Tổng quan nghiên cứu

Chiến tranh thương mại Mỹ - Trung Quốc, bắt đầu từ năm 2018, đã tạo ra những biến động lớn trong thương mại toàn cầu, ảnh hưởng sâu sắc đến nhiều ngành công nghiệp, trong đó có ngành dệt may Việt Nam. Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan Việt Nam, năm 2019, Mỹ chiếm 45% tỷ trọng xuất khẩu ngành may mặc Việt Nam, trong khi Trung Quốc chiếm 68% tỷ trọng xuất khẩu ngành sợi của Việt Nam. Cuộc chiến thương mại này đã làm giảm kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ tới 8,9% trong 8 tháng đầu năm 2019, đồng thời làm giảm thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc từ 419,2 tỷ USD năm 2018 xuống còn 345,6 tỷ USD năm 2019. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích tác động của chiến tranh thương mại Mỹ - Trung Quốc đến hoạt động xuất khẩu ngành dệt may Việt Nam, tập trung vào các thị trường Mỹ, Trung Quốc và một số thị trường khác như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc trong giai đoạn 2018-2019. Nghiên cứu nhằm cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp thúc đẩy xuất khẩu ngành dệt may Việt Nam, tận dụng cơ hội và giảm thiểu rủi ro từ cuộc chiến thương mại này. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc hỗ trợ doanh nghiệp và nhà quản lý trong việc điều chỉnh chiến lược kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh và thích ứng với môi trường thương mại quốc tế biến động.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai khung lý thuyết chính để phân tích tác động của chiến tranh thương mại: Thứ nhất, lý thuyết về chiến tranh thương mại, trong đó chiến tranh thương mại được hiểu là việc các quốc gia áp dụng hàng rào thuế quan và phi thuế quan nhằm bảo vệ lợi ích kinh tế trong nước và trả đũa lẫn nhau. Thứ hai, mô hình chuỗi giá trị toàn cầu (Global Value Chain - GVC), giúp phân tích vai trò của các quốc gia trong chuỗi cung ứng ngành dệt may, đặc biệt là sự phụ thuộc vào nguyên liệu và thị trường xuất khẩu. Các khái niệm chính bao gồm: hàng rào thuế quan, hàng rào phi thuế quan (bao gồm các biện pháp kỹ thuật, kiểm dịch động thực vật, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ), thâm hụt thương mại, và tác động lan tỏa kinh tế toàn cầu. Lý thuyết này giúp giải thích nguyên nhân, biểu hiện và tác động của chiến tranh thương mại đến hoạt động xuất khẩu của ngành dệt may Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính dựa trên dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các nguồn tin cậy như Tổng cục Hải quan Việt Nam, Bộ Thương mại Mỹ, Cục Thống kê quốc gia Trung Quốc, và các tổ chức quốc tế. Cỡ mẫu dữ liệu tập trung vào giai đoạn 2018-2019, với các số liệu về kim ngạch xuất nhập khẩu, thị phần, và các chính sách thuế quan áp dụng trong cuộc chiến thương mại. Phương pháp phân tích bao gồm phân tích nội dung, so sánh số liệu thống kê qua các năm, và đánh giá tác động tích cực, tiêu cực dựa trên các chỉ số kinh tế và thương mại. Lý do lựa chọn phương pháp định tính là do đặc thù dữ liệu thương mại quốc tế khó thu thập dữ liệu sơ cấp, đồng thời phương pháp này phù hợp để phân tích các tác động phức tạp và đa chiều của chiến tranh thương mại đến ngành dệt may Việt Nam. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ khi chiến tranh thương mại bắt đầu (2018) đến năm 2019, đồng thời dự báo các kịch bản trong tương lai gần.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tác động tiêu cực đến xuất khẩu sợi Việt Nam sang Trung Quốc: Nhu cầu sợi từ Trung Quốc giảm nghiêm trọng do hàng may mặc Trung Quốc bị áp thuế nhập khẩu từ Mỹ, khiến kim ngạch xuất khẩu sợi Việt Nam sang Trung Quốc giảm khoảng 16,7% trong năm 2019. Điều này gây áp lực lớn lên các doanh nghiệp sản xuất sợi Việt Nam, buộc họ phải tìm kiếm thị trường mới hoặc điều chỉnh sản xuất.

