Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới, việc nâng cao năng lực quản lý chuyên môn cho hiệu trưởng trường tiểu học trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng sự phát triển của giáo dục tiểu học tại Việt Nam. Huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh, với 12 trường tiểu học và quy mô hơn 6.400 học sinh, đang trong quá trình đổi mới mạnh mẽ về chất lượng giáo dục. Theo số liệu thống kê năm học 2019-2020, tỷ lệ học sinh hoàn thành chương trình lớp học đạt 99,6%, đồng thời các cuộc thi cấp tỉnh và quốc gia như Chữ viết đẹp, Trạng nguyên Tiếng Việt đều có sự tham gia và đạt thành tích cao, phản ánh sự phát triển tích cực của giáo dục địa phương.

Tuy nhiên, hiệu trưởng các trường tiểu học tại huyện Lương Tài vẫn còn những hạn chế về năng lực quản lý chuyên môn, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới với nhiều yêu cầu về đổi mới phương pháp dạy học, đánh giá học sinh và ứng dụng công nghệ thông tin. Mục tiêu nghiên cứu nhằm tổ chức bồi dưỡng năng lực quản lý chuyên môn cho hiệu trưởng các trường tiểu học tại huyện Lương Tài, góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ quản lý và thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới trong giai đoạn 2019-2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển nguồn nhân lực quản lý giáo dục, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương, đồng thời tạo cơ sở khoa học cho việc xây dựng các chính sách bồi dưỡng cán bộ quản lý giáo dục trong tương lai.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và phát triển năng lực cán bộ quản lý, trong đó có mô hình quản lý trường học SEM, nhấn mạnh vai trò lãnh đạo của hiệu trưởng trong việc xây dựng tầm nhìn, tạo môi trường học tập tích cực và phát triển năng lực giáo viên. Lý thuyết năng lực được tiếp cận như một tổ hợp các thuộc tính tâm lý cá nhân, bao gồm kiến thức, kỹ năng và thái độ, giúp hiệu trưởng hoàn thành tốt nhiệm vụ quản lý chuyên môn. Ngoài ra, các chức năng quản lý cơ bản gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá được áp dụng để đánh giá năng lực quản lý chuyên môn của hiệu trưởng.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Hiệu trưởng trường tiểu học: người chịu trách nhiệm quản lý, điều hành các hoạt động của trường, được đào tạo và bồi dưỡng về nghiệp vụ quản lý trường học theo quy định của Luật Giáo dục 2019.
  • Năng lực quản lý chuyên môn: tổng hợp các khả năng lãnh đạo, điều hành, duy trì và quản lý con người, nhiệm vụ trong nhà trường nhằm hoàn thành tốt chức trách được giao.
  • Tổ chức bồi dưỡng năng lực: quá trình có kế hoạch, có tổ chức nhằm củng cố, phát triển kiến thức, kỹ năng và phẩm chất cho hiệu trưởng để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn. Về lý thuyết, phương pháp phân tích tổng hợp được áp dụng để hệ thống hóa các khái niệm, mô hình và kết quả nghiên cứu trước đây về quản lý giáo dục và bồi dưỡng cán bộ quản lý. Về thực tiễn, nghiên cứu tiến hành khảo sát bằng bảng hỏi (Anket) với cỡ mẫu 37 hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường tiểu học huyện Lương Tài, cùng với phỏng vấn sâu cán bộ quản lý giáo dục và giáo viên. Phương pháp quan sát cũng được sử dụng để đánh giá thực trạng tổ chức bồi dưỡng năng lực quản lý chuyên môn. Ngoài ra, ý kiến chuyên gia được thu thập để đánh giá tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất.

Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phương pháp thống kê mô tả, phân tích tỷ lệ phần trăm, biểu đồ và bảng số liệu nhằm minh họa thực trạng và kết quả khảo nghiệm. Thời gian nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2019-2020, phù hợp với quá trình triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực quản lý chuyên môn của hiệu trưởng: Qua khảo sát, khoảng 65% hiệu trưởng có trình độ chuyên môn từ cử nhân trở lên, tuy nhiên chỉ khoảng 40% được đào tạo bài bản về quản lý giáo dục. Năng lực quản lý chuyên môn còn hạn chế ở các kỹ năng xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá chương trình giáo dục mới.

