Tổng quan nghiên cứu

Dự án xây dựng đường bộ cao tốc Bắc – Nam phía Đông đoạn Diễn Châu – Bãi Vọt, tỉnh Nghệ An, có tổng chiều dài 10,41 km, thu hồi khoảng 90,01 ha đất, trong đó 66,46 ha là đất nông nghiệp, 3,39 ha đất ở và 20,15 ha đất khác. Dự án ảnh hưởng trực tiếp đến 978 hộ dân, gồm 102 hộ bị ảnh hưởng đất ở, 876 hộ bị thu hồi đất nông nghiệp và 54 hộ phải tái định cư tập trung. Tổng kinh phí bồi thường về đất lên đến 87 tỷ đồng, trong đó bồi thường đất nông nghiệp chiếm hơn 52 tỷ đồng, đất ở và vườn hơn 21 tỷ đồng, cùng với bồi thường tài sản trên đất và hoa màu.

Công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư được triển khai nhằm đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người dân bị thu hồi đất, đồng thời góp phần thúc đẩy tiến độ dự án và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tuy nhiên, quá trình thực hiện còn tồn tại nhiều khó khăn như giá bồi thường thấp so với giá thị trường, hồ sơ chưa đầy đủ, quy định chưa đồng nhất và trình độ dân trí hạn chế. Nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư tại dự án, xác định ảnh hưởng đến đời sống người dân tại các xã Diễn Cát, Diễn Thọ và Diễn Phú, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này.

Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An, trong giai đoạn triển khai dự án từ năm 2017 đến 2023. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, góp phần ổn định đời sống người dân, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và đảm bảo tiến độ dự án giao thông trọng điểm quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý đất đai, bao gồm:

  • Lý thuyết về quyền sử dụng đất và thu hồi đất: Đất đai là tài nguyên không thể thay thế, có tính cố định và giới hạn về diện tích. Việc thu hồi đất phải đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người sử dụng đất theo quy định pháp luật (Luật Đất đai 2013).

  • Mô hình bồi thường, hỗ trợ và tái định cư: Bao gồm các khái niệm bồi thường về đất và tài sản, hỗ trợ ổn định đời sống, tái định cư nhằm xây dựng lại cuộc sống và thu nhập cho người bị thu hồi đất.

  • Khái niệm về quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất: Quy hoạch là căn cứ pháp lý quan trọng để xác định mục đích sử dụng đất, ảnh hưởng trực tiếp đến giá trị bồi thường và hiệu quả công tác giải phóng mặt bằng.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, thu hồi đất, giải phóng mặt bằng, quyền sử dụng đất, quy hoạch sử dụng đất.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định lượng và định tính:

  • Thu thập dữ liệu thứ cấp: Tổng hợp các văn bản pháp luật, nghị định, quyết định liên quan đến công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư; báo cáo dự án; số liệu thống kê từ các cơ quan chức năng huyện Diễn Châu và tỉnh Nghệ An.

  • Thu thập số liệu sơ cấp: Khảo sát thực tế tại 3 xã Diễn Cát, Diễn Thọ và Diễn Phú, phỏng vấn cán bộ thực hiện công tác bồi thường và người dân bị ảnh hưởng. Cỡ mẫu khảo sát khoảng 300 hộ dân, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có trọng số nhằm đảm bảo tính đại diện.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để đánh giá mức độ ảnh hưởng, tỷ lệ đồng thuận, mức độ hài lòng của người dân; phân tích so sánh giữa các nhóm xã và các chỉ tiêu kinh tế - xã hội trước và sau thu hồi đất.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2023, bao gồm giai đoạn thu thập số liệu từ tháng 1 đến tháng 6, phân tích và viết báo cáo từ tháng 7 đến tháng 10.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Diện tích đất thu hồi và ảnh hưởng đến hộ dân: Tổng diện tích thu hồi là 90,01 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm 73,9%. Dự án ảnh hưởng đến 978 hộ, với 102 hộ bị ảnh hưởng đất ở và 54 hộ phải tái định cư tập trung. Tỷ lệ hộ dân đồng thuận với phương án bồi thường đạt khoảng 85%, tuy nhiên vẫn còn 15% hộ bày tỏ chưa hài lòng.

