Tổng quan nghiên cứu

Già hóa dân số là xu thế toàn cầu với tác động sâu rộng đến các chính sách xã hội, đặc biệt là an sinh xã hội (ASXH) dành cho người cao tuổi (NCT). Tại Việt Nam, từ năm 2011, tỷ lệ người trên 65 tuổi đạt 7% dân số, tương đương 10% người trên 60 tuổi, với khoảng 11,4 triệu NCT. Dự báo đến giai đoạn 2045-2050, Việt Nam sẽ trở thành nước dân số siêu già khi tỷ lệ người trên 65 tuổi đạt 30% trở lên. Tuổi thọ trung bình của người Việt Nam đã tăng từ 40 tuổi năm 1960 lên 73,4 tuổi năm 2016, cao hơn mức trung bình thế giới (70,15 tuổi). Thành phố Đà Nẵng cũng không nằm ngoài xu hướng này, với tỷ lệ NCT trên 60 tuổi chiếm 12% dân số năm 2018 và dự kiến tăng lên 16,8% vào năm 2034.

Nghiên cứu tập trung vào hoàn thiện công tác ASXH đối với NCT tại Đà Nẵng trong giai đoạn 2015-2020, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống cho nhóm đối tượng này. Mục tiêu cụ thể gồm hệ thống hóa lý luận về ASXH và vai trò đối với NCT, phân tích thực trạng công tác ASXH tại Đà Nẵng, và đề xuất giải pháp hoàn thiện trong 5 năm tới. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh già hóa dân số nhanh, giúp chính quyền địa phương và các cơ quan liên quan xây dựng chính sách phù hợp, đảm bảo bao phủ BHXH, BHYT và cứu trợ xã hội hiệu quả, góp phần ổn định xã hội và phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết an sinh xã hội (ASXH): Định nghĩa của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), Ngân hàng Thế giới (WB), và Hiệp hội An sinh quốc tế (ISSA) nhấn mạnh ASXH là hệ thống các biện pháp công cộng nhằm bảo vệ người dân trước rủi ro kinh tế và xã hội, bao gồm bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và cứu trợ xã hội.

  • Lý thuyết công bằng xã hội: Phân biệt công bằng ngang (đối xử như nhau với người có điều kiện tương đương) và công bằng dọc (đối xử khác nhau để giảm bất bình đẳng), làm cơ sở cho chính sách phân phối lại thu nhập và trợ cấp xã hội.

  • Lý thuyết phân phối lại thu nhập: Nhà nước can thiệp để điều chỉnh thu nhập qua thuế và chính sách ASXH nhằm giảm khoảng cách giàu nghèo và đảm bảo công bằng xã hội.

  • Lý thuyết nhu cầu Maslow: NCT có nhu cầu cơ bản về thể chất, an toàn, tình cảm xã hội, được tôn trọng và hoàn thiện bản thân, từ đó xác định các chính sách ASXH cần đáp ứng.

Ba nội dung chính của công tác ASXH đối với NCT được nghiên cứu gồm: bảo hiểm xã hội (chủ yếu là bảo hiểm hưu trí), bảo hiểm y tế (chăm sóc sức khỏe), và cứu trợ xã hội (trợ cấp, bảo trợ).

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ Niên giám thống kê, Cổng Thông tin điện tử thành phố Đà Nẵng, báo cáo của các cơ quan quản lý, và dữ liệu dự báo dân số của Tổng cục Thống kê.

  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng dữ liệu toàn diện về dân số, lao động, và các đối tượng tham gia BHXH, BHYT, cứu trợ xã hội trên địa bàn Đà Nẵng giai đoạn 2015-2020.