  2. Thực trạng tổ chức bồi dưỡng năng lực quản lý chuyên môn: Chỉ có khoảng 55% hiệu trưởng tham gia các lớp bồi dưỡng chuyên môn trong vòng 2 năm gần đây. Nội dung bồi dưỡng chủ yếu tập trung vào lý thuyết, thiếu các hoạt động thực hành và trao đổi kinh nghiệm. Hình thức bồi dưỡng còn đơn điệu, chủ yếu là thuyết trình, chưa phát huy được tính chủ động của người học.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức bồi dưỡng: Các yếu tố khách quan như chủ trương của Đảng, Nhà nước và xu thế phát triển giáo dục toàn cầu được đánh giá cao về tính cần thiết. Tuy nhiên, điều kiện vật chất, kinh phí và đội ngũ báo cáo viên còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức bồi dưỡng. Về yếu tố chủ quan, năng lực và nhận thức của hiệu trưởng về tầm quan trọng của bồi dưỡng còn chưa đồng đều, ảnh hưởng đến sự tham gia tích cực.

  4. Khảo nghiệm biện pháp đề xuất: Các biện pháp như nâng cao nhận thức, đổi mới hình thức bồi dưỡng, thành lập đội ngũ cốt cán và tạo môi trường thuận lợi được các chuyên gia và đối tượng khảo sát đánh giá trên 85% về tính cấp thiết và khả thi.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy năng lực quản lý chuyên môn của hiệu trưởng trường tiểu học huyện Lương Tài chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới, nhất là trong việc xây dựng và triển khai kế hoạch giáo dục, quản lý nhân sự và kiểm tra đánh giá chất lượng giáo dục. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này tương đồng với nhiều địa phương khác, phản ánh nhu cầu cấp thiết về bồi dưỡng chuyên môn và kỹ năng quản lý.

Việc tổ chức bồi dưỡng hiện nay còn mang tính hình thức, thiếu sự đổi mới về nội dung và phương pháp, chưa khai thác hiệu quả vai trò tự bồi dưỡng của hiệu trưởng. Điều kiện vật chất và nguồn lực hạn chế cũng là nguyên nhân khách quan ảnh hưởng đến chất lượng bồi dưỡng. Các biện pháp đề xuất nhằm nâng cao nhận thức, đổi mới hình thức tổ chức, xây dựng đội ngũ cốt cán và tạo môi trường thuận lợi được đánh giá cao, phù hợp với xu hướng phát triển quản lý giáo dục hiện đại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ hiệu trưởng tham gia bồi dưỡng theo năm, bảng so sánh năng lực quản lý trước và sau bồi dưỡng, cũng như biểu đồ đánh giá mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất, giúp minh họa rõ nét hơn các phát hiện và khuyến nghị.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức cho hiệu trưởng về vai trò và tầm quan trọng của bồi dưỡng năng lực quản lý chuyên môn: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo định kỳ nhằm truyền thông và tạo động lực cho hiệu trưởng tham gia tích cực vào các hoạt động bồi dưỡng. Mục tiêu đạt 90% hiệu trưởng tham gia đầy đủ các khóa bồi dưỡng trong vòng 1 năm, do Phòng GD&ĐT huyện Lương Tài chủ trì thực hiện.

  2. Đổi mới hình thức và phương pháp tổ chức bồi dưỡng: Áp dụng các phương pháp tương tác, học tập nhóm, mô phỏng tình huống và trao đổi kinh nghiệm thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả học tập. Thời gian triển khai trong 2 năm, phối hợp với các trung tâm đào tạo và chuyên gia giáo dục.

  3. Thành lập đội ngũ cốt cán, nhóm hiệu trưởng giỏi để chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ đồng nghiệp: Xây dựng mạng lưới hiệu trưởng có năng lực cao làm đầu mối hỗ trợ, tư vấn và tổ chức các hoạt động bồi dưỡng nội bộ. Mục tiêu hình thành ít nhất 3 nhóm cốt cán trong 1 năm, do Phòng GD&ĐT và các trường tiểu học phối hợp thực hiện.

  4. Tạo môi trường và điều kiện thuận lợi cho hoạt động bồi dưỡng: Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị, tài liệu chuyên môn và kinh phí cho các hoạt động bồi dưỡng; xây dựng cơ chế chính sách khuyến khích tự bồi dưỡng và đánh giá kết quả bồi dưỡng. Thời gian thực hiện liên tục, có đánh giá định kỳ hàng năm, do UBND huyện và Phòng GD&ĐT đảm nhiệm.

