Tổng quan nghiên cứu

Công tác thanh tra thu, chi ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và kỷ cương trong quản lý tài chính công. Trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp, giai đoạn 2019-2021, công tác thanh tra thu, chi NSNN đã được triển khai với nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên vẫn còn tồn tại những hạn chế ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách. Theo số liệu tổng hợp, các cuộc thanh tra đã phát hiện nhiều sai phạm, góp phần thu hồi tài sản cho Nhà nước và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng công tác thanh tra thu, chi NSNN trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp, xác định các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng công tác thanh tra, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả trong giai đoạn tiếp theo. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động thanh tra tại 12 huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh Đồng Tháp trong khoảng thời gian 2019-2021. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ thanh tra, đồng thời góp phần tăng cường quản lý tài chính công, giảm thiểu thất thoát, tham nhũng trong lĩnh vực ngân sách nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý nhà nước và lý thuyết kiểm soát tài chính công. Lý thuyết quản lý nhà nước nhấn mạnh vai trò của thanh tra như một công cụ quản lý nhằm đảm bảo sự tuân thủ pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan nhà nước. Lý thuyết kiểm soát tài chính công tập trung vào việc giám sát, đánh giá và xử lý các hoạt động thu, chi ngân sách nhằm bảo vệ tài sản công và đảm bảo sự minh bạch trong quản lý tài chính. Các khái niệm trọng tâm bao gồm: thanh tra thu, chi NSNN; chất lượng công tác thanh tra; hiệu quả và hiệu lực thanh tra; các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng thanh tra như năng lực cán bộ, công tác phối hợp, cơ sở pháp lý và tác động của dư luận xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn sâu 140 đối tượng gồm thành viên các đoàn thanh tra và các đơn vị được thanh tra trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp. Số liệu thứ cấp bao gồm báo cáo quyết toán ngân sách, báo cáo thanh tra định kỳ, các văn bản pháp luật liên quan và tài liệu nghiên cứu từ các cơ quan nhà nước. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp phân tổ, tổng hợp và so sánh thống kê mô tả, nhằm làm rõ các đặc điểm, xu hướng và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến chất lượng công tác thanh tra. Cỡ mẫu được lựa chọn đảm bảo tính đại diện cho các cấp hành chính trong tỉnh, với phương pháp chọn mẫu phi xác suất theo tiêu chí liên quan trực tiếp đến công tác thanh tra thu, chi NSNN. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2019-2021, phù hợp với các báo cáo và số liệu thu thập được.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chất lượng công tác thanh tra thu, chi NSNN được cải thiện nhưng chưa đồng đều: Kết quả khảo sát cho thấy 68% đối tượng đánh giá công tác thanh tra có sự tiến bộ rõ rệt về mặt tổ chức và quy trình, tuy nhiên chỉ khoảng 54% cho rằng hiệu quả xử lý sau thanh tra đạt yêu cầu.
  2. Bảy yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng công tác thanh tra: Bao gồm việc tổ chức thực hiện, công tác chỉ đạo, ý thức và năng lực cán bộ thanh tra, công tác phối hợp giữa các cơ quan, tác động của công luận và dư luận xã hội, các tiêu cực xã hội, và cơ sở pháp lý cho hoạt động thanh tra. Trong đó, năng lực cán bộ và công tác phối hợp được đánh giá là hai yếu tố có ảnh hưởng lớn nhất với tỷ lệ ảnh hưởng lần lượt là 75% và 68%.
  3. Thời gian thanh tra và ban hành kết luận còn kéo dài: Trung bình thời gian thực hiện một cuộc thanh tra là 45 ngày, trong khi thời gian ban hành kết luận thanh tra kéo dài thêm 15 ngày, gây ảnh hưởng đến tính kịp thời và hiệu quả của công tác thanh tra.
  4. Hiệu quả thu hồi tài sản và xử lý vi phạm còn hạn chế: Giai đoạn 2019-2021, tỷ lệ thu hồi tài sản qua thanh tra chỉ đạt khoảng 60% so với tổng số kiến nghị xử lý, cho thấy còn nhiều khó khăn trong việc thực thi các kết luận thanh tra.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ sự thiếu đồng bộ trong cơ chế, chính sách pháp luật và sự chưa nghiêm túc trong việc chấp hành pháp luật của các tổ chức, cá nhân. So với kinh nghiệm của Cộng hòa Liên bang Đức, nơi có hệ thống kiểm soát tài chính chặt chẽ và đội ngũ cán bộ thanh tra được đào tạo bài bản, công tác thanh tra tại Đồng Tháp còn thiếu tính chuyên nghiệp và sự phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan liên quan. Việc kéo dài thời gian thanh tra và ban hành kết luận cũng làm giảm tính kịp thời trong xử lý vi phạm, ảnh hưởng đến uy tín và hiệu quả của hoạt động thanh tra. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ đánh giá chất lượng thanh tra theo từng yếu tố ảnh hưởng, cũng như bảng tổng hợp thời gian thực hiện và kết quả xử lý sau thanh tra. Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của việc nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện cơ sở pháp lý và tăng cường phối hợp liên ngành để nâng cao chất lượng công tác thanh tra thu, chi NSNN.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực cán bộ thanh tra: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ thanh tra, pháp luật tài chính và kỹ năng phân tích số liệu nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp. Mục tiêu đạt được là tăng tỷ lệ cán bộ đạt chuẩn nghiệp vụ lên trên 85% trong vòng 2 năm, do Sở Tài chính chủ trì thực hiện.
  2. Hoàn thiện cơ chế pháp lý và quy trình thanh tra: Rà soát, đề xuất sửa đổi các văn bản pháp luật liên quan để đảm bảo tính đồng bộ, rõ ràng và phù hợp với thực tiễn, đồng thời xây dựng quy trình thanh tra linh hoạt, giảm thiểu thời gian thực hiện. Thời gian thực hiện dự kiến trong 1 năm, phối hợp giữa Thanh tra tỉnh và các cơ quan pháp lý.
  3. Tăng cường phối hợp liên ngành trong công tác thanh tra: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tài chính, kho bạc, công an và tòa án nhằm nâng cao hiệu quả xử lý sau thanh tra, đặc biệt trong việc thu hồi tài sản và xử lý vi phạm. Mục tiêu là nâng tỷ lệ thu hồi tài sản lên 80% trong 3 năm tới, do UBND tỉnh chỉ đạo.
  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và giám sát thanh tra: Xây dựng hệ thống quản lý dữ liệu thanh tra điện tử, hỗ trợ theo dõi tiến độ, kết quả và xử lý sau thanh tra nhằm nâng cao tính minh bạch và hiệu quả công tác. Thời gian triển khai dự kiến 18 tháng, do Sở Tài chính phối hợp với các đơn vị công nghệ thông tin thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức ngành thanh tra tài chính: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ và nhận thức về các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng công tác thanh tra.
  2. Lãnh đạo các cơ quan quản lý nhà nước tại địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, từ đó xây dựng chính sách phù hợp và chỉ đạo thực hiện hiệu quả công tác thanh tra.
  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp tài liệu tham khảo khoa học về công tác thanh tra thu, chi NSNN, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tiễn.
  4. Các tổ chức, cá nhân quan tâm đến quản lý tài chính công và phòng chống tham nhũng: Luận văn giúp nhận diện các yếu tố tác động và đề xuất giải pháp nhằm tăng cường minh bạch, hiệu quả trong quản lý ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác thanh tra thu, chi ngân sách nhà nước là gì?
    Thanh tra thu, chi NSNN là hoạt động xem xét, đánh giá việc thực hiện chính sách, pháp luật về thu và chi ngân sách nhằm phát hiện, xử lý vi phạm và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến chất lượng công tác thanh tra?
    Bao gồm tổ chức thực hiện, công tác chỉ đạo, năng lực cán bộ, phối hợp liên ngành, dư luận xã hội, tiêu cực xã hội và cơ sở pháp lý cho hoạt động thanh tra.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Phương pháp định tính với phỏng vấn sâu 140 đối tượng, kết hợp phân tích số liệu thứ cấp từ báo cáo ngân sách và thanh tra, sử dụng phân tích mô tả thống kê và so sánh.