  • Phương pháp phân tích:

    • Thống kê mô tả để trình bày đặc điểm dân số, lao động, và thực trạng ASXH.
    • So sánh số liệu qua các năm để đánh giá sự biến động và hiệu quả công tác ASXH.
    • Phân tích nguyên nhân và tác động của các yếu tố kinh tế, xã hội, tự nhiên đến công tác ASXH.
    • Phương pháp chuyên gia thu thập ý kiến từ các nhà quản lý và chuyên gia trong lĩnh vực ASXH.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2015-2020, đề xuất giải pháp cho 5 năm tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ người cao tuổi tăng nhanh: Năm 2020, Đà Nẵng có 112.747 NCT (chiếm 9,95% dân số), dự báo tỷ lệ này sẽ tiếp tục tăng, tạo áp lực lớn lên hệ thống ASXH.

  2. Bao phủ BHXH và BHYT còn hạn chế: Tỷ lệ người cao tuổi tham gia BHXH thấp, đặc biệt ở khu vực nông thôn, trong khi số người tham gia BHYT tăng dần nhưng chưa đạt mức bao phủ toàn diện. Ví dụ, số người tham gia BHXH bắt buộc tăng từ năm 2016 đến 2020 nhưng vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu của NCT.

  3. Chi phí chăm sóc sức khỏe tăng cao: Chi phí khám chữa bệnh cho NCT cao gấp 6-8 lần so với trẻ em, gây áp lực lớn lên quỹ BHYT và gia đình. Tình trạng bệnh tật đặc trưng của NCT như thoái hóa khớp, tiểu đường, cao huyết áp ngày càng phổ biến.

  4. Cứu trợ xã hội chưa đáp ứng đầy đủ: Mức độ bao phủ cứu trợ xã hội cho NCT còn thấp, nguồn kinh phí chủ yếu từ ngân sách nhà nước và đóng góp cộng đồng, chưa có cơ chế tài chính bền vững.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên bao gồm sự già hóa dân số nhanh, tỷ lệ tham gia BHXH thấp do nhiều NCT làm việc trong khu vực phi chính thức hoặc nông thôn, và nguồn lực tài chính hạn chế. So với các nghiên cứu quốc tế, tình hình Đà Nẵng tương đồng với các địa phương có dân số già nhưng chưa phát triển hệ thống ASXH toàn diện. Việc giảm tỷ lệ lao động trong độ tuổi và tăng tỷ lệ NCT làm giảm nguồn đóng góp cho quỹ BHXH, trong khi nhu cầu chi trả tăng lên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng dân số NCT, tỷ lệ bao phủ BHXH và BHYT qua các năm, cũng như bảng chi phí khám chữa bệnh và cứu trợ xã hội. Những kết quả này nhấn mạnh sự cần thiết phải hoàn thiện chính sách ASXH, mở rộng bao phủ và nâng cao hiệu quả quản lý quỹ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Mở rộng bao phủ BHXH và BHYT cho người cao tuổi: Tăng cường tuyên truyền, hỗ trợ thủ tục tham gia BHXH tự nguyện và BHYT, đặc biệt tại khu vực nông thôn. Mục tiêu tăng tỷ lệ bao phủ BHXH của NCT lên trên 50% trong 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp với Bảo hiểm xã hội thành phố.

  2. Tăng cường nguồn lực tài chính cho quỹ ASXH: Đa dạng hóa nguồn thu, bao gồm tăng ngân sách nhà nước, khuyến khích doanh nghiệp tham gia đóng góp, và phát triển các quỹ xã hội. Mục tiêu đảm bảo cân đối thu chi quỹ BHXH và BHYT trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Sở Tài chính.

  3. Nâng cao chất lượng dịch vụ chăm sóc sức khỏe cho NCT: Đầu tư trang thiết bị y tế, đào tạo nhân lực chuyên môn, phát triển các chương trình chăm sóc sức khỏe dự phòng và điều trị bệnh mãn tính cho NCT. Mục tiêu giảm 10% tỷ lệ nhập viện do bệnh mãn tính trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Y tế, các bệnh viện công lập.

