I. Tổng quan về tình hình nghiên cứu giai thoại và tư liệu giai thoại Việt Nam
Luận án tiến sĩ Đặc điểm giai thoại Việt Nam bắt đầu bằng việc tổng quan tình hình nghiên cứu giai thoại Việt Nam trong và ngoài nước. Giai thoại là thể loại được quan tâm từ lâu trong giới folklore thế giới, đặc biệt ở các nước như Phần Lan, Nga, Pháp, Đức, và Hoa Kỳ. Tuy nhiên, tại Việt Nam, giai thoại được thừa nhận muộn hơn, dù đã có nhiều công trình tuyển chọn và nghiên cứu. Luận án nhấn mạnh sự thiếu nhất trí trong việc xác định đặc điểm cơ bản của thể loại này. Các vấn đề như định nghĩa, phân loại, và thi pháp giai thoại vẫn còn nhiều tranh cãi. Điều này đòi hỏi sự khảo sát lại toàn diện từ góc độ lý thuyết thể loại.
1.1. Giai thoại thuật ngữ và quan niệm
Luận án điểm qua nguồn gốc thuật ngữ giai thoại từ tiếng Hy Lạp và La tinh, với nghĩa gốc là 'chưa được công bố'. Các nhà nghiên cứu như Tamarchenko và Lionel Gossman đã chỉ ra rằng giai thoại có mối liên hệ mật thiết với lịch sử và văn học. Ở châu Âu, giai thoại được sử dụng chính thức từ thế kỷ XVII, với các tác phẩm như 'Anecdota Latina' và 'Anecdota Graeca'. Tại Việt Nam, giai thoại được xem là một phần của văn học dân gian, nhưng vẫn còn nhiều câu hỏi về bản chất và đặc trưng thể loại.
1.2. Tình hình tư liệu giai thoại Việt Nam
Luận án đánh giá tình hình tư liệu giai thoại Việt Nam qua các công trình sưu tầm và nghiên cứu. Các tác phẩm như 'Kho tàng giai thoại Việt Nam' của Vũ Ngọc Khánh và 'Giai thoại văn học Việt Nam' của Kiều Thu Hoạch đã cung cấp nguồn tư liệu phong phú. Tuy nhiên, việc xử lý và đánh giá tư liệu vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là trong việc phân loại và xác định ranh giới thể loại.
II. Định vị thể loại giai thoại Việt Nam
Chương này tập trung vào việc xác định các tiêu chí để định vị giai thoại Việt Nam trong hệ thống tự sự dân gian. Luận án đề xuất các tiêu chí như đề tài, nhân vật, và cảm hứng để phân loại giai thoại. Các giai thoại được chia thành ba tiểu loại chính: giai thoại văn học, giai thoại văn hóa dân gian, và giai thoại lịch sử. Mỗi tiểu loại có đặc trưng riêng về nội dung và hình thức, phản ánh sự đa dạng của văn hóa Việt Nam.
2.1. Các tiêu chí xác định giai thoại Việt Nam
Luận án đưa ra các tiêu chí như đề tài, nhân vật, và cảm hứng để xác định giai thoại Việt Nam. Đề tài của giai thoại thường xoay quanh các sự kiện lịch sử, văn hóa, hoặc đời sống xã hội. Nhân vật trong giai thoại thường là những nhân vật nổi tiếng trong lịch sử hoặc văn học. Cảm hứng của giai thoại thường mang tính giáo dục hoặc giải trí, phản ánh tư duy và quan niệm của người Việt.
2.2. Phân loại giai thoại Việt Nam
Luận án phân loại giai thoại Việt Nam theo tiêu chí đề tài và nhân vật. Các giai thoại văn học tập trung vào các nhân vật văn chương, trong khi giai thoại văn hóa dân gian phản ánh đời sống và tín ngưỡng của người dân. Giai thoại lịch sử lại tập trung vào các sự kiện và nhân vật lịch sử, bổ sung cho các tư liệu chính thống.
III. Một số phương diện đặc trưng thi pháp thể loại của giai thoại Việt Nam
Chương này đi sâu vào phân tích các đặc trưng thi pháp của giai thoại Việt Nam, bao gồm kết cấu và nhân vật. Luận án chỉ ra rằng kết cấu của giai thoại thường ngắn gọn, tập trung vào một sự kiện hoặc tình huống cụ thể. Nhân vật trong giai thoại thường được khắc họa qua các hành động hoặc lời nói đặc trưng, phản ánh tính cách và tư tưởng của họ.
3.1. Kết cấu của giai thoại
Luận án phân tích kết cấu của giai thoại Việt Nam, thường bao gồm ba phần: mở đầu, diễn biến, và kết thúc. Kết cấu này giúp giai thoại truyền tải thông điệp một cách hiệu quả, đồng thời tạo nên sự hấp dẫn cho người đọc.
3.2. Nhân vật của giai thoại
Nhân vật trong giai thoại Việt Nam thường là những nhân vật nổi tiếng trong lịch sử hoặc văn học. Họ được khắc họa qua các hành động hoặc lời nói đặc trưng, phản ánh tính cách và tư tưởng của họ. Luận án cũng đề cập đến hai kiểu nhân vật mới là nhân vật nghệ nhân dân gian và nhân vật nhà nho tài tử.
IV. Mối quan hệ giữa giai thoại Việt Nam và các thể loại trong tự sự dân gian lịch sử văn học
Chương cuối cùng của luận án khảo sát mối quan hệ giữa giai thoại Việt Nam và các thể loại khác trong tự sự dân gian, lịch sử, và văn học. Luận án chỉ ra rằng giai thoại có mối liên hệ mật thiết với truyền thuyết, truyện cười, và cổ tích. Đồng thời, giai thoại cũng bổ sung cho các tư liệu lịch sử, cung cấp góc nhìn đa chiều về các sự kiện và nhân vật lịch sử.
4.1. Mối quan hệ giữa giai thoại và tự sự dân gian
Luận án phân tích mối quan hệ giữa giai thoại và các thể loại tự sự dân gian như truyền thuyết, truyện cười, và cổ tích. Giai thoại thường chia sẻ các motif và cấu trúc với các thể loại này, nhưng cũng có những đặc trưng riêng biệt.
4.2. Mối quan hệ giữa giai thoại và lịch sử
Luận án chỉ ra rằng giai thoại có vai trò bổ sung cho các tư liệu lịch sử, cung cấp thông tin về các sự kiện và nhân vật lịch sử từ góc nhìn dân gian. Điều này giúp làm phong phú thêm hiểu biết về lịch sử văn hóa Việt Nam.
