Tổng quan nghiên cứu

Ngành xây dựng tại Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, đặc biệt tại thành phố Hồ Chí Minh với tốc độ đô thị hóa trung bình khoảng 3% mỗi năm và dân số đô thị dự kiến đạt 46,6 triệu người vào năm 2030, tăng 48% so với hiện tại. Sự phát triển này kéo theo nhu cầu xây dựng ngày càng cao, đòi hỏi các dự án có quy mô lớn, chất lượng và tiến độ nghiêm ngặt. Ví dụ điển hình là dự án Landmark 81 với 81 tầng, thuộc top 8 tòa nhà cao nhất thế giới, do nhà thầu Coteccons thi công, đặt ra thách thức lớn về năng lực lãnh đạo của giám đốc dự án và chỉ huy trưởng công trình.

Năng lực lãnh đạo của hai vị trí này đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo thành công của dự án xây dựng. Tuy nhiên, nhận thức truyền thống trong ngành chủ yếu tập trung vào kỹ thuật và quản lý dự án, chưa đánh giá đầy đủ vai trò lãnh đạo trong bối cảnh toàn cầu hóa và môi trường kinh doanh biến đổi nhanh chóng. Nghiên cứu nhằm đánh giá năng lực lãnh đạo của giám đốc dự án và chỉ huy trưởng công trình dân dụng và công nghiệp tại TP.HCM, xác định các tiêu chí quan trọng, phân tích điểm mạnh, điểm yếu và đề xuất hướng phát triển năng lực lãnh đạo phù hợp.

Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn TP.HCM, thực hiện từ tháng 2 đến tháng 6 năm 2016, khảo sát 102 người tham gia từ 10 đơn vị thi công, giám sát và quản lý dự án. Mục tiêu chính là tìm hiểu, phân tích các tiêu chí đánh giá năng lực lãnh đạo và xác định những tiêu chí cần tập trung phát triển nhằm nâng cao hiệu quả quản lý dự án xây dựng trong bối cảnh cạnh tranh và yêu cầu ngày càng cao.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Năng lực lãnh đạo được định nghĩa là hành vi lãnh đạo, bao gồm khả năng gây ảnh hưởng và dẫn dắt người khác để đạt mục tiêu chung. Theo Warren Bennis và Burt Nanus (1985), năng lực lãnh đạo tổng hợp kiến thức và hành vi, trong đó nghiên cứu tập trung vào hành vi lãnh đạo. Các lý thuyết và mô hình được áp dụng bao gồm:

  • Lý thuyết hành vi lãnh đạo: Tập trung vào các hành vi cụ thể như truyền cảm hứng, khuyến khích, đào tạo, giao quyền, lắng nghe và giải quyết vấn đề.
  • Mô hình trí tuệ cảm xúc (Emotional Intelligence): Khẳng định vai trò của khả năng nhận biết, điều tiết cảm xúc bản thân và người khác trong lãnh đạo hiệu quả.
  • Phân tích nhân tố khám phá (EFA): Dùng để nhóm các tiêu chí lãnh đạo thành các nhóm năng lực lớn như năng lực tạo động lực, năng lực cảm xúc bản thân, năng lực trao đổi công việc và năng lực quản lý đội nhóm.

Các khái niệm chính được nghiên cứu gồm: tầm nhìn, truyền cảm hứng, khuyến khích, đào tạo, quyết đoán, khả năng giải quyết vấn đề, chịu đựng và kiểm soát căng thẳng, cảm thông, lắng nghe, xây dựng đội nhóm và giao tiếp hiệu quả.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện theo hai giai đoạn chính:

  • Giai đoạn định tính: Tổng hợp 25 tiêu chí lãnh đạo từ lý thuyết và nghiên cứu trước, khảo sát 12 chuyên gia có kinh nghiệm trên 5 năm trong lĩnh vực quản lý dự án xây dựng để chọn lọc 20 tiêu chí phù hợp với điều kiện Việt Nam dựa trên hệ số CRV của Lawshe.

  • Giai đoạn định lượng: Khảo sát 102 người tham gia từ 10 đơn vị thi công, giám sát và quản lý dự án tại TP.HCM bằng bảng câu hỏi Likert 5 cấp độ, thu thập dữ liệu về mức độ đạt được các tiêu chí lãnh đạo của giám đốc dự án và chỉ huy trưởng công trình.

Phương pháp chọn mẫu thuận tiện phi xác suất được sử dụng do tính chất thực tiễn và giới hạn về thời gian, nhân lực. Kích thước mẫu 102 đáp ứng yêu cầu tối thiểu (4 lần số tiêu chí). Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 22, sử dụng các kỹ thuật phân tích thống kê gồm:

  • Thống kê mô tả đặc điểm mẫu (giới tính, độ tuổi, trình độ, kinh nghiệm, vị trí công việc, quy mô dự án).
  • Phân tích trung bình, xếp hạng các tiêu chí lãnh đạo.
  • Phân tích phương sai ANOVA và kiểm định Kruskal-Wallis để so sánh sự khác biệt giữa các nhóm theo kinh nghiệm và vị trí công việc.
  • Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để nhóm các tiêu chí thành các nhóm năng lực lớn.