  4. Tại sao thời gian thanh tra và ban hành kết luận lại quan trọng?
    Thời gian kịp thời giúp xử lý nhanh các sai phạm, tăng hiệu quả công tác thanh tra và duy trì niềm tin của xã hội vào cơ quan quản lý nhà nước.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả công tác thanh tra?
    Tăng cường đào tạo cán bộ, hoàn thiện pháp luật, tăng cường phối hợp liên ngành và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và giám sát thanh tra.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng công tác thanh tra thu, chi NSNN trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp giai đoạn 2019-2021.
  • Xác định bảy yếu tố chính ảnh hưởng đến chất lượng công tác thanh tra, trong đó năng lực cán bộ và công tác phối hợp là quan trọng nhất.
  • Phân tích chỉ ra những hạn chế về thời gian thực hiện, hiệu quả xử lý sau thanh tra và cơ sở pháp lý chưa đồng bộ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện pháp luật, tăng cường phối hợp và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý nhà nước và đội ngũ thanh tra tỉnh Đồng Tháp triển khai các giải pháp trong vòng 1-3 năm tới để nâng cao hiệu quả công tác thanh tra thu, chi NSNN.

Hành động tiếp theo là tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu và xây dựng hệ thống quản lý thanh tra điện tử nhằm hiện đại hóa công tác thanh tra, đồng thời phối hợp với các cơ quan liên quan để hoàn thiện khung pháp lý và quy trình thanh tra.