  2. Tăng trưởng thị phần hàng may mặc Việt Nam tại Mỹ: Trong bối cảnh thị phần hàng may mặc Trung Quốc tại Mỹ giảm từ 41,5% năm 2016 xuống còn 39,93% năm 2019, ngành dệt may Việt Nam đã tận dụng cơ hội để mở rộng thị phần tại Mỹ, chiếm khoảng 45% tỷ trọng xuất khẩu ngành may mặc Việt Nam năm 2019. Đây là dấu hiệu tích cực cho ngành dệt may Việt Nam trong việc đa dạng hóa thị trường xuất khẩu.

  3. Rủi ro thuế chống lẩn tránh: Mặc dù thị phần tăng, ngành dệt may Việt Nam đối mặt với nguy cơ bị Mỹ áp thuế chống lẩn tránh do khoảng 60% nguyên liệu vải nhập khẩu từ Trung Quốc. Điều này có thể làm giảm lợi thế cạnh tranh và ảnh hưởng đến lợi nhuận của doanh nghiệp xuất khẩu.

  4. Tác động đến các thị trường khác: Xuất khẩu dệt may Việt Nam sang EU và Nhật Bản cũng có xu hướng tăng trưởng ổn định trong giai đoạn 2016-2019, với kim ngạch xuất khẩu sang EU tăng khoảng 10% và sang Nhật Bản tăng khoảng 8%, cho thấy sự đa dạng hóa thị trường giúp giảm thiểu rủi ro từ chiến tranh thương mại.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tác động trên là do chiến tranh thương mại Mỹ - Trung Quốc đã làm thay đổi cấu trúc thương mại toàn cầu, buộc các doanh nghiệp Trung Quốc giảm sản lượng xuất khẩu sang Mỹ, từ đó giảm nhu cầu nguyên liệu đầu vào như sợi. Việt Nam, với vị trí là nhà cung cấp nguyên liệu và sản phẩm may mặc thay thế, đã tận dụng được cơ hội mở rộng thị phần tại Mỹ. Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu từ Trung Quốc tạo ra rủi ro thuế chống lẩn tránh, đòi hỏi doanh nghiệp Việt Nam cần nâng cao tỷ lệ nội địa hóa nguyên liệu. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với nhận định rằng chiến tranh thương mại tạo ra cả cơ hội và thách thức cho các nước bên ngoài cuộc chiến, đặc biệt là các nước có chuỗi cung ứng liên kết chặt chẽ với Trung Quốc và Mỹ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng thị phần xuất khẩu may mặc Việt Nam và Trung Quốc tại Mỹ từ 2016 đến 2019, cũng như bảng số liệu kim ngạch xuất khẩu sợi sang Trung Quốc trong giai đoạn 2017-2019 để minh họa rõ ràng các biến động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nội địa hóa nguyên liệu: Doanh nghiệp dệt may cần chủ động phát triển nguồn nguyên liệu trong nước hoặc từ các thị trường khác ngoài Trung Quốc nhằm giảm thiểu rủi ro thuế chống lẩn tránh tại thị trường Mỹ. Mục tiêu là nâng tỷ lệ nội địa hóa nguyên liệu lên trên 50% trong vòng 3 năm tới.

  2. Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu: Các doanh nghiệp cần mở rộng thị trường sang EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và các nước ASEAN để giảm sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ và Trung Quốc. Nhà nước và Hiệp hội Dệt may Việt Nam nên hỗ trợ xúc tiến thương mại và đàm phán các hiệp định thương mại tự do trong vòng 2 năm tới.

  3. Nâng cao năng lực cạnh tranh và đổi mới công nghệ: Đầu tư vào công nghệ sản xuất hiện đại, nâng cao chất lượng sản phẩm và giảm chi phí sản xuất nhằm tăng sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Doanh nghiệp cần xây dựng kế hoạch đầu tư thiết bị mới trong 5 năm tới với sự hỗ trợ từ chính sách ưu đãi của Nhà nước.

