Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, hợp tác xã (HTX) nông nghiệp giữ vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nông thôn và nâng cao đời sống người nông dân. Tại huyện Giang Thành, tỉnh Kiên Giang – một địa phương có diện tích đất nông nghiệp chiếm 12,17% tổng diện tích tỉnh và sản lượng lúa đứng hàng đầu, sự tham gia của các hộ nông dân vào HTX còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất và khả năng cạnh tranh của nông sản địa phương. Tính đến năm 2015, huyện có 17 HTX nông nghiệp với 561 xã viên, phục vụ khoảng 815 ha đất nông nghiệp, trong khi tổng số hộ nông dân lớn hơn nhiều. Nghiên cứu nhằm mục tiêu phân tích các nhân tố tác động đến sự tham gia của hộ nông dân vào HTX trên địa bàn huyện Giang Thành trong giai đoạn 2010-2015, từ đó đề xuất các giải pháp thúc đẩy sự tham gia này, góp phần phát triển kinh tế hợp tác xã bền vững và nâng cao thu nhập cho người dân. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích khoa học cho các cơ quan quản lý, giúp xây dựng chính sách phù hợp nhằm tăng cường liên kết sản xuất, nâng cao hiệu quả kinh tế nông nghiệp tại địa phương.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về kinh tế hợp tác xã, đặc biệt là các nguyên tắc hoạt động của HTX theo Luật HTX năm 2012, nhấn mạnh tính tự nguyện, bình đẳng, dân chủ trong quản lý và cùng có lợi của các thành viên. Khái niệm HTX nông nghiệp được hiểu là tổ chức kinh tế tập thể do nông dân tự nguyện thành lập nhằm phát huy sức mạnh tập thể trong sản xuất, kinh doanh và dịch vụ nông nghiệp. Các đặc điểm chính của HTX nông nghiệp bao gồm: hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, mang tính xã hội cao, phục vụ lợi ích chung của xã viên, không vì lợi nhuận cá nhân, và có cơ cấu tổ chức dân chủ. Nghiên cứu cũng áp dụng lý thuyết về hộ nông dân, phân loại theo thu nhập và đặc điểm sản xuất, đồng thời phân tích các nhóm nhân tố tác động đến sự tham gia HTX gồm: điều kiện tự nhiên (vị trí địa lý, đất đai, khí hậu), kinh tế - tổ chức (trình độ học vấn, vốn, công cụ sản xuất, cơ sở hạ tầng, thị trường), khoa học kỹ thuật và công nghệ (ứng dụng tiến bộ kỹ thuật), và quản lý vĩ mô của Nhà nước (chính sách thuế, ruộng đất, hỗ trợ vốn).
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu được tiến hành tại huyện Giang Thành, tỉnh Kiên Giang, với phạm vi thời gian từ 2010 đến 2015, khảo sát thực trạng và sự tham gia của hộ nông dân vào HTX. Cỡ mẫu gồm 100 hộ nông dân được chọn theo phương pháp thuận tiện tại 4 xã chiếm 67% số HTX hoạt động trên địa bàn. Dữ liệu được thu thập qua phương pháp phỏng vấn trực tiếp, kết hợp nghiên cứu tài liệu, báo cáo và số liệu thống kê địa phương. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS 16.0 với các phương pháp: thống kê mô tả, kiểm định Chi-Square để đánh giá mối quan hệ giữa các biến định tính, kiểm định Wilcoxon, Mann-Whitney cho các giả thuyết, và hồi quy tuyến tính đa biến để xác định các nhân tố ảnh hưởng đến sự tham gia HTX. Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, khách quan và phù hợp với mục tiêu đề tài.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về sự cần thiết của hợp tác trong sản xuất nông nghiệp: Khoảng 70% nông dân tại huyện Giang Thành đánh giá sự hợp tác, liên kết trong sản xuất nông nghiệp là cần thiết hoặc rất cần thiết. Tuy nhiên, vẫn còn 16% nông dân giữ quan điểm làm ăn cá thể, không tin tưởng vào hiệu quả của hợp tác xã, phần lớn do ảnh hưởng từ mô hình HTX kiểu cũ và hoạt động chưa hiệu quả của một số HTX hiện tại.
