Tổng quan nghiên cứu

Bệnh truyền nhiễm là một trong những thách thức lớn đối với sức khỏe cộng đồng toàn cầu, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển nhanh chóng của các phương tiện giao thông hiện đại. Ước tính hàng năm có khoảng 200.000 trường hợp mắc bệnh sốt vàng trên thế giới, trong đó có khoảng 30.000 người tử vong. Tại Việt Nam, bệnh truyền nhiễm được phân loại thành ba nhóm A, B, C theo mức độ nguy hiểm giảm dần, trong đó sốt vàng và cúm A(H7N9) thuộc nhóm A, có khả năng tạo thành sự kiện y tế công cộng khẩn cấp gây quan ngại quốc tế theo Điều lệ Y tế quốc tế 2005 (IHR 2005). Mặc dù chưa ghi nhận ca bệnh sốt vàng và cúm A(H7N9) tại Việt Nam, nguy cơ xâm nhập là rất cao do mạng lưới giao thông đa dạng và nhộn nhịp.

Năng lực sẵn sàng ứng phó với bệnh truyền nhiễm tại các cửa khẩu quốc tế đóng vai trò then chốt trong việc ngăn chặn dịch bệnh xâm nhập. Việt Nam hiện có 13 Trung tâm Kiểm dịch y tế quốc tế (TTKDYTQT) tại các tỉnh, thành phố trọng điểm, chịu trách nhiệm giám sát, phòng ngừa và ứng phó kịp thời với các bệnh truyền nhiễm. Nghiên cứu này nhằm mô tả thực trạng năng lực sẵn sàng ứng phó với bệnh sốt vàng và cúm A(H7N9) tại 13 TTKDYTQT năm 2014, đồng thời đánh giá hiệu quả các giải pháp can thiệp nâng cao năng lực từ năm 2015 đến 2019.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào đánh giá kiến thức, thái độ, thực hành (KAP) của kiểm dịch viên y tế, cơ sở vật chất, trang thiết bị, cơ chế vận hành và sự chấp nhận các giải pháp đào tạo trực tuyến cũng như tác động của việc sáp nhập Trung tâm Kiểm dịch y tế quốc tế vào Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh/thành phố. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng chính sách, nâng cao năng lực phòng chống dịch bệnh truyền nhiễm tại cửa khẩu, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và an ninh y tế quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Điều lệ Y tế quốc tế 2005 (IHR 2005): Là khung pháp lý quốc tế quy định các quốc gia thành viên WHO phải xây dựng năng lực kiểm dịch y tế tại cửa khẩu nhằm phòng ngừa, phát hiện và ứng phó với các sự kiện y tế công cộng khẩn cấp có khả năng lây lan quốc tế. IHR 2005 xác định 13 năng lực cốt lõi, trong đó năng lực tại cửa khẩu bao gồm giám sát, phát hiện, xử lý y tế, trang thiết bị và nhân lực.

  • Mô hình Kiến thức - Thái độ - Thực hành (KAP): Mô hình này được sử dụng để đánh giá mức độ hiểu biết, quan điểm và hành vi thực tế của kiểm dịch viên y tế trong phòng chống bệnh truyền nhiễm. KAP có mối liên hệ mật thiết, ảnh hưởng lẫn nhau và là cơ sở để thiết kế các can thiệp nâng cao năng lực.

  • Mô hình đào tạo trực tuyến (E-Learning): Hình thức đào tạo qua mạng Internet, cho phép truyền tải kiến thức linh hoạt, tiết kiệm chi phí và thời gian, phù hợp với đặc thù công việc của kiểm dịch viên y tế làm việc tại các cửa khẩu phân bố rộng rãi.

Các khái niệm chính bao gồm: kiểm dịch y tế, bệnh truyền nhiễm nhóm A, năng lực sẵn sàng ứng phó, can thiệp nâng cao năng lực, đào tạo trực tuyến, sáp nhập tổ chức.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô tả cắt ngang kết hợp phân tích định lượng và định tính, tiến hành tại 13 Trung tâm Kiểm dịch y tế quốc tế trên toàn quốc trong giai đoạn 2014-2019.

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm khảo sát trực tiếp 400 kiểm dịch viên y tế, thu thập thông tin về kiến thức, thái độ, thực hành phòng chống bệnh sốt vàng và cúm A(H7N9); đánh giá cơ sở vật chất, trang thiết bị; phân tích tài liệu, văn bản pháp luật và báo cáo hoạt động của các trung tâm.

  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng phương pháp chọn mẫu toàn bộ kiểm dịch viên y tế tại 13 trung tâm nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của dữ liệu.

  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm thống kê để phân tích mô tả, so sánh tỷ lệ, đánh giá mối liên quan giữa các biến số KAP và các yếu tố nhân khẩu học, công tác. Phân tích hiệu quả can thiệp trước và sau khi áp dụng giáo trình điện tử và sáp nhập tổ chức.

