I. Tổng quan về ngôn ngữ phỏng vấn trên báo in
Nghiên cứu ngôn ngữ phỏng vấn trên báo in tiếng Việt giai đoạn 2008 đến nay là một lĩnh vực còn nhiều khoảng trống. Trong khi các nghiên cứu về ngôn ngữ báo chí (NNBC) thông tấn thường tập trung vào thể loại tin, thể loại phỏng vấn (PV) chưa nhận được sự quan tâm tương xứng. Điều này tạo ra một khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn, khi mà các báo in ngày càng chú trọng đến thể loại PV để truyền tải thông tin đa dạng về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Việc tìm hiểu đặc điểm ngôn ngữ phỏng vấn là cần thiết để phân biệt rõ PV như một phương pháp thu thập thông tin và PV như một thể loại báo chí độc lập. Nghiên cứu này nhằm khẳng định vị trí của PV so với các thể loại khác trong ngôn ngữ báo chí.
1.1. Ngôn ngữ báo chí và vị trí thể loại phỏng vấn
Trong nhóm báo chí thông tấn, tin là thể loại hạt nhân, là “mũi tàu” thông tin. Vậy nên, rất nhiều công trình nghiên cứu NNBC thông tấn lấy thể loại này làm đối tượng nghiên cứu chính. Thể loại phỏng vấn (PV) chưa thực sự được quan tâm nghiên cứu một cách đúng mức. Việc xem xét đối tượng trong khi nghiên cứu NNBC thông tấn nói riêng và NNBC nói chung cần toàn diện, bao quát hơn nữa. “Hiện trạng” trên cho thấy, chỗ đứng của thể loại PV trong các công trình mang tính chất lý luận về NNBC chưa được đề cao.
1.2. Sự cần thiết nghiên cứu ngôn ngữ phỏng vấn báo in
Hiện nay, các báo in không ngừng đổi mới, bổ sung nhiều chuyên mục có bài PV để truyền tải nhiều vấn đề kinh tế – chính trị, văn hóa – xã hội, v. Trên phát thanh, truyền hình cũng vậy, số lượng những chương trình PV trực tiếp, những tọa đàm ngày càng phong phú, đa sắc.Việc tìm hiểu đặc điểm NNPV là rất cần thiết. Qua đó, có thểdễ dàng phân biệt: PV là phương pháp thu thập thông tin với PV là thể loại báo chí (hình thức để trình bày một tác phẩm báo chí, phân biệt với tin, phóng sự, tiểu phẩm, ghi nhanh, ký sự, v. Đồng thời, khẳng định vị trí của PV với các thể loại chủ chốt khác trong các nhóm thể loạibáo chíkhác nhau.
II. Thách thức nghiên cứu đặc điểm ngôn ngữ phỏng vấn
Việc nghiên cứu đặc điểm ngôn ngữ phỏng vấn trên báo in gặp nhiều thách thức do sự thiếu hụt các công trình nghiên cứu chuyên sâu. Các công trình hiện có thường tập trung vào kỹ năng phỏng vấn, cách đặt câu hỏi, hoặc tiêu chuẩn của một bài phỏng vấn hay, mà ít đi sâu vào phân tích ngữ nghĩa, ngữ pháp, và ngữ dụng của ngôn ngữ phỏng vấn. Điều này dẫn đến một khoảng trống trong việc hiểu rõ bản chất và vai trò của ngôn ngữ trong thể loại PV. Theo tác giả Dương Thị My Sa, khi tìm kiếm trên Google với cụm từ “đặc điểm ngôn ngữ của thể loại phỏng vấn”, kết quả trả về rất nhiều, nhưng những vấn đề hữu quan trong kết quả này thường rất nhỏ. Điều này chứng tỏ vấn đề cần được nghiên cứu một cách toàn diện và hệ thống.
