Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển toàn diện nhân cách học sinh tiểu học, đặc biệt là qua hoạt động dạy học hát. Tại Trường Tiểu học Lê Thị Hồng Gấm, thành phố Buôn Ma Thuột, việc dạy học hát cho học sinh lớp 4 được thực hiện trong bối cảnh cơ sở vật chất hiện đại nhưng vẫn còn nhiều hạn chế về phương pháp và hiệu quả giảng dạy. Năm học 2017-2018, trường có tổng số 1075 học sinh với 29 lớp, trong đó học sinh dân tộc chiếm khoảng 6%, tạo nên môi trường đa dạng văn hóa âm nhạc đặc trưng vùng Tây Nguyên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất và kiểm định các biện pháp dạy học hát phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý, khả năng âm nhạc của học sinh lớp 4, góp phần nâng cao chất lượng dạy học âm nhạc tại trường. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào phân môn học hát trong chương trình chính khóa âm nhạc lớp 4, thực hiện từ tháng 9/2017 đến tháng 7/2019. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cải tiến phương pháp giảng dạy, phát huy năng lực chủ động, sáng tạo của học sinh, đồng thời góp phần bảo tồn và phát huy giá trị âm nhạc dân tộc Tây Nguyên trong giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về dạy học và phương pháp dạy học âm nhạc, trong đó:

  • Lý thuyết dạy học: Quá trình dạy học là sự tương tác giữa giáo viên và học sinh nhằm chiếm lĩnh tri thức và phát triển nhân cách, theo quan điểm của Nguyễn Ngọc Quang và Hồ Ngọc Đại.
  • Lý thuyết phương pháp dạy học âm nhạc: Phương pháp dạy học hát là các biện pháp tổ chức hợp tác giữa giáo viên và học sinh để giúp học sinh lĩnh hội kiến thức và kỹ năng ca hát, dựa trên các phương pháp truyền thống và hiện đại như dùng lời, trình bày tác phẩm, sử dụng phương tiện dạy học và hướng dẫn thực hành.
  • Khái niệm âm nhạc và ca hát: Ca hát là nghệ thuật phối hợp âm nhạc và ngôn ngữ, có vai trò giáo dục thẩm mỹ, đạo đức, phát triển trí tuệ và thể chất cho học sinh tiểu học.
  • Đặc điểm tâm sinh lý và khả năng âm nhạc của học sinh lớp 4: Học sinh ở độ tuổi 9-10 có sự phát triển về cơ thể, nhận thức, trí tưởng tượng và khả năng cảm thụ âm nhạc, phù hợp với các bài hát có giai điệu bình ổn, tiết tấu vừa phải, có sử dụng các yếu tố dân ca Tây Nguyên.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát thực trạng dạy học hát tại Trường Tiểu học Lê Thị Hồng Gấm, dự giờ các tiết học âm nhạc, phỏng vấn giáo viên và học sinh, tài liệu chuyên ngành, các công trình nghiên cứu liên quan.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp để làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn; phương pháp khảo sát, điều tra để đánh giá thực trạng; phương pháp thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm định tính khả thi của các biện pháp đề xuất.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát ngẫu nhiên một số lớp học lớp 4 với sĩ số từ 36-42 học sinh mỗi lớp, đảm bảo đại diện cho đặc điểm đa dạng của học sinh trong trường.
  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 9/2017 đến tháng 7/2019, bao gồm giai đoạn khảo sát, đề xuất biện pháp, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học hát còn nhiều hạn chế: Qua khảo sát và dự giờ, chỉ khoảng 40-50% học sinh lớp 4 hoàn thành tốt môn học hát. Giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, ít vận dụng phương pháp hiện đại, dẫn đến học sinh chưa phát huy được năng lực chủ động, sáng tạo. Ví dụ, tiết học bài "Trên ngựa ta phi nhanh" thiếu bước khởi động giọng và sử dụng đàn hỗ trợ, ảnh hưởng đến chất lượng tiếp thu.

