Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế mạnh mẽ, ngành xây dựng tại Việt Nam, đặc biệt là tại thành phố Hồ Chí Minh, chứng kiến sự gia tăng nhanh chóng các công trình dân dụng có phần ngầm như trung tâm thương mại, khu chung cư, tòa nhà văn phòng kết hợp thương mại và dịch vụ. Chiều sâu các hầm dao động từ đào móng đơn giản đến các hầm nhiều tầng, có thể lên đến bốn, năm tầng hoặc hơn, tùy thuộc vào yêu cầu sử dụng của dự án. Theo ước tính, việc lựa chọn biện pháp thi công phần ngầm phù hợp đóng vai trò quyết định trong thành công của dự án, đặc biệt trong giai đoạn đấu thầu – giai đoạn sơ khai và quan trọng nhất để định hướng thi công.

Luận văn tập trung nghiên cứu các tiêu chí đánh giá về mặt kỹ thuật của biện pháp thi công phần ngầm trong giai đoạn đấu thầu, nhằm xây dựng một bộ tiêu chí chuẩn hóa, giúp nhà thầu đánh giá và lựa chọn biện pháp thi công tối ưu, giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả thi công. Nghiên cứu được thực hiện trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh trong khoảng thời gian từ tháng 12/2021 đến tháng 5/2022, với sự tham gia của hơn 200 chuyên gia và kỹ sư có kinh nghiệm trong lĩnh vực thi công phần ngầm.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là xác định và đánh giá mức độ ảnh hưởng của các tiêu chí kỹ thuật trong biện pháp thi công phần ngầm, xây dựng mô hình đánh giá dựa trên phương pháp Fuzzy AHP để hỗ trợ nhà thầu trong quá trình đấu thầu. Kết quả nghiên cứu không chỉ có ý nghĩa về mặt học thuật trong việc chuẩn hóa tiêu chí đánh giá mà còn mang lại giá trị thực tiễn lớn, giúp nâng cao chất lượng hồ sơ thầu và khả năng trúng thầu của các nhà thầu thi công phần ngầm.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết và mô hình chính:

  1. Phân tích nhân tố (Factor Analysis - PCA): Phương pháp này được sử dụng để rút gọn số lượng tiêu chí đánh giá ban đầu từ 45 xuống còn 35 tiêu chí chính, nhóm các tiêu chí tương đồng thành các nhân tố chính. PCA giúp xác định các yếu tố ẩn phía sau các tiêu chí kỹ thuật, từ đó xây dựng mô hình cấu trúc thứ bậc rõ ràng.

  2. Phương pháp Fuzzy Analytic Hierarchy Process (Fuzzy AHP): Đây là phương pháp kết hợp giữa lý thuyết tập mờ và AHP truyền thống, cho phép đánh giá mức độ ảnh hưởng của các tiêu chí trong điều kiện thông tin không chắc chắn và mang tính chủ quan. Fuzzy AHP sử dụng số fuzzy tam giác để biểu diễn các mức độ ưu tiên, đồng thời tính toán trọng số và kiểm tra tính nhất quán của các ma trận so sánh cặp.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm:

  • Biện pháp thi công phần ngầm (BPTC ngầm): Phương thức và quy trình thi công phần công trình nằm dưới mặt đất, bao gồm các phương pháp như đào mở bottom-up, top-down, semi-topdown.

  • Tiêu chí đánh giá kỹ thuật: Các yếu tố kỹ thuật ảnh hưởng đến việc lựa chọn biện pháp thi công, như chiều sâu đào, điều kiện địa chất, năng lực nhà thầu, hồ sơ thiết kế, tiêu chuẩn an toàn.

  • Mô hình cấu trúc thứ bậc: Hệ thống phân cấp các tiêu chí và nhân tố được xây dựng dựa trên kết quả phân tích nhân tố, phục vụ cho việc áp dụng Fuzzy AHP.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập thông qua khảo sát bảng câu hỏi với 217 người tham gia, trong đó 211 bảng hợp lệ, bao gồm các chuyên gia, kỹ sư và nhà quản lý có kinh nghiệm từ 3 năm trở lên trong lĩnh vực thi công phần ngầm tại thành phố Hồ Chí Minh. Đối tượng khảo sát là các nhà thầu thi công, chủ đầu tư và tư vấn thiết kế có liên quan đến giai đoạn đấu thầu.

Phương pháp phân tích dữ liệu gồm các bước:

  • Kiểm định trị trung bình (One-sample T-Test): Đánh giá mức độ ảnh hưởng trung bình của từng tiêu chí so với mức chuẩn 2.6 trên thang Likert 5 điểm.

  • Kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha: Đảm bảo tính nhất quán và độ tin cậy của thang đo, với hệ số Alpha đạt 0.912, cho thấy thang đo rất tốt.

