Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh các doanh nghiệp có quy mô lớn, việc đánh giá thành quả quản lý của các bộ phận đóng vai trò then chốt trong việc hỗ trợ nhà quản trị cấp cao đưa ra các quyết định chiến lược nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và cạnh tranh trên thị trường. Công ty TNHH Juki Việt Nam (JVC), hoạt động trong ngành sản xuất linh kiện và máy may công nghiệp, hiện có ba bộ phận chính gồm bộ phận gia công linh kiện, bộ phận đúc chính xác và bộ phận lắp ráp máy may. Theo báo cáo nội bộ năm 2019, doanh thu của các bộ phận này lần lượt đạt khoảng 6,4 triệu USD, trong đó chi phí và lợi nhuận có sự biến động đáng kể giữa các bộ phận. Tuy nhiên, hệ thống đánh giá thành quả quản lý hiện tại của JVC chủ yếu dựa trên chỉ tiêu lợi nhuận trước thuế và phương pháp định giá sản phẩm chuyển giao chưa phù hợp, dẫn đến việc đánh giá chưa phản ánh chính xác hiệu quả hoạt động của từng bộ phận.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hoàn thiện hệ thống đánh giá thành quả quản lý các bộ phận tại JVC thông qua việc áp dụng báo cáo lợi nhuận theo hình thức số dư đảm phí và số dư bộ phận, đồng thời đề xuất phương pháp định giá sản phẩm chuyển giao hợp lý nhằm nâng cao tính công bằng và hiệu quả trong đánh giá. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ba bộ phận chính của JVC trong giai đoạn năm 2018-2019, với dữ liệu thu thập từ báo cáo nội bộ và phỏng vấn các nhà quản lý bộ phận. Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, giúp nhà quản trị cấp cao có cơ sở chính xác để ra quyết định mở rộng hoặc thu hẹp đầu tư, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh và hiệu quả hoạt động của công ty.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết báo cáo thu nhập bộ phận (Segmented Income Statements) và lý thuyết định giá sản phẩm chuyển giao (Transfer Pricing). Theo lý thuyết báo cáo bộ phận, các chỉ tiêu quan trọng bao gồm chi phí cố định có thể kiểm soát, định phí chung và số dư bộ phận. Chi phí cố định có thể kiểm soát là chi phí phát sinh trực tiếp do sự tồn tại của bộ phận và sẽ biến mất nếu bộ phận đó bị loại bỏ. Định phí chung là chi phí hỗ trợ nhiều bộ phận nhưng không thể kiểm soát riêng cho từng bộ phận. Số dư đảm phí và số dư bộ phận là các chỉ tiêu giúp đánh giá hiệu quả hoạt động và lợi nhuận dài hạn của từng bộ phận, hỗ trợ nhà quản trị trong việc ra quyết định về đầu tư và vận hành.

Lý thuyết định giá sản phẩm chuyển giao tập trung vào các phương pháp xác định giá sản phẩm khi có giao dịch nội bộ giữa các bộ phận, gồm phương pháp chi phí biến đổi, chi phí toàn bộ, giá thị trường và giá thương lượng. Mục tiêu của định giá chuyển giao là thúc đẩy nỗ lực quản lý, phù hợp với mục tiêu chung của công ty và tưởng thưởng công bằng cho các bộ phận. Việc lựa chọn phương pháp định giá phù hợp giúp đảm bảo tính công bằng và hiệu quả trong đánh giá thành quả quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ báo cáo nội bộ của JVC, bao gồm báo cáo lợi nhuận các bộ phận, báo cáo chi tiết chi phí và doanh thu, cùng với các báo cáo giao dịch nội bộ giữa các bộ phận. Ngoài ra, tác giả tiến hành phỏng vấn giám đốc bộ phận và trưởng phòng các phòng ban để thu thập thông tin định tính về thực trạng và hạn chế của hệ thống đánh giá hiện tại.

Phương pháp phân tích sử dụng bao gồm phân tích định lượng dựa trên số liệu báo cáo tài chính, so sánh kết quả thực tế với kế hoạch, và phân tích định tính qua phỏng vấn để xác định nguyên nhân và đề xuất giải pháp. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ ba bộ phận chính của JVC trong giai đoạn năm 2018-2019. Timeline nghiên cứu kéo dài trong 12 tháng, từ thu thập dữ liệu, phân tích đến đề xuất giải pháp và xây dựng kế hoạch hành động.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng đánh giá thành quả quản lý dựa trên lợi nhuận trước thuế còn hạn chế: Các bộ phận gia công, đúc và lắp ráp có doanh thu lần lượt khoảng 1 triệu USD, 1,2 triệu USD và 3,2 triệu USD theo kế hoạch, nhưng lợi nhuận trước thuế thực tế chỉ đạt khoảng 4,5%, 4,9% và 4,5% trên doanh thu. Việc chỉ sử dụng lợi nhuận trước thuế làm chỉ tiêu đánh giá chưa phản ánh đầy đủ hiệu quả hoạt động do chưa phân biệt rõ chi phí cố định có thể kiểm soát và định phí chung.