  • Timeline nghiên cứu: Giai đoạn khảo sát thực trạng năm 2014; triển khai can thiệp đào tạo trực tuyến và sáp nhập từ 2015 đến 2019; đánh giá kết quả và tổng hợp báo cáo năm 2020.

Nghiên cứu tuân thủ các nguyên tắc đạo đức, đảm bảo bảo mật thông tin và sự đồng thuận của người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực KAP của kiểm dịch viên y tế: Tỷ lệ kiểm dịch viên có kiến thức đạt yêu cầu về phòng chống bệnh sốt vàng và cúm A(H7N9) lần lượt là khoảng 52% và 48%. Thái độ tích cực chiếm khoảng 60%, trong khi thực hành đạt chuẩn chỉ khoảng 45%. Mối liên quan thuận chiều giữa kiến thức và thực hành được ghi nhận với hệ số tương quan có ý nghĩa thống kê (p<0,05).

  2. Cơ sở vật chất và trang thiết bị: Khoảng 65% cửa khẩu có trụ sở làm việc riêng, 55% có khu vực cách ly y tế, nhưng chỉ 38% có khu xử lý y tế đạt chuẩn. Trang thiết bị chuyên môn còn thiếu nhiều so với danh mục quy định, đặc biệt thiết bị giám sát và bảo hộ cá nhân. Tỷ lệ cán bộ kiểm dịch viên có trình độ đại học trở lên là 66,7%, trong đó 89,1% có chuyên môn ngành y.

  3. Hiệu quả can thiệp đào tạo trực tuyến: Sau khi áp dụng giáo trình điện tử từ 2015 đến 2019, điểm trung bình KAP của kiểm dịch viên tăng đáng kể, với tỷ lệ kiến thức đạt tăng từ 52% lên 75%, thái độ tích cực từ 60% lên 82%, và thực hành đạt chuẩn từ 45% lên 70% (p<0,01). Sự chấp nhận hình thức đào tạo trực tuyến đạt trên 80%, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí đào tạo.

  4. Ảnh hưởng của việc sáp nhập Trung tâm Kiểm dịch y tế quốc tế vào Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh/thành phố: Việc sáp nhập đã giúp tinh giản biên chế, tăng cường phối hợp liên ngành và nâng cao hiệu quả quản lý. Tuy nhiên, một số khó khăn về tổ chức nhân sự và duy trì chuyên môn vẫn tồn tại, đòi hỏi có chính sách hỗ trợ phù hợp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy năng lực sẵn sàng ứng phó với bệnh truyền nhiễm nhóm A tại các cửa khẩu Việt Nam còn nhiều hạn chế, đặc biệt về thực hành và cơ sở vật chất. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam và quốc tế, cho thấy kiến thức và thái độ chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả phòng chống dịch. Việc áp dụng đào tạo trực tuyến đã chứng minh hiệu quả rõ rệt trong nâng cao năng lực kiểm dịch viên, phù hợp với đặc thù công việc phân tán và yêu cầu cập nhật kiến thức liên tục.

Sự sáp nhập các trung tâm kiểm dịch vào CDC tỉnh/thành phố là xu hướng tất yếu nhằm tinh gọn bộ máy, tăng cường phối hợp và sử dụng hiệu quả nguồn lực. Tuy nhiên, cần có sự quan tâm đến việc duy trì chuyên môn sâu và đảm bảo điều kiện làm việc cho cán bộ kiểm dịch viên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ KAP trước và sau can thiệp, bảng tổng hợp cơ sở vật chất và trang thiết bị tại các trung tâm, cũng như biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng với đào tạo trực tuyến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng chuyên môn cho kiểm dịch viên y tế: Áp dụng rộng rãi hình thức đào tạo trực tuyến kết hợp với tập huấn thực hành định kỳ nhằm nâng cao kiến thức, thái độ và kỹ năng thực hành. Mục tiêu đạt tỷ lệ KAP đạt chuẩn trên 85% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Y tế phối hợp với các viện vệ sinh dịch tễ và trung tâm đào tạo.

  2. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị tại các cửa khẩu: Đầu tư xây dựng khu vực cách ly, xử lý y tế đạt chuẩn, trang bị đầy đủ thiết bị giám sát và bảo hộ cá nhân. Mục tiêu hoàn thiện 100% các trung tâm trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Y tế, chính quyền địa phương và các nhà tài trợ.

  3. Hoàn thiện cơ chế phối hợp và quản lý sau sáp nhập: Xây dựng quy trình làm việc rõ ràng, đảm bảo duy trì chuyên môn kiểm dịch y tế trong hệ thống CDC tỉnh/thành phố, đồng thời hỗ trợ cán bộ trong quá trình chuyển đổi. Mục tiêu ổn định tổ chức và nâng cao hiệu quả công tác trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Y tế và các CDC địa phương.

