Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển và cạnh tranh trở nên gay gắt, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp đóng vai trò then chốt trong sự tồn tại và phát triển bền vững. Đặc biệt, trong lĩnh vực xây dựng tại Việt Nam, số lượng doanh nghiệp thành lập và giải thể liên tục tăng, phản ánh sự biến động và thách thức lớn về năng lực cạnh tranh. Từ năm 2011 đến 2016, các doanh nghiệp xây dựng đã trải qua nhiều biến động về lao động, năng suất và tài chính, với tốc độ tăng trưởng lao động trung bình khoảng 0,13% và năng suất lao động đạt 66,5 triệu đồng/lao động/năm, thấp hơn nhiều so với các ngành khác như khai khoáng. Tỷ lệ lao động có hợp đồng chính thức chỉ đạt khoảng 66%, cho thấy tính chất lao động thời vụ và mức độ cơ giới hóa còn hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa cơ sở lý luận về phương pháp đánh giá năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xây dựng, phân tích thực trạng năng lực cạnh tranh trong ngành xây dựng Việt Nam, đồng thời đề xuất các phương pháp đánh giá phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả cạnh tranh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các doanh nghiệp xây dựng tại Việt Nam trong giai đoạn 2011-2016, dựa trên các báo cáo tài chính, kế hoạch doanh nghiệp và số liệu từ Bộ Xây dựng, Bộ Công Thương, Tổng cục Thống kê và Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp một hệ thống đánh giá năng lực cạnh tranh khoa học, minh bạch và toàn diện, góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm xây dựng, giảm lãng phí và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kinh tế thị trường, đặc biệt là mô hình năng lực cạnh tranh của Michael Porter, trong đó tập trung vào bốn yếu tố chính: điều kiện về cầu, điều kiện yếu tố sản xuất, chiến lược doanh nghiệp, cơ cấu và đối thủ cạnh tranh, cùng các ngành liên quan và phụ trợ. Khái niệm cạnh tranh được hiểu là quá trình ganh đua giữa các doanh nghiệp nhằm giành thị phần và lợi nhuận, trong khi năng lực cạnh tranh là khả năng sản xuất sản phẩm với chất lượng vượt trội và giá cả hợp lý để duy trì lợi ích lâu dài.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Năng lực cạnh tranh: Khả năng của doanh nghiệp trong việc tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững thông qua việc khai thác hiệu quả các nguồn lực nội bộ và thích ứng với môi trường bên ngoài.
  • Lợi thế cạnh tranh bền vững: Giá trị đặc thù mà doanh nghiệp cung cấp mà đối thủ không thể sao chép.
  • Chỉ tiêu đánh giá năng lực cạnh tranh: Bao gồm các chỉ số tài chính (tỷ suất lợi nhuận, hệ số vay nợ), thị phần, năng suất lao động, chất lượng sản phẩm, năng lực tài chính, kinh nghiệm xây lắp và năng lực nhân sự.
  • Công cụ cạnh tranh: Giá dự thầu, chất lượng công trình, tiến độ thi công, năng lực tài chính, máy móc thiết bị và công nghệ thi công.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thống kê, so sánh, phân tích và tổng hợp dữ liệu. Nguồn dữ liệu chính bao gồm báo cáo tài chính, báo cáo kế hoạch của các doanh nghiệp xây dựng, số liệu thống kê từ Bộ Xây dựng, Bộ Công Thương, Tổng cục Thống kê và Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam trong giai đoạn 2011-2016.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm một số doanh nghiệp xây dựng tiêu biểu tại Việt Nam, được lựa chọn dựa trên quy mô, lĩnh vực hoạt động và khả năng cung cấp dữ liệu đầy đủ. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất theo tiêu chí nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm doanh nghiệp có quy mô và năng lực khác nhau.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp đánh giá điểm tổng hợp và phương pháp đánh giá theo kinh nghiệm thực hiện các hoạt động xây dựng kết hợp tiêu chí phối hợp. Các bước tiến hành bao gồm xác định nhóm chỉ tiêu, xây dựng thang điểm đánh giá, thu thập và xử lý số liệu, áp dụng thang điểm để đánh giá năng lực cạnh tranh của từng doanh nghiệp.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong khoảng 6 năm (2011-2016), cho phép đánh giá xu hướng và biến động năng lực cạnh tranh trong ngành xây dựng Việt Nam.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tốc độ tăng trưởng lao động ngành xây dựng có xu hướng giảm và không ổn định, với mức tăng trung bình khoảng 0,13% trong giai đoạn 2011-2015, giảm xuống còn 996 người năm 2016 so với 1.981 người năm 2015. So với ngành bảo hiểm (0,25%) và dệt may (0,05%), ngành xây dựng đạt mức trung bình.

