Đặc Trưng Của Lớp Từ Vựng Mới Tiếng Việt Xuất Hiện Trong Vòng 10 Năm Trở Lại Đây

Trong những năm cuối thế kỷ XX và đầu thế kỷ XXI, các ngôn ngữ trên thế giới có sự biến đổi mạnh mẽ trong vốn từ vựng. Sự xuất hiện ngày càng nhiều những đơn vị từ vựng mới để biểu đạt các sự vật, sự việc, hiện tượng mới trên nhiều lĩnh vực. Việc bổ sung nghĩa mới cho các từ đã có, vay mượn từ ngữ từ các ngôn ngữ khác để thực hiện chức năng giao tiếp trong giai đoạn hiện nay. Việc xã hội không ngừng phát triển để đáp ứng yêu cầu phục vụ con người trên mọi lĩnh vực của một nền khoa học tiên tiến là nguyên nhân chính tạo ra những khái niệm, sự vật mới. Tiếng Việt của chúng ta trong vòng mười năm trở lại đây cũng có những biến đổi tương tự. Việc tạo ra các khái niệm, sự vật, sự việc mới, từ trong nước và cả du nhập từ bên ngoài, đều cần từ vựng mới để biểu đạt.

Sự xuất hiện hàng loạt các từ vựng mới, sự thay đổi nghĩa của các từ ngữ đã có, có một ý nghĩa hết sức to lớn và quan trọng trong hoạt động hành chức, trong việc thực hiện chức năng giao tiếp của ngôn ngữ. Việc xuất hiện các từ vựng mới, với các nghĩa mới lại càng làm giàu hơn vốn từ vựng của ngôn ngữ. Và khi chúng ta nói đến từ mới thì chúng ta không thể không nói đến phương thức cấu tạo, nghĩa và từ loại của từ. Trong tiếng Việt, có rất nhiều phương thức để cấu tạo từ như: cấu tạo mới, mở rộng hay thu hẹp nghĩa của một từ đã có, ghép những từ đã có để tạo ra lớp từ vựng mới, láy, vay mượn từ nước ngoài . và những phương thức này đều có những tác động nhất định đến quá trình tạo ra lớp từ vựng mới trong thời gian qua.

Ngữ liệu được tiến hành trích xuất là từ các báo xuất bản ở Thành phố Hồ Chí Minh như: báo Người Lao Động, Người Lao Động Online, Phụ Nữ, Sài Gòn Giải Phóng, Thanh Niên, Thanh Niên Online, Tuổi Trẻ, Tuổi Trẻ Online và các báo xuất bản ở Hà Nội như: báo Nhân Dân, Hà Nội Mới, VietNamNet . Lớp từ vựng mới có thể là từ đơn, từ ghép, từ láy và từ ngẫu hợp. Chúng cũng có thể được cấu tạo từ các yếu tố có sẵn của tiếng Việt hoặc vay mượn. Do đó trong quá trình nghiên cứu đặc trưng của lớp từ vựng mới từ góc độ cấu tạo, từ loại và ngữ nghĩa, chúng tôi sẽ tiến hành phân tích về đặc trưng của từng thành tố, nếu là từ ghép hoặc từ láy, tham gia hình thành nên lớp từ ngữ này.

Để việc phân tích được chuẩn xác, các ngữ liệu sẽ được phân chia như sau: Ngữ liệu được sắp xếp theo các phương thức cấu tạo và các đơn vị mục từ được xếp theo thứ tự chữ cái. Phân tích ngữ liệu về lớp từ vựng mới tiếng Việt, ngữ liệu về lớp từ vựng mới tiếng Anh và sau đó tiến hành đối chiếu hai ngôn ngữ nhằm tìm ra những điểm tương đồng cũng như những điểm khác biệt. Cũng trong luận án này, qua khảo sát lớp từ vựng mới tiếng Việt, chúng tôi sẽ tiến hành so sánh đối chiếu với lớp từ vựng mới tiếng Anh trên cả ba bình diện: cấu tạo, từ loại và ngữ nghĩa.