Quy trình thu thập dữ liệu bao gồm khảo sát thử với 10 người để hoàn thiện bảng câu hỏi, sau đó khảo sát chính thức với 145 bảng phát ra, thu về 102 bảng hợp lệ (tỷ lệ 70%).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm mẫu khảo sát: Trong 102 người trả lời, 96% là nam, độ tuổi chủ yếu từ 26-35 chiếm 66%, trình độ đại học chiếm 91%, kinh nghiệm làm việc trên 1 năm chiếm 93%, trong đó nhóm trên 5 năm chiếm 43%. Vị trí công việc đa dạng gồm kỹ sư công trình (43%), kỹ sư văn phòng (19%), quản lý dự án chủ đầu tư (16%), tư vấn giám sát (12%) và chỉ huy trưởng (10%). Quy mô dự án lớn nhất tham gia chủ yếu từ 100-800 tỷ đồng (53%) và trên 800 tỷ đồng (26%).

  2. Xếp hạng các tiêu chí năng lực lãnh đạo:

    • Tiêu chí mạnh nhất:
      • Khả năng giải quyết vấn đề (trung bình 4.10/5)
      • Khả năng chịu đựng và kiểm soát căng thẳng (4.03/5)
      • Quyết đoán (4.02/5)
    • Tiêu chí yếu nhất:
      • Truyền cảm hứng (3.47/5)
      • Lắng nghe (3.50/5)
      • Cảm thông (3.48/5)

  3. Sự khác biệt theo kinh nghiệm làm việc:

    • Nhóm có kinh nghiệm dưới 3 năm đánh giá cao hơn các tiêu chí như khả năng đào tạo, chủ động, chịu đựng và kiểm soát căng thẳng so với nhóm trên 3 năm.
    • Phân tích ANOVA và Post hoc Tukey cho thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống kê ở các tiêu chí này giữa các nhóm kinh nghiệm.

  4. Phân tích nhân tố khám phá (EFA):

    • 20 tiêu chí được nhóm thành 4 nhóm năng lực chính:
      • Năng lực tạo động lực
      • Năng lực cảm xúc bản thân
      • Năng lực trao đổi công việc
      • Năng lực quản lý đội nhóm
    • Nhóm năng lực tạo động lực được xác định là yếu nhất và cần tập trung phát triển nhất.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giám đốc dự án và chỉ huy trưởng công trình có điểm mạnh ở khả năng giải quyết vấn đề, chịu đựng áp lực và quyết đoán, phù hợp với đặc thù ngành xây dựng có áp lực cao về tiến độ, chi phí và chất lượng. Tuy nhiên, điểm yếu về truyền cảm hứng, lắng nghe và cảm thông phản ánh hạn chế trong kỹ năng mềm, ảnh hưởng đến động lực và sự gắn kết của đội ngũ.

Sự khác biệt đánh giá theo kinh nghiệm cho thấy người mới vào nghề có xu hướng đánh giá cao hơn các năng lực mềm, trong khi người có kinh nghiệm lâu năm có cái nhìn thực tế và khắt khe hơn. Điều này gợi ý cần có chương trình đào tạo và phát triển kỹ năng lãnh đạo liên tục, đặc biệt tập trung vào năng lực tạo động lực và giao tiếp hiệu quả.

So sánh với các nghiên cứu trong và ngoài nước, kết quả phù hợp với quan điểm rằng trí tuệ cảm xúc và kỹ năng lãnh đạo mềm là yếu tố quyết định thành công của nhà quản lý dự án xây dựng. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ cột xếp hạng tiêu chí và bảng phân tích ANOVA giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt giữa các nhóm khảo sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo kỹ năng lãnh đạo mềm

    • Tổ chức các khóa đào tạo về truyền cảm hứng, lắng nghe và cảm thông cho giám đốc dự án và chỉ huy trưởng.
    • Mục tiêu: nâng điểm trung bình các tiêu chí này lên trên 4.0 trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Ban quản lý nhân sự các công ty xây dựng, phối hợp với các trung tâm đào tạo chuyên ngành.

  2. Phát triển năng lực tạo động lực đội nhóm

    • Áp dụng các chương trình coaching, mentoring để nâng cao khả năng khuyến khích, giao quyền và xây dựng đội nhóm.
    • Mục tiêu: cải thiện năng lực tạo động lực, giảm tỷ lệ nghỉ việc của nhân viên trong dự án.
    • Thời gian: 6-12 tháng.
    • Chủ thể: Giám đốc dự án, chỉ huy trưởng phối hợp với phòng nhân sự.

  3. Xây dựng hệ thống đánh giá và phản hồi thường xuyên

    • Thiết lập quy trình đánh giá năng lực lãnh đạo định kỳ, kết hợp phản hồi 360 độ từ các bên liên quan.
    • Mục tiêu: phát hiện sớm điểm yếu và đề xuất kế hoạch phát triển cá nhân.
    • Thời gian: triển khai ngay trong quý tiếp theo.
    • Chủ thể: Ban lãnh đạo công ty, phòng quản lý dự án.