Nhu cầu hợp tác trong các khâu sản xuất: 100% nông dân cho rằng dịch vụ thủy nông, tưới tiêu là rất cần thiết; 80% đánh giá cao dịch vụ cung ứng vật tư nông nghiệp và khoa học kỹ thuật; các dịch vụ bảo vệ thực vật, phòng trừ sâu bệnh và bảo vệ đồng ruộng cũng được đánh giá quan trọng với trên 70% ý kiến đồng thuận.
Ảnh hưởng của địa bàn đến nhận thức và quyết định tham gia HTX: Kết quả kiểm định Chi-Square cho thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (sig = 0,006) về quyết định tham gia HTX giữa các xã. Các xã gần khu đô thị Đầm Chít, Giang Thành có tỷ lệ tham gia HTX cao hơn (trên 70%), trong khi các xã xa trung tâm có xu hướng làm ăn cá thể nhiều hơn. Địa bàn cũng ảnh hưởng đến nhận thức về khâu cần hợp tác nhất, với các xã gần đô thị ưu tiên hợp tác trong khâu tiêu thụ sản phẩm.
Ảnh hưởng của trình độ học vấn đến nhận thức về mục tiêu HTX: Trình độ học vấn có tác động rõ rệt đến nhận thức của nông dân về mục tiêu hoạt động của HTX (sig = 0,000). Nông dân có trình độ cao hơn có xu hướng nhận thức đúng đắn hơn về lợi ích kinh tế và cộng đồng của HTX, trong khi nhóm trình độ thấp có tỷ lệ không biết hoặc hiểu sai mục tiêu HTX cao hơn.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức và sự tham gia của hộ nông dân vào HTX chịu ảnh hưởng đa chiều từ điều kiện địa bàn, trình độ dân trí và các yếu tố kinh tế - xã hội. Việc các xã gần trung tâm đô thị có tỷ lệ tham gia HTX cao hơn phản ánh vai trò của việc tiếp cận thông tin, dịch vụ và thị trường trong việc thúc đẩy hợp tác xã phát triển. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của môi trường kinh tế và xã hội trong phát triển HTX. Nhu cầu hợp tác cao trong các khâu như thủy nông, cung ứng vật tư và kỹ thuật cho thấy các HTX cần tập trung nâng cao chất lượng dịch vụ để đáp ứng kỳ vọng của xã viên. Trình độ học vấn ảnh hưởng đến nhận thức mục tiêu HTX cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của công tác đào tạo, tuyên truyền nâng cao nhận thức cho nông dân. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức và tham gia theo địa bàn, trình độ học vấn sẽ minh họa rõ nét các mối quan hệ này, giúp các nhà quản lý dễ dàng đánh giá và điều chỉnh chính sách phù hợp.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động nâng cao nhận thức: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo và truyền thông đa phương tiện nhằm nâng cao hiểu biết của nông dân về lợi ích và vai trò của HTX, đặc biệt tập trung vào các xã vùng xa. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn huyện phối hợp với các HTX và chính quyền địa phương.
Phát triển và nâng cao chất lượng dịch vụ của HTX: Đầu tư cải thiện hệ thống thủy nông, cung ứng vật tư nông nghiệp và ứng dụng khoa học kỹ thuật mới để đáp ứng nhu cầu thực tế của xã viên. Thời gian: 2-3 năm. Chủ thể: Ban quản trị HTX, các tổ chức hỗ trợ kỹ thuật và tài chính.
Đào tạo nâng cao trình độ quản lý và chuyên môn cho cán bộ HTX: Tổ chức các khóa đào tạo nghiệp vụ kế toán, quản lý, kỹ thuật cho cán bộ quản lý HTX nhằm nâng cao năng lực điều hành và minh bạch tài chính. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Sở Nông nghiệp, các trường đại học và trung tâm đào tạo.
