Tổng quan nghiên cứu
Quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa tại huyện Đức Hòa, tỉnh Long An đã kéo theo việc thu hồi đất nông nghiệp để phát triển các khu công nghiệp. Theo báo cáo của UBND huyện Đức Hòa, đến năm 2016, trên địa bàn có 10 khu công nghiệp với tổng diện tích 3.312 ha và 13 cụm công nghiệp với tổng diện tích 503 ha. Việc thu hồi đất đã ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập và đời sống của người dân bị thu hồi đất, trong đó có khoảng 150 hộ gia đình bị ảnh hưởng trực tiếp tại Khu công nghiệp Đức Hòa III. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá sự thay đổi thu nhập của người dân sau khi bị thu hồi đất, xác định các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng cải thiện thu nhập và đề xuất giải pháp nâng cao đời sống cho người dân trong khu vực.
Phạm vi nghiên cứu tập trung tại huyện Đức Hòa, tỉnh Long An, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn từ năm 2011 đến 2016. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền địa phương trong việc xây dựng chính sách hỗ trợ người dân bị thu hồi đất, góp phần ổn định sinh kế và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Theo số liệu khảo sát, có 68% hộ gia đình có thu nhập tăng lên sau khi bị thu hồi đất, tuy nhiên vẫn còn 32% hộ không có sự cải thiện hoặc thu nhập giảm, cho thấy sự phân hóa rõ rệt trong tác động của thu hồi đất đến đời sống người dân.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên khung sinh kế bền vững của Cơ quan Phát triển Quốc tế Vương quốc Anh (DFID, 2003), trong đó sinh kế được cấu thành từ năm loại tài sản chính: vốn con người, vốn tự nhiên, vốn tài chính, vốn vật chất và vốn xã hội. Mô hình này giúp phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự thay đổi thu nhập và sinh kế của người dân sau khi bị thu hồi đất. Các khái niệm chính bao gồm:
- Vốn con người: Trình độ học vấn, kỹ năng và sức khỏe của chủ hộ.
- Vốn tài chính: Tiền đền bù và các nguồn tài chính khác phục vụ sản xuất kinh doanh.
- Vốn tự nhiên: Diện tích đất bị thu hồi và các tài nguyên liên quan.
- Vốn xã hội: Mạng lưới quan hệ và hỗ trợ cộng đồng.
- Chiến lược sinh kế: Các hoạt động sản xuất, kinh doanh và lao động trong khu công nghiệp.
Ngoài ra, nghiên cứu tham khảo các lý thuyết về tác động của thu hồi đất đến sinh kế và thu nhập từ các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) và Ngân hàng Thế giới (WB), cũng như các nghiên cứu trong và ngoài nước về ảnh hưởng của thu hồi đất đến đời sống người dân.
Phương pháp nghiên cứu
Nguồn dữ liệu chính gồm số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 150 hộ gia đình bị thu hồi đất tại hai xã Mỹ Hạnh Bắc và Đức Lập Hạ, huyện Đức Hòa, bằng bảng hỏi phỏng vấn trực tiếp. Danh sách hộ dân được xác định thông qua Trung tâm Phát triển quỹ đất huyện Đức Hòa. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các cơ quan quản lý như UBND tỉnh Long An, Sở Tài nguyên và Môi trường, Sở Lao động Thương binh và Xã hội, và các báo cáo kinh tế xã hội địa phương.
Phương pháp phân tích chính là mô hình hồi quy Binary Logistic nhằm đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng cải thiện thu nhập của hộ gia đình sau khi bị thu hồi đất. Mô hình sử dụng biến phụ thuộc nhị phân (thu nhập tăng hoặc không tăng) và các biến độc lập như: sử dụng tiền đền bù đầu tư sản xuất kinh doanh, trình độ học vấn, diện tích đất thu hồi, tỷ lệ người phụ thuộc, tuổi chủ hộ, số lao động trong hộ, lao động làm việc trong khu công nghiệp và giới tính chủ hộ. Các kiểm định thống kê bao gồm kiểm định Chi-square, kiểm định Omnibus, Hosmer-Lemeshow, và đánh giá độ phù hợp của mô hình qua các chỉ số pseudo-R².
Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2016, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích số liệu, thảo luận kết quả và đề xuất chính sách.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tỷ lệ hộ gia đình có thu nhập tăng sau thu hồi đất là 68%, trong khi 19% giữ nguyên và 13% giảm thu nhập. Điều này cho thấy phần lớn người dân đã có sự cải thiện về thu nhập, tuy nhiên vẫn còn một bộ phận gặp khó khăn.