  4. Khuyến khích văn hóa giao tiếp mở và thảo luận nhóm

    • Tạo điều kiện cho giám đốc dự án và chỉ huy trưởng thường xuyên tổ chức họp nhóm, thảo luận ý kiến, khuyến khích sự tham gia của cấp dưới.
    • Mục tiêu: nâng cao sự gắn kết và hiệu quả làm việc nhóm.
    • Thời gian: liên tục trong quá trình dự án.
    • Chủ thể: Giám đốc dự án, chỉ huy trưởng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giám đốc dự án và chỉ huy trưởng công trình

    • Lợi ích: Hiểu rõ điểm mạnh, điểm yếu trong năng lực lãnh đạo của bản thân, từ đó có kế hoạch phát triển phù hợp.
    • Use case: Tự đánh giá và cải thiện kỹ năng lãnh đạo để nâng cao hiệu quả quản lý dự án.

  2. Nhà quản lý nhân sự và đào tạo trong ngành xây dựng

    • Lợi ích: Xây dựng chương trình đào tạo kỹ năng lãnh đạo phù hợp với đặc thù ngành và nhu cầu thực tế.
    • Use case: Thiết kế khóa học nâng cao năng lực lãnh đạo cho cán bộ quản lý dự án.

  3. Các công ty xây dựng và nhà thầu

    • Lợi ích: Đánh giá năng lực lãnh đạo của đội ngũ quản lý dự án, từ đó tuyển chọn và phát triển nhân sự hiệu quả.
    • Use case: Áp dụng tiêu chí đánh giá năng lực lãnh đạo trong quy trình tuyển dụng và đánh giá nhân sự.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý xây dựng

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về năng lực lãnh đạo trong ngành xây dựng.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu tiếp theo hoặc áp dụng phương pháp nghiên cứu tương tự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực lãnh đạo của giám đốc dự án và chỉ huy trưởng công trình gồm những tiêu chí nào?
    Nghiên cứu xác định 20 tiêu chí chính bao gồm khả năng giải quyết vấn đề, chịu đựng căng thẳng, quyết đoán, truyền cảm hứng, lắng nghe, đào tạo, xây dựng đội nhóm, giao tiếp và nhiều kỹ năng mềm khác.

  2. Tiêu chí nào được đánh giá là điểm mạnh nhất của giám đốc dự án và chỉ huy trưởng?
    Khả năng giải quyết vấn đề (4.10/5), khả năng chịu đựng và kiểm soát căng thẳng (4.03/5), và sự quyết đoán (4.02/5) là những điểm mạnh nổi bật.

  3. Điểm yếu lớn nhất trong năng lực lãnh đạo của họ là gì?
    Truyền cảm hứng (3.47/5), lắng nghe (3.50/5) và cảm thông (3.48/5) được xác định là những điểm yếu cần cải thiện.

  4. Sự khác biệt đánh giá năng lực lãnh đạo theo kinh nghiệm làm việc như thế nào?
    Người có kinh nghiệm dưới 3 năm thường đánh giá cao hơn các tiêu chí như khả năng đào tạo, chủ động và chịu đựng căng thẳng so với nhóm có kinh nghiệm trên 3 năm, phản ánh sự khác biệt trong nhận thức và kỳ vọng.

  5. Làm thế nào để cải thiện năng lực lãnh đạo cho giám đốc dự án và chỉ huy trưởng?
    Các giải pháp bao gồm đào tạo kỹ năng mềm, phát triển năng lực tạo động lực, xây dựng hệ thống đánh giá và phản hồi thường xuyên, cũng như khuyến khích văn hóa giao tiếp mở và thảo luận nhóm.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định 20 tiêu chí quan trọng đánh giá năng lực lãnh đạo của giám đốc dự án và chỉ huy trưởng công trình tại TP.HCM, trong đó khả năng giải quyết vấn đề, chịu đựng căng thẳng và quyết đoán là điểm mạnh nhất.
  • Truyền cảm hứng, lắng nghe và cảm thông là những điểm yếu cần được cải thiện để nâng cao hiệu quả lãnh đạo.
  • Phân tích nhân tố khám phá nhóm các tiêu chí thành 4 nhóm năng lực lớn, trong đó năng lực tạo động lực là nhóm yếu nhất và cần tập trung phát triển.
  • Sự khác biệt trong đánh giá năng lực lãnh đạo theo kinh nghiệm làm việc cho thấy cần có chương trình đào tạo liên tục và phù hợp với từng nhóm đối tượng.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo, góp phần thúc đẩy thành công các dự án xây dựng quy mô lớn tại TP.HCM.

Next steps: Triển khai các chương trình đào tạo kỹ năng lãnh đạo mềm, xây dựng hệ thống đánh giá năng lực định kỳ và nghiên cứu mở rộng phạm vi khảo sát tại các địa phương khác.

Call to action: Các nhà quản lý dự án, chỉ huy trưởng và đơn vị thi công nên áp dụng kết quả nghiên cứu để tự đánh giá và phát triển năng lực lãnh đạo, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và thành công dự án xây dựng.