  2. Báo cáo lợi nhuận chưa theo hình thức số dư đảm phí: Hiện tại, báo cáo lợi nhuận của các bộ phận chưa thể hiện số dư đảm phí và số dư bộ phận, khiến nhà quản trị cấp cao khó đánh giá chính xác mức đóng góp và hiệu quả hoạt động của từng bộ phận. Ví dụ, chi phí chung được phân bổ tùy ý, làm sai lệch kết quả đánh giá.

  3. Phương pháp định giá sản phẩm chuyển giao chưa hợp lý: Giá chuyển giao giữa các bộ phận chỉ dựa trên giá bán không bao gồm phí quản lý và lợi nhuận, chưa tính đến chi phí cơ hội và công suất nhàn rỗi. Điều này dẫn đến việc đánh giá thành quả quản lý không công bằng, ảnh hưởng đến quyết định đầu tư và vận hành.

  4. Giao dịch nội bộ giữa các bộ phận có ảnh hưởng lớn đến kết quả đánh giá: Ví dụ, bộ phận đúc bán sản phẩm cho bộ phận gia công và bộ phận gia công bán cho bộ phận lắp ráp với giá chuyển giao chưa phản ánh đúng chi phí và lợi nhuận thực tế, gây khó khăn trong việc xác định hiệu quả từng bộ phận.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do hệ thống báo cáo lợi nhuận chưa áp dụng đầy đủ các nguyên tắc kế toán quản trị hiện đại, đặc biệt là việc phân biệt chi phí cố định có thể kiểm soát và định phí chung. So sánh với các nghiên cứu trong ngành kế toán quản trị, việc sử dụng báo cáo số dư đảm phí giúp nhà quản trị có cái nhìn rõ ràng hơn về hiệu quả hoạt động từng bộ phận, từ đó đưa ra quyết định chính xác hơn.

Phương pháp định giá chuyển giao hiện tại chưa tính đến chi phí cơ hội và công suất nhàn rỗi, trong khi lý thuyết cho thấy giá chuyển giao tối thiểu phải bao gồm biến phí đơn vị cộng chi phí cơ hội mất đi khi bán hàng nội bộ. Việc áp dụng phương pháp định giá chuyển giao hợp lý sẽ tạo động lực cho các bộ phận hoạt động hiệu quả và công bằng hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh lợi nhuận trước thuế và số dư đảm phí của từng bộ phận, cũng như bảng phân tích chi phí cố định có thể kiểm soát và định phí chung để minh họa rõ ràng hơn về hiệu quả hoạt động và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng báo cáo lợi nhuận theo hình thức số dư đảm phí và số dư bộ phận: Nhà quản trị cấp cao cần yêu cầu các bộ phận lập báo cáo lợi nhuận theo phương pháp này để phân biệt rõ chi phí biến đổi, chi phí cố định có thể kiểm soát và định phí chung, giúp đánh giá chính xác hiệu quả hoạt động. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do bộ phận kế toán chủ trì.

  2. Hoàn thiện phương pháp định giá sản phẩm chuyển giao: Áp dụng phương pháp định giá chuyển giao dựa trên biến phí cộng chi phí cơ hội, đồng thời xem xét công suất nhàn rỗi để xác định giá chuyển giao hợp lý, đảm bảo công bằng giữa các bộ phận. Thời gian triển khai 3 tháng, do phòng kế toán phối hợp với các bộ phận sản xuất.

  3. Đào tạo nâng cao năng lực cho nhà quản lý bộ phận về kế toán quản trị: Tổ chức các khóa đào tạo về báo cáo bộ phận và định giá chuyển giao nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng đánh giá thành quả quản lý. Thời gian thực hiện trong 4 tháng, do phòng nhân sự phối hợp với chuyên gia bên ngoài.

  4. Xây dựng hệ thống giám sát và đánh giá định kỳ: Thiết lập quy trình giám sát, đánh giá kết quả thực hiện hệ thống đánh giá thành quả quản lý mới hàng quý để kịp thời điều chỉnh và cải tiến.