2.1. Thiếu hụt nghiên cứu chuyên sâu về ngôn ngữ phỏng vấn
PV trên truyền hình đã thu hút sự quan tâm, nghiên cứucủa nhiều người, nhiều giới, do sự phát triển ngày càng vượt bậc của loại hìnhbáo chíhiện đại này. Tuy nhiên, chưa có công trình nào đề cập đến NNPV trên báo in – loại hình báo chítruyền thống.Nếu chúng ta làm một thao tác tìm kiếm (search) trên Google – trang tìm kiếm thông dụng và hữu ích nhất hiện nay để tìm cụm“đặc điểm ngôn ngữ của thể loại phỏng vấn” hay ngắn gọn hơn: “đặc điểm ngôn ngữ phỏng vấn” thì có khoảng 460. Đây quả là một con số khổng lồ, nhưng những vấn đề hữu quan trong kết quả này thường rất nhỏ.
2.2. Tập trung vào kỹ năng thay vì phân tích ngôn ngữ
Đặc điểm NNPV rất ít được đề cập trong các công trình về NNBC. Các công trình trước đó, khi nghiên cứu về thể loại PV cũng chỉ nêu một cách khái quát về định nghĩa, phân loại, kĩ năng PV, sử dụng câu hỏi trong PV, tiêu chuẩn của một bài PV hay, các bước chuẩn bị PV, v. chứ chưa đi sâu khảo sát ngữ liệu để có những kết luận mang tính lí luận cũng như thực tiễn về đặc điểm từ vựng – ngữ nghĩa, ngữ pháp và ngữ dụng của NNPV. Trong khi, đây là một vấn đề có tính gợi mở cao.
III. Đặc điểm từ vựng trong phỏng vấn báo in 2008 nay
Nghiên cứu đặc điểm từ vựng trong ngôn ngữ phỏng vấn trên báo in tiếng Việt từ 2008 đến nay cho thấy sự đa dạng và phong phú trong việc sử dụng từ ngữ. Các lớp từ ngữ nổi bật bao gồm từ địa phương, các trường từ vựng – ngữ nghĩa liên quan đến các lĩnh vực khác nhau như kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Sự thể hiện của các trường từ vựng – ngữ nghĩa này phản ánh nội dung và chủ đề của các bài phỏng vấn. Việc sử dụng từ ngữ trong phỏng vấn báo in cũng chịu ảnh hưởng của phong cách ngôn ngữ báo chí, với xu hướng sử dụng từ ngữ phổ thông, dễ hiểu, và phù hợp với đối tượng độc giả.
3.1. Sử dụng từ địa phương trong ngôn ngữ phỏng vấn
Các lớp từ ngữ nổi bật trong ngôn ngữ phỏng vấn. Từ địa phương.Các trường từ vựng – ngữ nghĩa trong ngôn ngữ phỏng vấn . Sự thể hiện của trường từ vựng – ngữ nghĩa trong ngôn ngữ phỏng vấn .
3.2. Các trường từ vựng phổ biến trong phỏng vấn
Các trường từ vựng – ngữ nghĩa trong ngôn ngữ phỏng vấn . Sự thể hiện của trường từ vựng – ngữ nghĩa trong ngôn ngữ phỏng vấn .
IV. Đặc điểm ngữ pháp của ngôn ngữ phỏng vấn báo in
Nghiên cứu đặc điểm ngữ pháp của ngôn ngữ phỏng vấn trên báo in tiếng Việt từ 2008 đến nay tập trung vào phân tích cấu trúc câu và mục đích phát ngôn. Về cấu trúc câu, các bài phỏng vấn thường sử dụng cả câu đơn và câu phức, tùy thuộc vào nội dung và mục đích diễn đạt. Về mục đích phát ngôn, các bài phỏng vấn sử dụng đa dạng các loại câu như câu trần thuật, câu hỏi, câu cảm thán, và câu mệnh lệnh, nhằm tạo ra sự tương tác và thu hút sự chú ý của độc giả. Ngữ pháp trong phỏng vấn báo in cũng tuân theo các quy tắc chung của ngôn ngữ tiếng Việt, nhưng có sự điều chỉnh để phù hợp với phong cách báo chí.
4.1. Cấu trúc câu trong phỏng vấn báo in
Câu xét theo cấu tạo . Sơ lược về câu xét theo cấu tạo . Sự thể hiện của câu xét theo cấu tạo trong ngôn ngữ phỏng vấn .
4.2. Mục đích phát ngôn trong ngôn ngữ phỏng vấn
Câu xét theo mục đích phát ngôn. Sơ lược về câu xét theo mục đích phát ngôn . Sự thể hiện của câu xét theo mục đích phát ngôn trong ngôn ngữ phỏng vấn .