  2. Năng suất lao động ngành xây dựng đạt 66,5 triệu đồng/lao động/năm (2015), thấp hơn nhiều so với ngành khai khoáng (1.695,6 triệu đồng/lao động/năm), phản ánh sức cạnh tranh và hiệu quả lao động còn hạn chế.

  3. Tỷ lệ lao động có hợp đồng chính thức trong ngành xây dựng chỉ đạt khoảng 66% (2015), thấp hơn nhiều so với ngành dệt may (79%), cho thấy tính chất lao động thời vụ và mức độ cơ giới hóa còn thấp.

  4. Tỷ số thanh toán hiện tại của ngành xây dựng là 23,4 (2016), cao hơn nhiều ngành khác, cho thấy khả năng thanh toán nợ ngắn hạn của doanh nghiệp xây dựng tương đối ổn định.

  5. Tỷ lệ quay vòng tài sản ngành xây dựng thấp (0,9%) so với các ngành khác, phản ánh đặc điểm thu hồi vốn chậm do tính chất dự án xây dựng kéo dài.

  6. Năng lực tài chính và kinh nghiệm xây lắp là hai yếu tố quyết định năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xây dựng, trong đó năng lực tài chính mạnh giúp doanh nghiệp ứng vốn thi công và xây dựng giá dự thầu hợp lý, còn kinh nghiệm xây lắp tạo uy tín và khả năng thi công các công trình phức tạp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các kết quả trên xuất phát từ đặc thù ngành xây dựng với yêu cầu vốn lớn, thời gian thu hồi vốn dài và tính chất lao động thời vụ phổ biến. Năng suất lao động thấp và tỷ lệ lao động có hợp đồng thấp phản ánh sự thiếu hụt về trình độ chuyên môn và cơ cấu lao động chưa hợp lý. Tỷ số thanh toán hiện tại cao cho thấy doanh nghiệp xây dựng có khả năng quản lý tài chính ngắn hạn tốt, tuy nhiên tỷ lệ quay vòng tài sản thấp lại cho thấy hiệu quả sử dụng tài sản chưa tối ưu.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành khác, kết quả phù hợp với xu hướng chung của các doanh nghiệp xây dựng tại các nước đang phát triển, nơi mà năng lực tài chính và kinh nghiệm thi công vẫn là những yếu tố then chốt để cạnh tranh. Việc áp dụng các phương pháp đánh giá năng lực cạnh tranh theo điểm tổng hợp và kinh nghiệm thi công giúp doanh nghiệp có cái nhìn toàn diện hơn về vị thế của mình trên thị trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng lao động, biểu đồ năng suất lao động theo ngành, bảng so sánh tỷ lệ lao động có hợp đồng và bảng điểm đánh giá năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp tiêu biểu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực: Doanh nghiệp cần đầu tư vào đào tạo cán bộ quản lý và công nhân kỹ thuật nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và tay nghề, từ đó cải thiện năng suất lao động và chất lượng công trình. Mục tiêu đạt tăng trưởng năng suất lao động ít nhất 10% trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: doanh nghiệp phối hợp với các cơ sở đào tạo nghề.

  2. Củng cố và nâng cao năng lực tài chính: Doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược huy động vốn hiệu quả, tăng khả năng vay vốn và quản lý tài chính lành mạnh để đảm bảo ứng vốn thi công và xây dựng giá dự thầu cạnh tranh. Mục tiêu giảm tỷ lệ nợ trên vốn chủ sở hữu xuống dưới 50% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: ban lãnh đạo doanh nghiệp và các tổ chức tín dụng.