  4. Tăng cường truyền thông và nâng cao nhận thức cộng đồng: Phối hợp với các cơ quan truyền thông để phổ biến kiến thức về bệnh truyền nhiễm nhóm A, đặc biệt là sốt vàng và cúm A(H7N9), nhằm hỗ trợ công tác kiểm dịch và phòng chống dịch bệnh. Mục tiêu tăng tỷ lệ nhận thức cộng đồng lên trên 70% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Y tế, Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khỏe và các địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý y tế dự phòng và kiểm dịch y tế: Giúp hiểu rõ thực trạng năng lực, cơ sở vật chất và các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm dịch tại cửa khẩu.

  2. Nhà hoạch định chính sách y tế: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách đào tạo, đầu tư trang thiết bị và tổ chức bộ máy phù hợp với yêu cầu phòng chống dịch bệnh truyền nhiễm.

  3. Giảng viên và chuyên gia đào tạo y tế: Tham khảo mô hình đào tạo trực tuyến và các phương pháp can thiệp nâng cao kiến thức, thái độ, thực hành cho kiểm dịch viên y tế.

  4. Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực dịch tễ học và y tế công cộng: Tài liệu tham khảo về đánh giá năng lực sẵn sàng ứng phó với bệnh truyền nhiễm nhóm A, cũng như các phương pháp nghiên cứu và phân tích dữ liệu liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm dịch y tế là gì và tại sao quan trọng?
    Kiểm dịch y tế là việc kiểm tra y tế nhằm phát hiện và giám sát các bệnh truyền nhiễm tại cửa khẩu để ngăn chặn sự xâm nhập và lây lan dịch bệnh. Đây là biện pháp phòng ngừa quan trọng bảo vệ sức khỏe cộng đồng và an ninh y tế quốc gia.

  2. Tại sao sốt vàng và cúm A(H7N9) được xếp vào nhóm bệnh truyền nhiễm nhóm A?
    Hai bệnh này có khả năng lây truyền nhanh, gây tỷ lệ tử vong cao và có nguy cơ bùng phát thành dịch lớn, được WHO xếp vào nhóm bệnh có thể gây sự kiện y tế công cộng khẩn cấp quốc tế.

  3. Đào tạo trực tuyến có hiệu quả như thế nào trong nâng cao năng lực kiểm dịch viên?
    Nghiên cứu cho thấy đào tạo trực tuyến giúp tăng tỷ lệ kiến thức đạt chuẩn từ 52% lên 75%, thái độ tích cực từ 60% lên 82%, và thực hành đạt chuẩn từ 45% lên 70%, đồng thời tiết kiệm thời gian và chi phí đào tạo.

  4. Việc sáp nhập Trung tâm Kiểm dịch y tế quốc tế vào CDC tỉnh/thành phố có lợi ích gì?
    Sáp nhập giúp tinh giản biên chế, tăng cường phối hợp liên ngành, nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng nguồn lực, tuy nhiên cần đảm bảo duy trì chuyên môn và hỗ trợ cán bộ trong quá trình chuyển đổi.

  5. Làm thế nào để cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị tại các cửa khẩu?
    Cần có kế hoạch đầu tư đồng bộ, ưu tiên xây dựng khu cách ly, trang bị thiết bị giám sát và bảo hộ cá nhân, phối hợp giữa Bộ Y tế, chính quyền địa phương và các nhà tài trợ để đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật và hiệu quả sử dụng.

Kết luận

  • Năng lực sẵn sàng ứng phó với bệnh truyền nhiễm nhóm A tại các Trung tâm Kiểm dịch y tế quốc tế Việt Nam còn nhiều hạn chế, đặc biệt về thực hành và cơ sở vật chất.
  • Đào tạo trực tuyến là giải pháp hiệu quả, được kiểm dịch viên y tế chấp nhận cao, giúp nâng cao kiến thức, thái độ và thực hành phòng chống dịch bệnh.
  • Việc sáp nhập Trung tâm Kiểm dịch y tế quốc tế vào Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh/thành phố góp phần tinh giản bộ máy và nâng cao hiệu quả quản lý, nhưng cần có chính sách hỗ trợ phù hợp.
  • Cần đầu tư đồng bộ cơ sở vật chất, trang thiết bị và tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng để hỗ trợ công tác kiểm dịch.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng đào tạo trực tuyến, hoàn thiện cơ chế phối hợp sau sáp nhập và triển khai các giải pháp đầu tư cơ sở vật chất trong vòng 1-3 năm tới.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan quản lý và đơn vị liên quan cần phối hợp triển khai các khuyến nghị nhằm nâng cao năng lực phòng chống bệnh truyền nhiễm tại cửa khẩu, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và an ninh y tế quốc gia.