  2. Đặc điểm tâm sinh lý và khả năng âm nhạc của học sinh phù hợp với các bài hát có giai điệu bình ổn, tiết tấu vừa phải: Học sinh có khả năng ghi nhớ và hát đúng giai điệu các bài hát như "Bàn tay mẹ", "Chú voi con ở Bản Đôn", tuy nhiên kỹ năng hát rõ lời, lấy hơi và biểu cảm còn hạn chế. Khoảng 60% học sinh có năng lực cảm thụ âm nhạc khá nhạy bén, đặc biệt là học sinh dân tộc.

  3. Cơ sở vật chất và trang thiết bị chưa đáp ứng đủ yêu cầu: Trường chưa có phòng học âm nhạc chuyên biệt, giáo viên phải di chuyển giữa các lớp, thiếu nhạc cụ gõ và phương tiện hỗ trợ đa dạng. Điều này làm giảm hiệu quả tổ chức các tiết học hát và hoạt động ngoại khóa.

  4. Ứng dụng mô hình dạy học tích cực như VNEN tại một số trường khác cho thấy hiệu quả rõ rệt: Tại Trường Tiểu học Trần Quốc Toản, mô hình VNEN giúp học sinh chủ động, tự tin trong học hát, sử dụng hiệu quả phương tiện dạy học và công nghệ thông tin, tạo không khí học tập sôi nổi, tương tác tích cực giữa giáo viên và học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trong dạy học hát tại Trường Tiểu học Lê Thị Hồng Gấm là do phương pháp giảng dạy còn mang tính truyền thống, chưa phát huy được tính tích cực, sáng tạo của học sinh. So với mô hình VNEN, việc tổ chức hoạt động nhóm, sử dụng công nghệ và phương tiện hỗ trợ giúp học sinh tiếp thu nhanh, phát triển kỹ năng ca hát rõ lời, biểu cảm và tự tin hơn.

Số liệu khảo sát cho thấy, việc thiếu phòng học chuyên biệt và nhạc cụ đa dạng làm hạn chế khả năng vận dụng các phương pháp dạy học hiện đại. Điều này cũng ảnh hưởng đến việc tổ chức các trò chơi âm nhạc, hoạt động ngoại khóa, vốn là những yếu tố quan trọng để tạo hứng thú và phát triển toàn diện cho học sinh.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học hát, kết hợp với việc đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị phù hợp. Việc áp dụng các biện pháp rèn luyện kỹ năng ca hát, sử dụng trò chơi âm nhạc và công nghệ thông tin sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học, phát huy năng lực cá nhân và phát triển toàn diện cho học sinh lớp 4.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh hoàn thành tốt môn hát trước và sau khi áp dụng biện pháp mới, bảng đánh giá mức độ hài lòng của học sinh và giáo viên về phương pháp dạy học, cũng như biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng kỹ năng ca hát qua các giai đoạn thực nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới phương pháp dạy học hát theo hướng tích cực, lấy học sinh làm trung tâm: Giáo viên cần áp dụng linh hoạt các phương pháp như hát mẫu, sử dụng phương tiện dạy học, tổ chức trò chơi âm nhạc và hoạt động nhóm nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Mục tiêu nâng tỷ lệ học sinh hoàn thành tốt môn hát lên trên 70% trong vòng 1 năm học. Chủ thể thực hiện: giáo viên âm nhạc, ban giám hiệu.

  2. Đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị chuyên biệt cho môn âm nhạc: Xây dựng phòng học âm nhạc riêng biệt, trang bị đầy đủ nhạc cụ gõ, đàn organ, thiết bị nghe nhìn hiện đại để hỗ trợ giảng dạy. Thời gian thực hiện trong 2 năm, phối hợp giữa nhà trường và phòng giáo dục thành phố.

  3. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên âm nhạc: Tổ chức các lớp tập huấn nâng cao năng lực giảng dạy, kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin và phương pháp dạy học hiện đại. Mục tiêu 100% giáo viên âm nhạc được đào tạo trong vòng 1 năm. Chủ thể: phòng giáo dục, nhà trường.

