Khám phá đặc điểm motif trong truyện cổ tích hiện đại Việt Nam qua luận văn thạc sĩ

Thuật ngữ motif có nguồn gốc từ nghiên cứu văn học dân gian, được các nhà nghiên cứu như A. Vexelopxki, Antti Aarne, và Stith Thompson phát triển. Trong truyện cổ tích hiện đại Việt Nam, motif được hiểu là những yếu tố ổn định, lặp lại trong cốt truyện, thể hiện tư tưởng và quan niệm của tác giả. Các công trình như Từ điển thuật ngữ văn học và Văn học dân gian Việt Nam đã định nghĩa motif là những thành tố lớn hoặc nhỏ, được sử dụng nhiều lần trong sáng tác văn học, đặc biệt là trong truyện kể dân gian.

Qua khảo sát, các motif trong truyện cổ tích hiện đại Việt Nam được chia thành hai nhóm chính: motif kế thừa từ truyện cổ tích dân gian và motif sáng tạo mới. Các motif kế thừa như motif sinh nở thần kì và motif thách cưới vẫn được sử dụng nhưng có sự biến đổi để phù hợp với bối cảnh hiện đại. Ví dụ, trong Nàng công chúa biển của Trần Hoài Dương, motif sinh nở thần kì được thể hiện qua việc bà lão nuốt viên ngọc quý và sinh ra một bé gái. Các motif sáng tạo mới phản ánh sự đổi mới trong cách kể chuyện và tư duy nghệ thuật của các nhà văn hiện đại.

Các motif như motif giải thích nguồn gốc sự vật, hiện tượng được sử dụng để tạo nên sự hấp dẫn và kì ảo trong truyện cổ tích hiện đại. Ví dụ, trong Chuyện hoa, chuyện quả của Phạm Hổ, motif biến dạng được sử dụng để giải thích nguồn gốc của các loài hoa quả, tạo nên sự liên kết giữa thế giới tự nhiên và con người.

Các motif cũng được sử dụng để truyền tải các bài học về đạo đức và giao tiếp ứng xử. Ví dụ, trong Truyện Tìm Mẹ, motif nước mắt Gạo rơi xuống đất không chỉ là một chi tiết kì ảo mà còn là biểu tượng của tình mẫu tử, mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc.

Motif đóng vai trò là hạt nhân của cốt truyện, giúp tạo nên sự liên kết giữa các sự kiện và tình tiết. Ví dụ, trong Nàng Út Ống Trúc, motif sinh nở thần kì là điểm khởi đầu cho cốt truyện, dẫn dắt các sự kiện tiếp theo.

Motif cũng quy định cách thức xây dựng nhân vật, tạo nên các kiểu nhân vật đặc trưng trong truyện cổ tích hiện đại. Ví dụ, motif thách cưới trong Đám cưới kì lạ của Tô Hoài giúp xây dựng nhân vật chàng trai thông minh, vượt qua thử thách để giành được tình yêu.