  • Phân tích nhân tố (PCA): Rút gọn 44 tiêu chí còn 35 tiêu chí chính, phân nhóm thành 8 nhân tố, sau đó gom lại thành 3 nhóm lớn: hồ sơ đấu thầu, đặc điểm hiện trường dự án, năng lực nhà thầu thi công.

  • Xây dựng mô hình đánh giá bằng Fuzzy AHP: Thiết lập ma trận so sánh cặp fuzzy tam giác dựa trên ý kiến của 12 chuyên gia đầu ngành, tính toán trọng số và kiểm tra tính nhất quán của các ma trận.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 12/2021 đến tháng 6/2022, với quy trình thu thập dữ liệu qua khảo sát thử nghiệm và khảo sát đại trà, xử lý và phân tích dữ liệu bằng phần mềm SPSS và các công cụ tính toán Fuzzy AHP.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định 35 tiêu chí kỹ thuật chính: Từ 45 tiêu chí ban đầu, qua phân tích nhân tố và kiểm định độ tin cậy, còn lại 35 tiêu chí có mức độ ảnh hưởng trung bình trở lên (trên 2.6), được nhóm thành 8 nhân tố chính, chiếm tổng phương sai trích 67.7%.

  2. Ba nhóm tiêu chí lớn ảnh hưởng đến biện pháp thi công phần ngầm:

    • Nhóm hồ sơ đấu thầu: bao gồm hồ sơ thiết kế, thông số hầm, tiêu chuẩn an toàn, chiếm trọng số lớn trong mô hình.
    • Nhóm đặc điểm hiện trường dự án: địa chất thủy văn, hiện trạng công trình lân cận, điều kiện môi trường.
    • Nhóm năng lực nhà thầu thi công: nguồn lực nhân sự, máy móc thiết bị, năng lực nhà cung cấp phụ trợ.

  3. Trọng số các tiêu chí được đánh giá bằng Fuzzy AHP: Kết quả cho thấy tiêu chí như chiều sâu hố đào, số tầng hầm, sự phù hợp của hồ sơ thiết kế và năng lực thi công có trọng số cao nhất, phản ánh tầm quan trọng quyết định trong lựa chọn biện pháp thi công.

  4. Mô hình đánh giá có tính nhất quán cao: Hệ số nhất quán CR của các ma trận so sánh cặp đều dưới 10%, đảm bảo tính hợp lý và tin cậy của kết quả đánh giá.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây, khẳng định rằng việc lựa chọn biện pháp thi công phần ngầm phụ thuộc chặt chẽ vào các yếu tố kỹ thuật liên quan đến hồ sơ thiết kế và điều kiện hiện trường. Việc áp dụng phương pháp Fuzzy AHP giúp xử lý tốt các thông tin không chắc chắn và chủ quan trong đánh giá, nâng cao độ chính xác và khả năng ứng dụng thực tiễn.

So sánh với các nghiên cứu của Ferrada, Nang-Fei Pan và Wong, các tiêu chí được xác định trong luận văn có sự tương đồng về tầm quan trọng, đồng thời bổ sung thêm các yếu tố về năng lực nhà thầu và nhà cung cấp phụ trợ, góp phần hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá toàn diện hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ trọng số các tiêu chí và bảng phân tích nhân tố, giúp trực quan hóa mức độ ảnh hưởng và mối quan hệ giữa các tiêu chí, hỗ trợ nhà thầu và chủ đầu tư trong việc ra quyết định lựa chọn biện pháp thi công phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá kỹ thuật chuẩn hóa: Các nhà thầu nên áp dụng bộ tiêu chí 35 tiêu chí kỹ thuật đã được nghiên cứu để đánh giá biện pháp thi công phần ngầm trong giai đoạn đấu thầu, nhằm nâng cao tính chính xác và hiệu quả lựa chọn biện pháp.

  2. Áp dụng mô hình Fuzzy AHP trong đánh giá: Khuyến nghị các đơn vị thi công và chủ đầu tư sử dụng mô hình Fuzzy AHP để đánh giá và xếp hạng các biện pháp thi công, giúp xử lý tốt các yếu tố không chắc chắn và chủ quan, đảm bảo quyết định có tính khoa học và thực tiễn.

  3. Tăng cường năng lực nhân sự và trang thiết bị: Nhà thầu cần đầu tư nâng cao năng lực chuyên môn của đội ngũ kỹ thuật và đảm bảo nguồn lực máy móc thiết bị phù hợp với yêu cầu kỹ thuật của biện pháp thi công phần ngầm, đặc biệt trong giai đoạn đấu thầu để tăng khả năng trúng thầu.

