Khám phá đặc điểm motif trong truyện cổ tích hiện đại Việt Nam qua luận văn thạc sĩ

• Tác giả: Trần Ngọc Diễm Thúy
• Người hướng dẫn: TS. Lê Nhật Ký
• Trường học: Đại học Quy Nhơn
• Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
• Đề tài: Đặc điểm motif trong truyện cổ tích hiện đại Việt Nam
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Địa điểm: Quy Nhơn

• LỜI CAM ĐOAN
• MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Lịch sử vấn đề
• 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.4. Phương pháp nghiên cứu
• 1.5. Đóng góp của luận văn
• 1.6. Cấu trúc luận văn
• 1. CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT HỆ THỐNG MOTIF TRONG TRUYỆN CỔ TÍCH HIỆN ĐẠI VIỆT NAM
• 1.1. Nhận diện hệ thống motif trong truyện cổ tích hiện đại Việt Nam
• 1.1.1. Cơ sở nhận diện motif trong truyện cổ tích hiện đại Việt Nam
• 1.1.2. Kết quả nhận diện motif trong truyện cổ tích hiện đại Việt Nam
• 1.1.2.1. Những motif kế thừa từ nguồn truyện kể dân gian
• 1.1.2.1.1. Motif sinh nở thần kì
• 1.1.2.1.2. Motif thách cưới
• 2. CHƯƠNG 2: HỆ THỐNG MOTIF VỚI VIỆC THỂ HIỆN NỘI DUNG TƯ TƯỞNG TRUYỆN CỔ TÍCH HIỆN ĐẠI VIỆT NAM
• 2.1. Motif tham gia thể hiện nội dung sự tích
• 2.2. Sự ra đời của sự vật, hiện tượng
• 2.3. Nguồn gốc tên gọi sự vật, hiện tượng
• 2.4. Motif tham gia biểu đạt nội dung giáo dục
• 2.4.1. Những bài học về đạo đức nhân sinh
• 2.4.2. Những bài học về giao tiếp ứng xử
• 2.5. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: HỆ THỐNG MOTIF THAM GIA TỔ CHỨC CỐT TRUYỆN VÀ XÂY DỰNG NHÂN VẬT TRUYỆN CỔ TÍCH HIỆN ĐẠI VIỆT NAM
• 3.1. Vai trò của motif đối với tổ chức cốt truyện
• 3.1.1. Motif giữ vai trò hạt nhân của cốt truyện
• 3.1.2. Motif là thành tố kiến tạo cốt truyện
• 3.2. Vai trò của motif đối với xây dựng nhân vật
• 3.2.1. Motif quy định xây dựng kiểu nhân vật
• 3.2.2. Motif chi phối cách thức xây dựng nhân vật
• 3.3. Tiểu kết chương 3
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Khái quát hệ thống motif trong truyện cổ tích hiện đại Việt Nam

Chương này tập trung vào việc nhận diện và phân tích hệ thống motif trong truyện cổ tích hiện đại Việt Nam. Motif được xem là yếu tố cấu thành cốt truyện ổn định, lặp đi lặp lại trong các sáng tác văn học, đặc biệt là trong văn học dân gian. Trong truyện cổ tích hiện đại, motif không chỉ kế thừa từ truyện cổ tích truyền thống mà còn được sáng tạo mới, phản ánh sự phát triển của thể loại này. Chương này cũng đề cập đến cơ sở nhận diện motif, bao gồm nguồn gốc và định nghĩa của thuật ngữ này trong nghiên cứu văn học.

1.1. Cơ sở nhận diện motif trong truyện cổ tích hiện đại Việt Nam

Thuật ngữ motif có nguồn gốc từ nghiên cứu văn học dân gian, được các nhà nghiên cứu như A. Vexelopxki, Antti Aarne, và Stith Thompson phát triển. Trong truyện cổ tích hiện đại Việt Nam, motif được hiểu là những yếu tố ổn định, lặp lại trong cốt truyện, thể hiện tư tưởng và quan niệm của tác giả. Các công trình như Từ điển thuật ngữ văn học và Văn học dân gian Việt Nam đã định nghĩa motif là những thành tố lớn hoặc nhỏ, được sử dụng nhiều lần trong sáng tác văn học, đặc biệt là trong truyện kể dân gian.