Sử dụng tiền đền bù để đầu tư sản xuất kinh doanh có tác động tích cực mạnh mẽ đến khả năng tăng thu nhập. Kết quả mô hình hồi quy cho thấy biến "Invest" có hệ số hồi quy B = 2,235 với mức ý nghĩa p = 0,000, và tỷ số chênh lệch (Exp(B)) là 9,347, nghĩa là hộ gia đình sử dụng tiền đền bù cho sản xuất kinh doanh có khả năng cải thiện thu nhập cao gấp gần 9,3 lần so với hộ không sử dụng.
Trình độ học vấn của chủ hộ cũng là yếu tố quan trọng, với hệ số B = 0,302 (p = 0,002) và Exp(B) = 1,353, cho thấy mỗi năm học thêm làm tăng khả năng cải thiện thu nhập khoảng 35%.
Tỷ lệ người phụ thuộc trong hộ gia đình có ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng cải thiện thu nhập, với hệ số B = -6,667 (p = 0,004), cho thấy hộ có nhiều người phụ thuộc hơn sẽ gặp khó khăn hơn trong việc nâng cao thu nhập.
Các yếu tố như diện tích đất thu hồi, lao động làm việc trong khu công nghiệp và giới tính chủ hộ không có ảnh hưởng đáng kể đến khả năng cải thiện thu nhập.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy việc sử dụng hiệu quả tiền đền bù và trình độ học vấn là chìa khóa để nâng cao thu nhập sau thu hồi đất. Việc đầu tư vào sản xuất kinh doanh giúp người dân tạo ra nguồn thu nhập bền vững hơn so với việc chỉ nhận tiền đền bù và tiêu dùng. Tỷ lệ người phụ thuộc cao làm tăng gánh nặng tài chính, hạn chế khả năng tích lũy và đầu tư của hộ gia đình.
Mặc dù có sự chuyển dịch lao động sang khu công nghiệp, nhưng việc có lao động làm trong khu công nghiệp không đồng nghĩa với việc thu nhập hộ gia đình được cải thiện rõ rệt, có thể do mức lương thấp hoặc tính ổn định công việc chưa cao. Điều này cũng phản ánh thực tế tại một số địa phương, nơi lao động phổ thông chiếm đa số và chưa có kỹ năng nghề cao.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ hộ gia đình theo mức độ thay đổi thu nhập, bảng hồi quy Logistic chi tiết các biến độc lập và hệ số tác động, cũng như biểu đồ phân bố trình độ học vấn và tỷ lệ sử dụng tiền đền bù cho sản xuất kinh doanh.
Đề xuất và khuyến nghị
Khuyến khích và hỗ trợ người dân sử dụng tiền đền bù để đầu tư sản xuất kinh doanh: Cần có các chương trình tư vấn, đào tạo kỹ năng quản lý tài chính và kinh doanh nhằm giúp người dân tận dụng hiệu quả nguồn vốn đền bù. Chủ thể thực hiện là chính quyền địa phương phối hợp với các tổ chức phi chính phủ, thời gian triển khai trong vòng 1-2 năm.
Tăng cường đào tạo nghề và nâng cao trình độ học vấn cho người dân bị thu hồi đất: Đẩy mạnh các lớp đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu thị trường lao động tại các khu công nghiệp, đặc biệt tập trung vào nhóm lao động phổ thông và phụ nữ. Chủ thể thực hiện là Sở Lao động Thương binh và Xã hội, các trung tâm dạy nghề, với kế hoạch dài hạn 3-5 năm.
Hỗ trợ các hộ gia đình có tỷ lệ người phụ thuộc cao bằng các chính sách an sinh xã hội và tạo việc làm phù hợp: Cần có các chính sách hỗ trợ tài chính, chăm sóc sức khỏe và giáo dục cho người phụ thuộc, đồng thời tạo điều kiện việc làm cho các thành viên trong độ tuổi lao động. Chủ thể thực hiện là UBND huyện và các ban ngành liên quan, triển khai ngay trong năm đầu tiên.