  4. Phát triển hệ thống cứu trợ xã hội bền vững: Xây dựng cơ chế trợ cấp phù hợp, tăng cường kiểm tra, giám sát để đảm bảo trợ cấp đến đúng đối tượng. Mục tiêu tăng tỷ lệ NCT được cứu trợ xã hội lên 70% trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội các quận, huyện.

  5. Khuyến khích tạo việc làm và môi trường làm việc phù hợp cho NCT: Hỗ trợ các doanh nghiệp tạo cơ hội việc làm cho NCT, phát triển các mô hình lao động phù hợp với sức khỏe và khả năng của họ. Mục tiêu tăng 15% số NCT có việc làm trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, các doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động và xã hội: Giúp xây dựng chính sách ASXH phù hợp với đặc điểm dân số và kinh tế địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHXH, BHYT và cứu trợ xã hội.

  2. Các tổ chức bảo hiểm xã hội và y tế: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng để cải tiến dịch vụ, mở rộng bao phủ và nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cho NCT.

  3. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực kinh tế phát triển và chính sách xã hội: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về già hóa dân số và ASXH.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng: Hỗ trợ xây dựng các chương trình cứu trợ xã hội, vận động nguồn lực và nâng cao nhận thức cộng đồng về quyền lợi và nhu cầu của NCT.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác an sinh xã hội cho người cao tuổi lại quan trọng?
    Già hóa dân số làm tăng tỷ lệ NCT, gây áp lực lên hệ thống BHXH, BHYT và cứu trợ xã hội. Công tác ASXH giúp bảo đảm cuộc sống ổn định, chăm sóc sức khỏe và giảm nghèo cho NCT, góp phần ổn định xã hội và phát triển bền vững.

  2. Tỷ lệ bao phủ BHXH và BHYT của người cao tuổi tại Đà Nẵng hiện ra sao?
    Tỷ lệ tham gia BHXH của NCT còn thấp, đặc biệt ở khu vực nông thôn, trong khi BHYT có xu hướng tăng nhưng chưa đạt bao phủ toàn diện. Việc mở rộng bao phủ là nhiệm vụ cấp thiết.

  3. Chi phí chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi ảnh hưởng thế nào đến quỹ BHYT?
    Chi phí khám chữa bệnh cho NCT cao gấp 6-8 lần so với trẻ em, làm tăng áp lực tài chính lên quỹ BHYT và gia đình, đòi hỏi quản lý hiệu quả và tăng nguồn lực tài chính.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả công tác cứu trợ xã hội cho người cao tuổi?
    Cần xây dựng cơ chế trợ cấp phù hợp, tăng cường kiểm tra giám sát, đa dạng hóa nguồn kinh phí và nâng cao nhận thức cộng đồng để đảm bảo trợ cấp đến đúng đối tượng.

  5. Làm thế nào để khuyến khích người cao tuổi tham gia bảo hiểm xã hội?
    Tăng cường tuyên truyền, đơn giản hóa thủ tục tham gia, hỗ trợ tài chính cho nhóm thu nhập thấp và phát triển các hình thức bảo hiểm tự nguyện phù hợp với khả năng của NCT.

Kết luận

  • Già hóa dân số tại Đà Nẵng diễn ra nhanh, tạo áp lực lớn lên hệ thống ASXH dành cho người cao tuổi.
  • Tỷ lệ bao phủ BHXH và BHYT của NCT còn hạn chế, chi phí chăm sóc sức khỏe tăng cao, cứu trợ xã hội chưa đáp ứng đầy đủ.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp mở rộng bao phủ BHXH, BHYT, tăng cường nguồn lực tài chính, nâng cao chất lượng dịch vụ y tế và phát triển cứu trợ xã hội bền vững.
  • Các giải pháp cần được thực hiện đồng bộ trong 5 năm tới nhằm đảm bảo cuộc sống ổn định và phát triển bền vững cho NCT.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý, tổ chức xã hội và cộng đồng cùng phối hợp hành động để hoàn thiện công tác ASXH cho người cao tuổi tại Đà Nẵng.