1.2. Kết quả nhận diện motif trong truyện cổ tích hiện đại Việt Nam

Qua khảo sát, các motif trong truyện cổ tích hiện đại Việt Nam được chia thành hai nhóm chính: motif kế thừa từ truyện cổ tích dân gian và motif sáng tạo mới. Các motif kế thừa như motif sinh nở thần kì và motif thách cưới vẫn được sử dụng nhưng có sự biến đổi để phù hợp với bối cảnh hiện đại. Ví dụ, trong Nàng công chúa biển của Trần Hoài Dương, motif sinh nở thần kì được thể hiện qua việc bà lão nuốt viên ngọc quý và sinh ra một bé gái. Các motif sáng tạo mới phản ánh sự đổi mới trong cách kể chuyện và tư duy nghệ thuật của các nhà văn hiện đại.

II. Hệ thống motif với việc thể hiện nội dung tư tưởng truyện cổ tích hiện đại Việt Nam

Chương này phân tích vai trò của motif trong việc thể hiện nội dung tư tưởng của truyện cổ tích hiện đại Việt Nam. Motif không chỉ là yếu tố nghệ thuật mà còn là công cụ để truyền tải các thông điệp giáo dục và đạo đức. Các motif như motif tham gia thể hiện nội dung sự tích và motif biểu đạt nội dung giáo dục được sử dụng để giải thích nguồn gốc sự vật, hiện tượng và truyền đạt các bài học về đạo đức, giao tiếp ứng xử.

2.1. Motif tham gia thể hiện nội dung sự tích

Các motif như motif giải thích nguồn gốc sự vật, hiện tượng được sử dụng để tạo nên sự hấp dẫn và kì ảo trong truyện cổ tích hiện đại. Ví dụ, trong Chuyện hoa, chuyện quả của Phạm Hổ, motif biến dạng được sử dụng để giải thích nguồn gốc của các loài hoa quả, tạo nên sự liên kết giữa thế giới tự nhiên và con người.

2.2. Motif tham gia biểu đạt nội dung giáo dục

Các motif cũng được sử dụng để truyền tải các bài học về đạo đức và giao tiếp ứng xử. Ví dụ, trong Truyện Tìm Mẹ, motif nước mắt Gạo rơi xuống đất không chỉ là một chi tiết kì ảo mà còn là biểu tượng của tình mẫu tử, mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc.

III. Hệ thống motif tham gia tổ chức cốt truyện và xây dựng nhân vật truyện cổ tích hiện đại Việt Nam

Chương này tập trung vào vai trò của motif trong việc tổ chức cốt truyện và xây dựng nhân vật trong truyện cổ tích hiện đại Việt Nam. Motif không chỉ là hạt nhân của cốt truyện mà còn quy định cách thức xây dựng nhân vật, tạo nên sự thống nhất và logic trong tác phẩm.

3.1. Vai trò của motif đối với tổ chức cốt truyện

Motif đóng vai trò là hạt nhân của cốt truyện, giúp tạo nên sự liên kết giữa các sự kiện và tình tiết. Ví dụ, trong Nàng Út Ống Trúc, motif sinh nở thần kì là điểm khởi đầu cho cốt truyện, dẫn dắt các sự kiện tiếp theo.

3.2. Vai trò của motif đối với xây dựng nhân vật

Motif cũng quy định cách thức xây dựng nhân vật, tạo nên các kiểu nhân vật đặc trưng trong truyện cổ tích hiện đại. Ví dụ, motif thách cưới trong Đám cưới kì lạ của Tô Hoài giúp xây dựng nhân vật chàng trai thông minh, vượt qua thử thách để giành được tình yêu.