hạn chế của giáo viên xuất phát từ việc thiếu đào tạo chuyên sâu về mô hình học trải nghiệm và phương pháp dạy học phát triển năng lực. Kết quả thực nghiệm phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước về hiệu quả của học tập trải nghiệm trong phát triển năng lực tự học và kỹ năng sống cho học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân phối điểm kiểm tra giữa nhóm thực nghiệm và đối chứng, cũng như bảng đánh giá mức độ phát triển các kỹ năng tự học của học sinh trước và sau thực nghiệm. Việc áp dụng mô hình học trải nghiệm không chỉ nâng cao kết quả học tập mà còn góp phần hình thành năng lực tự học bền vững, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về mô hình học trải nghiệm và phát triển năng lực tự học**: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu, nâng cao nhận thức và kỹ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm cho giáo viên. Mục tiêu đạt 80% giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm.

2. **Xây dựng và triển khai bộ công cụ dạy học trải nghiệm cho phần Sinh học vi sinh vật**: Thiết kế các chủ đề học trải nghiệm phù hợp với nội dung chương trình, có hướng dẫn chi tiết và tài liệu hỗ trợ. Thực hiện trong 2 học kỳ tiếp theo tại trường THPT Bắc Kạn.

3. **Tăng cường tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong nhà trường**: Khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động thực hành, thí nghiệm, dự án nghiên cứu khoa học nhằm phát triển năng lực tự học và kỹ năng thực tiễn. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu và giáo viên bộ môn.

4. **Xây dựng hệ thống đánh giá năng lực tự học và hiệu quả dạy học trải nghiệm**: Áp dụng các tiêu chí đánh giá đa dạng, bao gồm đánh giá quá trình và kết quả học tập, nhằm phản hồi kịp thời và điều chỉnh phương pháp dạy học. Triển khai thí điểm trong năm học tới.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Giáo viên bộ môn Sinh học**: Nắm bắt phương pháp dạy học trải nghiệm, thiết kế hoạt động học tập phát triển năng lực tự học cho học sinh, nâng cao hiệu quả giảng dạy.

2. **Cán bộ quản lý giáo dục**: Áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo giáo viên và phát triển chương trình giáo dục phù hợp với xu hướng đổi mới.

3. **Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục và Sư phạm**: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển đề tài nghiên cứu liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học.

4. **Nhà hoạch định chương trình giáo dục**: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo trong việc thiết kế chương trình, sách giáo khoa và các hoạt động giáo dục trải nghiệm nhằm phát triển năng lực học sinh.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Mô hình học trải nghiệm của Kolb là gì?**  
Mô hình này gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, khái niệm hóa và thử nghiệm tích cực, giúp người học chuyển hóa kinh nghiệm thành kiến thức qua hoạt động thực tiễn và suy ngẫm.

2. **Tại sao cần phát triển năng lực tự học cho học sinh?**  
Năng lực tự học giúp học sinh chủ động, sáng tạo, tự tin trong học tập và cuộc sống, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và thị trường lao động hiện đại.

3. **Hoạt động trải nghiệm có tác động như thế nào đến kết quả học tập?**  
Hoạt động trải nghiệm kích thích hứng thú học tập, nâng cao khả năng vận dụng kiến thức, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và sáng tạo, từ đó cải thiện kết quả học tập.

4. **Làm thế nào để giáo viên thiết kế hoạt động trải nghiệm hiệu quả?**  
Giáo viên cần xác định mục tiêu rõ ràng, lựa chọn nội dung phù hợp, tổ chức chu trình trải nghiệm đầy đủ bốn giai đoạn và sử dụng các công cụ đánh giá năng lực học sinh.

5. **Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?**  
Luận văn sử dụng phương pháp lý thuyết, điều tra thực trạng qua phiếu khảo sát và phỏng vấn, thực nghiệm sư phạm trên 4 lớp học sinh, cùng phân tích số liệu thống kê bằng phần mềm Excel.

## Kết luận

- Thiết kế và tổ chức dạy học phần Sinh học vi sinh vật theo mô hình học trải nghiệm giúp phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 10 tại trường THPT Bắc Kạn.  
- Nhận thức và vận dụng mô hình học trải nghiệm của giáo viên còn hạn chế, cần được nâng cao qua đào tạo chuyên sâu.  
- Kết quả thực nghiệm cho thấy học sinh tham gia hoạt động trải nghiệm có kết quả học tập và năng lực tự học vượt trội so với nhóm đối chứng.  
- Luận văn góp phần làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy học trải nghiệm và phát triển năng lực tự học trong giáo dục phổ thông.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực tự học, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện nay.

**Hành động tiếp theo:** Khuyến khích các trường phổ thông áp dụng mô hình học trải nghiệm trong dạy học, đồng thời tổ chức các khóa bồi dưỡng cho giáo viên để nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.