V. Ngữ dụng trong phỏng vấn báo in Phân tích chi tiết
Nghiên cứu ngữ dụng của ngôn ngữ phỏng vấn trên báo in tiếng Việt từ 2008 đến nay tập trung vào phân tích các hành động ngôn ngữ và hàm ý. Các hành động ngôn ngữ chủ yếu trong phỏng vấn bao gồm hành động hỏi, hành động đề nghị, và hành động bác bỏ. Hàm ý được sử dụng để truyền tải thông tin một cách tế nhị và khéo léo, thông qua từ ngữ, biện pháp tu từ, và dấu câu. Việc hiểu rõ ngữ dụng giúp người đọc giải mã thông điệp và ý đồ của người phỏng vấn và người được phỏng vấn, đồng thời đánh giá tính khách quan và chủ quan của bài viết.
5.1. Các hành động ngôn ngữ trong phỏng vấn
Các hành động ngôn ngữ chủ yếu trong phỏng vấn. Sơ lược về hành động ngôn ngữ . Điều kiện dùng các hành động ngôn ngữ . Sự thể hiện của các hành động ngôn ngữ trong ngôn ngữ phỏng vấn . Hành động hỏi. Hành động đề nghị . Hành động bác bỏ .
5.2. Sử dụng hàm ý trong ngôn ngữ phỏng vấn
Hàm ý trong ngôn ngữ phỏng vấn . Sơ lược về hàm ý . Điều kiện để sử dụng hàm ý . Sự thể hiện của hàm ý trong ngôn ngữ phỏng vấn . Thông qua từ ngữ . Thông qua một số biện pháp tu từ . Thông qua dấu câu .
VI. Kết luận Ngôn ngữ phỏng vấn và tương lai báo in
Nghiên cứu đặc điểm ngôn ngữ phỏng vấn trên báo in tiếng Việt từ 2008 đến nay góp phần làm sáng tỏ một lĩnh vực còn ít được quan tâm trong ngôn ngữ báo chí. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa lý luận và thực tiễn, giúp các nhà báo, biên tập viên, và sinh viên báo chí hiểu rõ hơn về bản chất và vai trò của ngôn ngữ trong thể loại PV. Trong bối cảnh báo in đang đối mặt với nhiều thách thức từ các loại hình truyền thông khác, việc nâng cao chất lượng ngôn ngữ là một yếu tố quan trọng để thu hút và giữ chân độc giả. Nghiên cứu này mở ra hướng nghiên cứu mới về sự thay đổi ngôn ngữ báo chí dưới tác động của mạng xã hội và toàn cầu hóa.
6.1. Ý nghĩa của nghiên cứu về ngôn ngữ phỏng vấn
Việc nghiên cứu ngôn ngữ của thể loại PV dường như bị bỏ ngỏ. Các công trình có liên quan đến PV thì cũng chỉ đề cập đến những vấn đề “ngoài ngôn ngữ”. Trong công trình “Journalism Today” đã nêu ở trên, phần PV có dung lượng một chương. Nhưng toàn bộ nội dung ít đả động đến ngôn ngữ. Các phần chính mà chương trình bày gồm có: Những kỹ năng nào là quan trọng trong PV đối với PhV; Lập kế hoạch cho một cuộc PV; Nghiên cứu về cuộc PV; Chuẩn bị danh sách câu hỏi; Viết lại cuộc PV; PV nhóm; v.
6.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo về ngôn ngữ báo chí
Các công trình lớn nghiên cứu PV cũng xoay quanh vấn đề “kĩ năng”. Như cuốn sách “Kỹ năng phỏng vấn dành cho các nhà báo”, được dịch từ “Interviewing for Journalists” [69], cuốn “Cách điều khiển cuộc phỏng vấn” [51], hay cuốn “Nhà báo hiện đại” [79]. Tất cả đều đề cập đến: Kỹ thuật PV, Kiểm tra và biên tập lời trích dẫn, Làm PV như thế nào, Thương lượng: Để mỗi bên thắng lợi; Cách chuẩn bị cho cuộc PV, Cách thiết lập mối quan hệ với nguồn tin; v.