  2. Kinh phí bồi thường và hỗ trợ: Tổng kinh phí bồi thường đất là 87 tỷ đồng, trong đó bồi thường đất nông nghiệp chiếm 60,3%, đất ở và vườn chiếm 24,9%. Bồi thường tài sản trên đất và hoa màu chiếm khoảng 6%. Mức giá bồi thường được đánh giá thấp hơn giá thị trường từ 20-30%, gây khó khăn trong việc ổn định đời sống người dân.

  3. Ảnh hưởng đến đời sống và việc làm: Sau thu hồi đất, tỷ lệ lao động trong ngành nông nghiệp giảm khoảng 15%, trong khi lao động phi nông nghiệp tăng 10%. Tỷ lệ thất nghiệp sau thu hồi đất giảm nhẹ, thu nhập bình quân hộ gia đình tăng khoảng 12% so với trước thu hồi.

  4. Khó khăn trong công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư: Bao gồm việc hồ sơ đất đai chưa đầy đủ, quy định giá đất không đồng nhất, trình độ dân trí hạn chế, thiếu quỹ đất tái định cư và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các bên liên quan.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại dự án đã đạt được những thành tựu nhất định, góp phần ổn định đời sống người dân và đảm bảo tiến độ dự án. Tuy nhiên, mức giá bồi thường thấp hơn giá thị trường là nguyên nhân chính gây ra sự không hài lòng và khó khăn trong việc tái sản xuất, chuyển đổi nghề nghiệp cho người dân. So sánh với các nghiên cứu tại các tỉnh khác như Quảng Ninh và Vĩnh Phúc, tình trạng này là phổ biến do bảng giá đất do Nhà nước quy định chưa phản ánh đúng giá trị thực tế.

Việc thiếu quỹ đất tái định cư và chất lượng khu tái định cư chưa cao cũng ảnh hưởng đến sự ổn định lâu dài của người dân. Các khó khăn về hồ sơ đất đai và quy trình thủ tục làm chậm tiến độ bồi thường, gây áp lực cho cả chính quyền và người dân. Dữ liệu khảo sát cho thấy sự tham gia của người dân trong quá trình bồi thường còn hạn chế, cần tăng cường minh bạch và đối thoại để nâng cao sự đồng thuận.

Biểu đồ so sánh tỷ lệ đồng thuận của người dân theo từng xã và bảng thống kê chi tiết kinh phí bồi thường theo loại đất sẽ minh họa rõ nét hơn các phát hiện trên, giúp các nhà quản lý có cơ sở điều chỉnh chính sách phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Điều chỉnh mức bồi thường sát với giá thị trường: Cần rà soát và cập nhật bảng giá đất định kỳ theo chu kỳ 1-3 năm, đảm bảo mức bồi thường phản ánh đúng giá trị thực tế, giúp người dân có điều kiện tái sản xuất và ổn định cuộc sống. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh Nghệ An phối hợp Bộ Tài nguyên và Môi trường, thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng.

  2. Tăng cường công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo cho người dân và cán bộ địa phương về quyền lợi, chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư nhằm nâng cao trình độ dân trí và sự đồng thuận. Chủ thể thực hiện: UBND huyện Diễn Châu, các xã liên quan, thời gian: liên tục trong 6 tháng đầu năm.

  3. Hoàn thiện hồ sơ đất đai và quy trình thủ tục: Đẩy nhanh tiến độ đo đạc, lập bản đồ địa chính, hoàn thiện hồ sơ pháp lý để rút ngắn thời gian thẩm định và phê duyệt phương án bồi thường. Chủ thể thực hiện: Văn phòng đăng ký đất đai tỉnh Nghệ An, thời gian: 9 tháng.

  4. Xây dựng và nâng cao chất lượng khu tái định cư: Đảm bảo quỹ đất tái định cư đủ lớn, hạ tầng kỹ thuật và xã hội đồng bộ, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân ổn định cuộc sống và phát triển kinh tế. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý dự án cao tốc, UBND huyện Diễn Châu, thời gian: 18 tháng.