  4. Khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động ngoại khóa, phong trào văn nghệ: Tổ chức các cuộc thi hát, biểu diễn dân ca Tây Nguyên, hoạt động trải nghiệm văn hóa nhằm nâng cao kỹ năng ca hát và phát triển toàn diện. Thời gian tổ chức định kỳ hàng năm, chủ thể: nhà trường, phụ huynh, cộng đồng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên âm nhạc tiểu học: Nắm bắt các biện pháp dạy học hát hiệu quả, áp dụng vào thực tế giảng dạy để nâng cao chất lượng môn học, phát huy năng lực học sinh.

  2. Ban giám hiệu các trường tiểu học: Tham khảo để xây dựng kế hoạch đầu tư cơ sở vật chất, tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, phát triển chương trình ngoại khóa phù hợp.

  3. Chuyên viên phòng giáo dục và đào tạo: Sử dụng làm tài liệu tham khảo trong việc xây dựng chính sách, hướng dẫn đổi mới phương pháp dạy học âm nhạc cấp địa phương.

  4. Nghiên cứu sinh, sinh viên ngành sư phạm âm nhạc: Học hỏi kinh nghiệm nghiên cứu thực tiễn, phương pháp khảo sát, thực nghiệm sư phạm và đề xuất giải pháp đổi mới dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học hát cho học sinh lớp 4?
    Đổi mới phương pháp giúp phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh, nâng cao kỹ năng ca hát rõ lời, biểu cảm và tự tin, từ đó cải thiện chất lượng dạy học âm nhạc. Ví dụ, mô hình VNEN đã chứng minh hiệu quả trong việc tăng cường sự chủ động của học sinh.

  2. Các phương pháp dạy học hát phổ biến hiện nay là gì?
    Bao gồm phương pháp dùng lời (thuyết trình, vấn đáp), trình bày tác phẩm (hát mẫu), sử dụng phương tiện dạy học (nhạc cụ, băng đĩa), và hướng dẫn thực hành, luyện tập. Kết hợp linh hoạt các phương pháp này giúp tiết học sinh động, hấp dẫn.

  3. Làm thế nào để khắc phục khó khăn về cơ sở vật chất trong dạy học âm nhạc?
    Nhà trường có thể linh hoạt tổ chức tiết học tại phòng học ngoại ngữ hoặc ngoài trời, đồng thời vận động phụ huynh, cộng đồng hỗ trợ trang thiết bị, nhạc cụ. Việc này giúp tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động dạy học.

  4. Vai trò của trò chơi âm nhạc trong dạy học hát là gì?
    Trò chơi âm nhạc giúp học sinh phát triển kỹ năng cảm thụ nhịp điệu, tăng cường sự hứng thú, phối hợp nhóm và sáng tạo trong học tập. Ví dụ, trò chơi "Bạn ơi lắng nghe" và "Tượng đá múa" được học sinh yêu thích và tham gia tích cực.

  5. Làm sao để đánh giá hiệu quả dạy học hát một cách khách quan?
    Cần xây dựng tiêu chí đánh giá rõ ràng về kỹ năng hát đúng cao độ, rõ lời, biểu cảm và thái độ học tập. Kết hợp đánh giá định tính và định lượng qua quan sát, bài kiểm tra thực hành và phản hồi của học sinh, phụ huynh.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích thực trạng dạy học hát cho học sinh lớp 4 tại Trường Tiểu học Lê Thị Hồng Gấm, chỉ ra những hạn chế về phương pháp, cơ sở vật chất và hiệu quả giảng dạy.
  • Đã đề xuất các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học hát, đầu tư trang thiết bị, bồi dưỡng giáo viên và phát triển hoạt động ngoại khóa nhằm nâng cao chất lượng dạy học.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy các biện pháp đề xuất có tính khả thi và góp phần nâng cao kỹ năng ca hát, phát huy năng lực học sinh.
  • Khuyến nghị nhà trường, phòng giáo dục và giáo viên áp dụng các giải pháp trong thời gian 1-2 năm tới để đạt hiệu quả bền vững.
  • Mời các nhà nghiên cứu, giáo viên và quản lý giáo dục tiếp tục phát triển đề tài, mở rộng phạm vi nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục âm nhạc tiểu học toàn quốc.

Hãy bắt đầu áp dụng các biện pháp đổi mới để tạo nên những giờ học âm nhạc sinh động, hấp dẫn và hiệu quả cho học sinh lớp 4 ngay hôm nay!