  4. Cập nhật và hoàn thiện hồ sơ thiết kế: Chủ đầu tư và tư vấn thiết kế cần đảm bảo hồ sơ thiết kế đầy đủ, chính xác và có định hướng biện pháp thi công rõ ràng, làm cơ sở vững chắc cho nhà thầu trong việc xây dựng biện pháp thi công phù hợp.

  5. Thời gian thực hiện: Các giải pháp trên nên được triển khai ngay trong giai đoạn chuẩn bị hồ sơ đấu thầu và tiếp tục cập nhật trong suốt quá trình thi công để đảm bảo hiệu quả và giảm thiểu rủi ro.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà thầu thi công xây dựng: Giúp nâng cao năng lực đánh giá và lựa chọn biện pháp thi công phần ngầm phù hợp, giảm thiểu rủi ro kỹ thuật và tăng khả năng trúng thầu.

  2. Chủ đầu tư và tư vấn thiết kế: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng hồ sơ thiết kế và định hướng biện pháp thi công rõ ràng, đảm bảo tính khả thi và an toàn cho dự án.

  3. Các chuyên gia và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý xây dựng: Là tài liệu tham khảo quan trọng về phương pháp đánh giá kỹ thuật biện pháp thi công phần ngầm, đặc biệt là ứng dụng phân tích nhân tố và Fuzzy AHP.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng: Hỗ trợ trong việc xây dựng các tiêu chuẩn, quy định kỹ thuật liên quan đến thi công phần ngầm, góp phần nâng cao chất lượng và an toàn công trình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần đánh giá biện pháp thi công phần ngầm trong giai đoạn đấu thầu?
    Việc đánh giá giúp nhà thầu lựa chọn biện pháp thi công phù hợp với điều kiện kỹ thuật và hiện trường, giảm thiểu rủi ro, đảm bảo tiến độ và chất lượng công trình ngay từ giai đoạn đầu, tăng khả năng trúng thầu.

  2. Phương pháp Fuzzy AHP có ưu điểm gì so với AHP truyền thống?
    Fuzzy AHP xử lý tốt các thông tin không chắc chắn và chủ quan bằng cách sử dụng số fuzzy tam giác, giúp đánh giá chính xác hơn trong các tình huống phức tạp và thiếu dữ liệu rõ ràng.

  3. Các tiêu chí kỹ thuật quan trọng nhất trong lựa chọn biện pháp thi công phần ngầm là gì?
    Chiều sâu hố đào, số tầng hầm, sự phù hợp của hồ sơ thiết kế, năng lực thi công của nhà thầu và nhà cung cấp phụ trợ là những tiêu chí có trọng số cao nhất, ảnh hưởng lớn đến quyết định lựa chọn biện pháp.

  4. Làm thế nào để áp dụng bộ tiêu chí này vào thực tế đấu thầu?
    Nhà thầu có thể sử dụng bộ tiêu chí để đánh giá các phương án thi công dựa trên hồ sơ thiết kế và điều kiện hiện trường, kết hợp với mô hình Fuzzy AHP để xếp hạng và lựa chọn phương án tối ưu.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các công trình ngoài thành phố Hồ Chí Minh không?
    Mặc dù nghiên cứu tập trung tại TP. HCM, bộ tiêu chí và mô hình đánh giá có thể được điều chỉnh và áp dụng cho các khu vực khác với điều kiện tương tự, đặc biệt là các đô thị lớn có công trình phần ngầm phức tạp.

Kết luận

  • Xác định được 35 tiêu chí kỹ thuật chính ảnh hưởng đến biện pháp thi công phần ngầm trong giai đoạn đấu thầu, nhóm thành 8 nhân tố và 3 nhóm lớn có ý nghĩa thực tiễn cao.
  • Áp dụng thành công phương pháp phân tích nhân tố và Fuzzy AHP để xây dựng mô hình đánh giá có tính nhất quán và khoa học.
  • Mô hình giúp nhà thầu và chủ đầu tư đánh giá, lựa chọn biện pháp thi công phù hợp, giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả thi công.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm chuẩn hóa tiêu chí đánh giá, nâng cao năng lực nhân sự và hoàn thiện hồ sơ thiết kế trong giai đoạn đấu thầu.
  • Khuyến nghị triển khai áp dụng mô hình và bộ tiêu chí trong thực tế thi công phần ngầm tại TP. HCM và các đô thị lớn khác, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và hoàn thiện mô hình.

Hành động tiếp theo: Các nhà thầu và chủ đầu tư nên áp dụng bộ tiêu chí và mô hình Fuzzy AHP trong các dự án đấu thầu phần ngầm để nâng cao hiệu quả và giảm thiểu rủi ro. Các cơ quan quản lý và nghiên cứu tiếp tục hoàn thiện tiêu chuẩn kỹ thuật và hướng dẫn áp dụng trong thực tế.