  5. Tăng cường minh bạch và sự tham gia của người dân: Thiết lập cơ chế đối thoại, công khai thông tin về phương án bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, tạo điều kiện cho người dân phản hồi và tham gia giám sát. Chủ thể thực hiện: UBND các xã, Ban bồi thường giải phóng mặt bằng, thời gian: liên tục trong quá trình thực hiện dự án.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai và quy hoạch: Giúp hoàn thiện chính sách, quy trình bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, nâng cao hiệu quả quản lý đất đai trong các dự án phát triển hạ tầng.

  2. Chủ đầu tư và nhà thầu dự án giao thông: Cung cấp thông tin về các khó khăn, vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng, từ đó xây dựng kế hoạch triển khai phù hợp, giảm thiểu rủi ro và tranh chấp.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo về quản lý đất đai, phát triển đô thị: Là tài liệu tham khảo khoa học, bổ sung kiến thức thực tiễn về công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội.

  4. Người dân và cộng đồng bị ảnh hưởng bởi thu hồi đất: Giúp hiểu rõ quyền lợi, chính sách và quy trình bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, từ đó chủ động tham gia và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư được thực hiện như thế nào tại dự án?
    Công tác này được triển khai theo quy định của Luật Đất đai 2013 và các nghị định hướng dẫn, bao gồm xác định diện tích thu hồi, lập phương án bồi thường, hỗ trợ, tổ chức tái định cư cho các hộ bị ảnh hưởng. Người dân được tham gia đóng góp ý kiến và nhận tiền bồi thường theo giá quy định.

  2. Nguyên nhân chính gây khó khăn trong công tác bồi thường là gì?
    Nguyên nhân chủ yếu là mức giá bồi thường thấp hơn giá thị trường, hồ sơ đất đai chưa đầy đủ, quy trình thủ tục phức tạp, trình độ dân trí hạn chế và thiếu quỹ đất tái định cư phù hợp.

  3. Người dân có thể phản ánh ý kiến về phương án bồi thường như thế nào?
    Người dân được quyền tham gia các buổi đối thoại, gửi ý kiến trực tiếp đến Ban bồi thường giải phóng mặt bằng hoặc thông qua các tổ chức đại diện, đồng thời có thể khiếu nại theo quy định pháp luật nếu không đồng thuận.

  4. Chính sách hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp cho người bị thu hồi đất ra sao?
    Chính sách hỗ trợ bao gồm đào tạo nghề, tạo việc làm mới, hỗ trợ vốn sản xuất nhằm giúp người dân ổn định thu nhập và phát triển kinh tế sau khi mất đất nông nghiệp.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư?
    Cần điều chỉnh mức bồi thường sát giá thị trường, tăng cường minh bạch, hoàn thiện hồ sơ đất đai, nâng cao nhận thức người dân, xây dựng khu tái định cư chất lượng và tăng cường phối hợp giữa các bên liên quan.

Kết luận

  • Dự án cao tốc Bắc – Nam đoạn Diễn Châu – Bãi Vọt thu hồi khoảng 90 ha đất, ảnh hưởng đến gần 1.000 hộ dân, với tổng kinh phí bồi thường trên 87 tỷ đồng.
  • Công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư đã góp phần ổn định đời sống người dân và đảm bảo tiến độ dự án, tuy còn tồn tại nhiều khó khăn về giá bồi thường, hồ sơ và quỹ đất tái định cư.
  • Người dân phần lớn đồng thuận với phương án bồi thường nhưng cần nâng cao mức giá và minh bạch thông tin để tăng sự hài lòng.
  • Đề xuất các giải pháp điều chỉnh chính sách, nâng cao nhận thức, hoàn thiện thủ tục và xây dựng khu tái định cư đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả công tác.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý, chủ đầu tư và cộng đồng trong việc triển khai các dự án thu hồi đất, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới để đảm bảo quyền lợi người dân và tiến độ dự án. Các cơ quan liên quan nên tăng cường phối hợp, giám sát và đánh giá định kỳ để điều chỉnh kịp thời. Đề nghị các nhà quản lý và chuyên gia nghiên cứu tiếp tục khai thác, áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư trong các dự án phát triển hạ tầng quốc gia.