Các giải pháp trên cần được triển khai đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, nhà trường và đội ngũ hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng quản lý chuyên môn, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới tại huyện Lương Tài.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng các trường tiểu học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và các biện pháp thiết thực để nâng cao năng lực quản lý chuyên môn, giúp họ tự hoàn thiện và phát triển nghề nghiệp trong bối cảnh đổi mới giáo dục.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện, phòng GD&ĐT: Tài liệu giúp đánh giá thực trạng, xây dựng kế hoạch và tổ chức các hoạt động bồi dưỡng hiệu quả, phù hợp với đặc điểm địa phương và yêu cầu chương trình giáo dục mới.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành quản lý giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và khung lý thuyết để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo, đồng thời làm tài liệu tham khảo trong giảng dạy và đào tạo cán bộ quản lý giáo dục.

  4. Các cơ quan hoạch định chính sách giáo dục: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi dưỡng cán bộ quản lý, từ đó xây dựng chính sách, cơ chế hỗ trợ phù hợp nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ quản lý giáo dục tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần bồi dưỡng năng lực quản lý chuyên môn cho hiệu trưởng trường tiểu học?
    Bồi dưỡng giúp hiệu trưởng nâng cao kiến thức, kỹ năng và phẩm chất để đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới, từ đó nâng cao chất lượng quản lý và giáo dục tại trường. Ví dụ, hiệu trưởng có năng lực tốt sẽ xây dựng kế hoạch giáo dục phù hợp và chỉ đạo thực hiện hiệu quả.

  2. Phương pháp bồi dưỡng nào được đánh giá hiệu quả nhất?
    Phương pháp tương tác, học nhóm, mô phỏng tình huống và trao đổi kinh nghiệm thực tiễn được đánh giá cao vì giúp người học chủ động, phát triển kỹ năng thực hành và giải quyết vấn đề thực tế, thay vì chỉ nghe thuyết trình.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả tổ chức bồi dưỡng?
    Ngoài yếu tố khách quan như kinh phí, cơ sở vật chất, năng lực và nhận thức của hiệu trưởng về tầm quan trọng của bồi dưỡng là yếu tố chủ quan quyết định sự tham gia tích cực và hiệu quả của quá trình bồi dưỡng.

  4. Làm thế nào để duy trì hiệu quả sau khi kết thúc khóa bồi dưỡng?
    Tạo môi trường học tập liên tục, thành lập nhóm cốt cán để chia sẻ kinh nghiệm, khuyến khích tự bồi dưỡng và áp dụng kiến thức vào thực tiễn quản lý là các biện pháp duy trì hiệu quả lâu dài.

  5. Ai là chủ thể chính trong tổ chức bồi dưỡng năng lực quản lý chuyên môn?
    Phòng GD&ĐT huyện Lương Tài là chủ thể chính, phối hợp với các cơ quan chức năng, trường học và đội ngũ hiệu trưởng để xây dựng kế hoạch, tổ chức và đánh giá hoạt động bồi dưỡng.

Kết luận

  • Năng lực quản lý chuyên môn của hiệu trưởng trường tiểu học huyện Lương Tài còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới.
  • Hoạt động tổ chức bồi dưỡng hiện nay chưa thực sự đổi mới về nội dung và phương pháp, ảnh hưởng đến hiệu quả nâng cao năng lực quản lý.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan như chính sách, điều kiện vật chất, năng lực báo cáo viên và nhận thức hiệu trưởng đều tác động mạnh mẽ đến chất lượng bồi dưỡng.
  • Biện pháp nâng cao nhận thức, đổi mới hình thức bồi dưỡng, thành lập đội ngũ cốt cán và tạo môi trường thuận lợi được đánh giá cao về tính cấp thiết và khả thi.
  • Tiếp tục triển khai đồng bộ các giải pháp trong giai đoạn 2021-2023 nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ hiệu trưởng, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới tại huyện Lương Tài.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý giáo dục và hiệu trưởng các trường tiểu học cần phối hợp chặt chẽ, chủ động tham gia và đổi mới hoạt động bồi dưỡng để nâng cao năng lực quản lý chuyên môn, đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục hiện đại.