Xây dựng hệ thống theo dõi, đánh giá và hỗ trợ sinh kế sau thu hồi đất: Thiết lập các tổ chức tư vấn, hỗ trợ kỹ thuật và giám sát việc sử dụng tiền đền bù, đồng thời cập nhật thường xuyên tình hình đời sống người dân để kịp thời điều chỉnh chính sách. Chủ thể thực hiện là Ban quản lý khu kinh tế tỉnh Long An và UBND huyện Đức Hòa, thực hiện liên tục.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý nhà nước: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ người dân bị thu hồi đất, nâng cao hiệu quả công tác đền bù và tái định cư.
Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực quản lý công và phát triển kinh tế xã hội: Tham khảo phương pháp nghiên cứu và kết quả phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về tác động của thu hồi đất và chuyển dịch cơ cấu kinh tế.
Tổ chức phi chính phủ và các đơn vị hỗ trợ phát triển cộng đồng: Áp dụng các giải pháp đề xuất để thiết kế chương trình hỗ trợ sinh kế, đào tạo nghề và tư vấn tài chính cho người dân bị ảnh hưởng.
Người dân và các hộ gia đình bị thu hồi đất: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập và sinh kế, từ đó chủ động tham gia các chương trình đào tạo, đầu tư sản xuất kinh doanh nhằm cải thiện đời sống.
Câu hỏi thường gặp
Việc thu hồi đất ảnh hưởng như thế nào đến thu nhập của người dân?
Việc thu hồi đất làm thay đổi nguồn thu nhập chính từ sản xuất nông nghiệp sang các hoạt động khác. Khoảng 68% hộ gia đình khảo sát có thu nhập tăng lên nhờ sử dụng tiền đền bù đầu tư sản xuất kinh doanh hoặc chuyển sang làm việc trong khu công nghiệp.Yếu tố nào quan trọng nhất giúp người dân cải thiện thu nhập sau thu hồi đất?
Sử dụng tiền đền bù để đầu tư sản xuất kinh doanh và trình độ học vấn của chủ hộ là hai yếu tố có tác động lớn nhất, giúp tăng khả năng cải thiện thu nhập lên đến gần 9,3 lần và 35% tương ứng.Tại sao diện tích đất thu hồi không ảnh hưởng nhiều đến thu nhập?
Diện tích đất thu hồi không tạo sự khác biệt lớn vì tiền đền bù và khả năng sử dụng hiệu quả nguồn vốn mới quyết định khả năng cải thiện thu nhập, hơn là diện tích đất bị mất.Lao động làm việc trong khu công nghiệp có giúp tăng thu nhập không?
Kết quả nghiên cứu cho thấy không có mối quan hệ rõ ràng giữa việc có lao động làm trong khu công nghiệp và khả năng tăng thu nhập hộ gia đình, có thể do mức lương thấp hoặc tính ổn định công việc chưa cao.Chính quyền cần làm gì để hỗ trợ người dân bị thu hồi đất?
Cần tổ chức các chương trình đào tạo nghề, tư vấn đầu tư sử dụng tiền đền bù, hỗ trợ an sinh xã hội cho các hộ có tỷ lệ người phụ thuộc cao và xây dựng hệ thống theo dõi, đánh giá sinh kế sau thu hồi đất.
Kết luận
- Việc thu hồi đất tại Khu công nghiệp Đức Hòa III đã tạo ra sự thay đổi rõ rệt về thu nhập của người dân, với 68% hộ có thu nhập tăng lên.
- Sử dụng tiền đền bù để đầu tư sản xuất kinh doanh và trình độ học vấn của chủ hộ là hai nhân tố chính ảnh hưởng tích cực đến khả năng cải thiện thu nhập.
- Tỷ lệ người phụ thuộc trong hộ gia đình có tác động tiêu cực đến khả năng nâng cao thu nhập.
- Diện tích đất thu hồi, lao động làm việc trong khu công nghiệp và giới tính chủ hộ không có ảnh hưởng đáng kể.
- Đề xuất các giải pháp hỗ trợ đào tạo nghề, tư vấn đầu tư, chính sách an sinh và hệ thống theo dõi nhằm nâng cao sinh kế bền vững cho người dân bị thu hồi đất.
Tiếp theo, cần triển khai các chương trình đào tạo và hỗ trợ đầu tư trong vòng 1-3 năm, đồng thời xây dựng hệ thống giám sát hiệu quả chính sách. Các cơ quan quản lý và tổ chức liên quan được kêu gọi phối hợp thực hiện để đảm bảo quyền lợi và nâng cao đời sống người dân trong quá trình phát triển công nghiệp hóa, hiện đại hóa địa phương.