Theo Nguyễn Thiện Giáp, có nhiều phương thức để tạo từ mới như: Phát triển thêm nghĩa mới: Phương thức này xoay quanh hai quá trình: Mở rộng hoặc thu hẹp nghĩa vốn có và chuyển đổi tên gọi (ẩn dụ hoặc hoán dụ). Theo phương thức này, mặt ngữ âm của các đơn vị từ vựng vẫn giữ nguyên nhưng mặt ngữ nghĩa lại biến đổi, phát triển phong phú hơn. Có trường hợp việc biến đổi ý nghĩa của từ chỉ tạo ra một sắc thái mới về nghĩa chứ chưa tạo ra nghĩa mới.

Ghép các yếu tố sẵn có: Đây là phương thức chủ yếu để cấu tạo các đơn vị từ vựng mới của tiếng Việt như: móc nối, bắn tỉa, khế ngọt . Yếu tố sẵn có được dùng để cấu tạo các đơn vị từ vựng mới không chỉ là những từ thuần Việt mà còn bao gồm những từ Hán – Việt đã nhập vào tiếng Việt từ trước và được người Việt coi như vốn sẵn có của mình, ví dụ như: bệnh viện, ca hát, súng lục, súng trường . Những đơn vị từ vựng như ngụy biện, phiêu bạt, nội quy, y tá . gồm các từ Hán – Việt ghép với nhau, mới nhìn tưởng là du nhập từ tiếng Hán, kỳ thực những đơn vị từ vựng này mới được cấu tạo ở Việt Nam.

Những từ vay mượn có thể tồn tại dưới các hình thức như: giữ nguyên dạng gốc (veston, blouse .), chuyển tự (Leningrad, Moskva .) và phiên âm là ghi lại cách phát âm các đơn vị từ vựng nước ngoài bằng hệ thống chữ cái của tiếng Việt (béton ( bê tông, bích tông, boulon ( bù lon, bu long, bu loong, bù loong .). Ngoài các đơn vị từ vựng, tiếng Việt cũng vay mượn các đơn vị viết tắt của tiếng nước ngoài như: EC = European Community (Cộng đồng châu Âu), WB = World bank (Ngân hàng Thế giới).

Đây là phương thức ghép mà trong đó có một phần là bản ngữ và một phần là ngoại lai nhưng ý nghĩa thì hoàn toàn là ngoại lai. Ví dụ: áo măng tô, áo vét, đạn gây nhiễu rađa . Ngoài việc mượn từ, phương thức sao phỏng cấu tạo từ là dùng chất liệu của tiếng Việt để cấu tạo một đơn vị từ vựng dựa theo mẫu về kết cấu của đơn vị tương ứng trong ngoại ngữ nào đó. Thực chất đây là việc dịch từng hình vị hoặc từng đơn vị tương ứng. Ví dụ: kim loại hóa ( metaliser ), chắn bùn ( garde boue ).

Trong giai đoạn phát triển hiện nay trên toàn thế giới, ngày càng có nhiều thành tựu khoa học kỹ thuật được phát minh từ nước ngoài và sau đó, những thành tựu này được nhập vào nước ta. Việc chuyển đổi tên gọi những sự vật, sự việc này bằng tiếng Việt dựa trên tiếng Anh xuất hiện ngày càng nhiều. Do đó, việc so sánh, đối chiếu để đưa ra một phương thức xử lý lớp từ này là cần thiết.

Một thực tế tồn tại trong nhiều năm qua trong xã hội chúng ta là việc tiếng nước ngoài được sử dụng cùng một lúc với tiếng Việt – đặc biệt là tiếng Anh. Đây có thể được coi là một hiện tượng không lành mạnh trong việc bảo tồn tiếng Việt. Việc nghiên cứu nhằm tìm hiểu nguyên nhân và có thể đưa ra hướng đề xuất cho việc xử lý hiện tượng này.

Với loại hình ngôn ngữ đơn lập không biến hình thì ghép là phương thức có khả năng sản sinh rất lớn. Mối quan hệ giữa các hình vị trong từ ghép có thể chặt hay lỏng tùy theo từng trường hợp cụ thể, với nhiều kiểu ghép khác nhau như: Ghép hai hình vị hạn chế với nhau, Ghép hình vị hạn chế với hình vị tự do, Ghép hai hình vị tự do với nhau.

Theo Bùi Thị Thanh Lương, trong ba cách ghép nêu trên thì cách ghép hai hình vị tự do là cách đơn giản và thuận tiện nhất. Về việc vay mượn từ ngữ, tác giả cũng cho rằng cần có sự chọn lọc và sử dụng hợp lý để tránh làm mất đi bản sắc của tiếng Việt.