  3. Áp dụng các phương pháp đánh giá năng lực cạnh tranh khoa học và minh bạch: Các doanh nghiệp và cơ quan quản lý nên sử dụng phương pháp đánh giá theo điểm tổng hợp kết hợp tiêu chí kinh nghiệm thi công để đánh giá chính xác năng lực cạnh tranh, từ đó xây dựng chiến lược phát triển phù hợp. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống đánh giá trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: doanh nghiệp, Bộ Xây dựng và các tổ chức tư vấn.

  4. Thúc đẩy liên kết, liên doanh giữa các doanh nghiệp xây dựng: Để tăng sức mạnh tổng hợp về tài chính, thiết bị và kinh nghiệm, các doanh nghiệp nên chủ động liên kết nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh trong các dự án quy mô lớn. Mục tiêu tăng tỷ lệ liên doanh lên 30% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: doanh nghiệp xây dựng và các hiệp hội ngành nghề.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý doanh nghiệp xây dựng: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh, từ đó xây dựng chiến lược phát triển hiệu quả và nâng cao vị thế trên thị trường.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước và Bộ Xây dựng: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, quy định về đánh giá năng lực doanh nghiệp xây dựng, đảm bảo minh bạch và công bằng trong đấu thầu.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế xây dựng: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn đánh giá năng lực cạnh tranh trong lĩnh vực xây dựng tại Việt Nam.

  4. Các tổ chức tư vấn và đánh giá năng lực doanh nghiệp: Hỗ trợ xây dựng các phương pháp đánh giá năng lực cạnh tranh phù hợp, chính xác và có tính ứng dụng cao trong thực tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xây dựng được đánh giá dựa trên những tiêu chí nào?
    Năng lực cạnh tranh được đánh giá qua các tiêu chí như năng lực tài chính, kinh nghiệm xây lắp, chất lượng công trình, tiến độ thi công, năng lực nhân sự và máy móc thiết bị. Ví dụ, tỷ lệ trúng thầu và lợi nhuận là các chỉ số phản ánh hiệu quả cạnh tranh.

  2. Tại sao năng lực tài chính lại quan trọng trong ngành xây dựng?
    Ngành xây dựng đòi hỏi vốn lớn và thời gian thu hồi vốn dài, do đó năng lực tài chính mạnh giúp doanh nghiệp ứng vốn thi công kịp thời, đảm bảo tiến độ và chất lượng công trình, đồng thời xây dựng giá dự thầu cạnh tranh.

  3. Phương pháp đánh giá năng lực cạnh tranh theo điểm tổng hợp là gì?
    Phương pháp này tổng hợp các chỉ tiêu đánh giá thành điểm số chung, giúp so sánh và xếp hạng năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp một cách khách quan và khoa học, hỗ trợ trong việc ra quyết định đầu tư và đấu thầu.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xây dựng?
    Doanh nghiệp cần tập trung nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, củng cố năng lực tài chính, áp dụng công nghệ hiện đại, cải tiến quản lý và tăng cường liên kết với các doanh nghiệp khác để phát huy sức mạnh tổng hợp.

  5. Vai trò của Nhà nước trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xây dựng là gì?
    Nhà nước có trách nhiệm xây dựng môi trường pháp lý minh bạch, công bằng, ban hành các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, đồng thời giám sát và điều chỉnh các hoạt động đấu thầu nhằm thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh và phát triển bền vững.

Kết luận

  • Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xây dựng Việt Nam trong giai đoạn 2011-2016 còn nhiều hạn chế, đặc biệt về năng suất lao động và cơ cấu lao động.
  • Năng lực tài chính và kinh nghiệm xây lắp là hai yếu tố quyết định quan trọng nhất ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh và trúng thầu.
  • Phương pháp đánh giá năng lực cạnh tranh theo điểm tổng hợp kết hợp tiêu chí kinh nghiệm thi công giúp đánh giá chính xác và toàn diện hơn.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh tập trung vào đào tạo nhân lực, củng cố tài chính, áp dụng phương pháp đánh giá khoa học và thúc đẩy liên kết doanh nghiệp.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai hoàn thiện hệ thống đánh giá, tăng cường đào tạo và xây dựng chính sách hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng phát triển bền vững.

Luận văn kêu gọi các doanh nghiệp xây dựng và cơ quan quản lý nhà nước cùng phối hợp thực hiện các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh, góp phần thúc đẩy sự phát triển ổn định và bền vững của ngành xây dựng Việt Nam.