  4. Tăng cường hợp tác giữa Nhà nước, doanh nghiệp và Hiệp hội: Nhà nước cần xây dựng chính sách hỗ trợ về thuế, tín dụng và đào tạo nguồn nhân lực; doanh nghiệp cần chủ động thích ứng với chính sách; Hiệp hội Dệt may Việt Nam đóng vai trò kết nối, hỗ trợ thông tin và xúc tiến thương mại. Các giải pháp này nên được triển khai đồng bộ trong vòng 1-3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Doanh nghiệp ngành dệt may Việt Nam: Giúp hiểu rõ tác động của chiến tranh thương mại đến hoạt động xuất khẩu, từ đó điều chỉnh chiến lược kinh doanh, quản lý rủi ro và tận dụng cơ hội mở rộng thị trường.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý Nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách hỗ trợ ngành dệt may, thúc đẩy phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế.

  3. Hiệp hội Dệt may Việt Nam và các tổ chức ngành nghề: Hỗ trợ trong việc tư vấn, đào tạo, xúc tiến thương mại và kết nối doanh nghiệp nhằm ứng phó hiệu quả với biến động thị trường toàn cầu.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế, thương mại quốc tế: Là tài liệu tham khảo quan trọng để nghiên cứu sâu về tác động của chiến tranh thương mại đến ngành công nghiệp cụ thể, đồng thời phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chiến tranh thương mại Mỹ - Trung Quốc ảnh hưởng thế nào đến ngành dệt may Việt Nam?
    Chiến tranh thương mại làm giảm nhu cầu sợi từ Trung Quốc, gây khó khăn cho xuất khẩu sợi Việt Nam, đồng thời tạo cơ hội mở rộng thị phần may mặc tại Mỹ do hàng Trung Quốc bị áp thuế cao.

  2. Nguy cơ thuế chống lẩn tránh là gì và ảnh hưởng ra sao?
    Nguy cơ này xuất phát từ việc Việt Nam nhập khẩu nguyên liệu vải từ Trung Quốc, khiến Mỹ nghi ngờ hàng may mặc Việt Nam là sản phẩm lẩn tránh thuế. Nếu bị áp thuế, doanh nghiệp sẽ chịu thiệt hại lớn về chi phí và thị phần.

  3. Doanh nghiệp dệt may Việt Nam nên làm gì để tận dụng cơ hội từ chiến tranh thương mại?
    Cần đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, tăng tỷ lệ nội địa hóa nguyên liệu, nâng cao chất lượng sản phẩm và đổi mới công nghệ để tăng sức cạnh tranh.

  4. Chiến tranh thương mại có tác động đến thị trường xuất khẩu khác ngoài Mỹ và Trung Quốc không?
    Có, xuất khẩu sang EU, Nhật Bản và Hàn Quốc cũng bị ảnh hưởng nhưng có xu hướng tăng trưởng ổn định, giúp giảm thiểu rủi ro phụ thuộc vào hai thị trường chính.

  5. Nhà nước có thể hỗ trợ ngành dệt may như thế nào trong bối cảnh chiến tranh thương mại?
    Nhà nước nên xây dựng chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ tín dụng, đào tạo nguồn nhân lực và xúc tiến thương mại để giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh và thích ứng với biến động thị trường.

Kết luận

  • Chiến tranh thương mại Mỹ - Trung Quốc đã tác động sâu sắc đến hoạt động xuất khẩu ngành dệt may Việt Nam, với cả cơ hội và thách thức rõ rệt.
  • Kim ngạch xuất khẩu sợi sang Trung Quốc giảm khoảng 16,7%, trong khi thị phần may mặc Việt Nam tại Mỹ tăng lên gần 45% năm 2019.
  • Nguy cơ thuế chống lẩn tránh từ Mỹ do phụ thuộc nguyên liệu nhập khẩu từ Trung Quốc là thách thức lớn cần được giải quyết.
  • Đa dạng hóa thị trường, tăng cường nội địa hóa nguyên liệu và nâng cao năng lực cạnh tranh là các giải pháp then chốt.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm tới, đồng thời theo dõi sát diễn biến chiến tranh thương mại để điều chỉnh chiến lược phù hợp.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ và phát triển ngành dệt may Việt Nam trong bối cảnh thương mại toàn cầu biến động!