Xây dựng chính sách hỗ trợ đặc thù cho HTX vùng xa: Nhà nước cần có chính sách ưu đãi về vốn vay, thuế, hỗ trợ kỹ thuật và thị trường cho các HTX ở các xã xa trung tâm nhằm khắc phục khó khăn về địa bàn. Thời gian: đề xuất trong kế hoạch phát triển kinh tế xã hội 5 năm tới. Chủ thể: UBND tỉnh, các cơ quan quản lý cấp tỉnh và huyện.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cơ quan quản lý nhà nước về nông nghiệp và phát triển nông thôn: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình hỗ trợ phát triển HTX phù hợp với đặc điểm địa phương.
Ban quản trị và cán bộ HTX nông nghiệp: Áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động, cải thiện dịch vụ và tăng cường thu hút xã viên tham gia.
Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế nông nghiệp, quản lý kinh tế: Tham khảo cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.
Hộ nông dân và cộng đồng nông thôn: Hiểu rõ vai trò, lợi ích của HTX, từ đó nâng cao nhận thức và chủ động tham gia vào các mô hình hợp tác xã để phát triển kinh tế hộ.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao nông dân ở các xã xa trung tâm ít tham gia HTX hơn?
Nguyên nhân chính là do hạn chế trong tiếp cận thông tin, dịch vụ và thị trường, cùng với ảnh hưởng tiêu cực từ mô hình HTX kiểu cũ khiến nông dân chưa tin tưởng và chưa nhận thức đầy đủ lợi ích khi tham gia HTX.Những khâu nào trong sản xuất nông nghiệp cần hợp tác nhất?
Dịch vụ thủy nông, tưới tiêu được đánh giá là cần thiết nhất với 100% ý kiến đồng thuận, tiếp theo là cung ứng vật tư nông nghiệp và khoa học kỹ thuật, bảo vệ thực vật và bảo vệ đồng ruộng.Trình độ học vấn ảnh hưởng thế nào đến nhận thức về HTX?
Nông dân có trình độ học vấn cao hơn thường nhận thức đúng đắn hơn về mục tiêu và lợi ích của HTX, trong khi nhóm trình độ thấp có tỷ lệ không biết hoặc hiểu sai mục tiêu HTX cao hơn, ảnh hưởng đến quyết định tham gia.Các giải pháp nào được đề xuất để tăng cường sự tham gia của nông dân vào HTX?
Bao gồm tăng cường tuyên truyền, nâng cao chất lượng dịch vụ HTX, đào tạo cán bộ quản lý, và xây dựng chính sách hỗ trợ đặc thù cho HTX vùng xa nhằm khắc phục khó khăn về địa bàn.Làm thế nào để HTX nâng cao hiệu quả hoạt động?
HTX cần tập trung cải thiện dịch vụ kỹ thuật, minh bạch tài chính, nâng cao năng lực quản lý, đồng thời tăng cường liên kết với các tổ chức bên ngoài để mở rộng thị trường và nguồn lực hỗ trợ.
Kết luận
- Hợp tác xã nông nghiệp tại huyện Giang Thành đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nông thôn, nhưng sự tham gia của hộ nông dân còn hạn chế do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan.
- Nhận thức về lợi ích hợp tác và nhu cầu hợp tác trong các khâu sản xuất là cơ sở để thúc đẩy sự tham gia của nông dân vào HTX.
- Địa bàn và trình độ học vấn là những nhân tố tác động mạnh mẽ đến quyết định tham gia HTX và nhận thức về mục tiêu hoạt động của HTX.
- Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức, cải thiện dịch vụ, đào tạo cán bộ và chính sách hỗ trợ nhằm phát triển HTX bền vững.
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý và HTX trong việc xây dựng chiến lược phát triển kinh tế hợp tác xã phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.
Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và HTX cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm tới để nâng cao hiệu quả hoạt động và thu hút sự tham gia của nông dân. Độc giả quan tâm có thể liên hệ Phòng Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn huyện Giang Thành để nhận tài liệu chi tiết và tham gia các chương trình đào tạo, tập huấn.