Tổng quan nghiên cứu

Năng lực đọc hiểu là một trong những kỹ năng thiết yếu trong giáo dục hiện đại, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập và phát triển của thế kỷ XXI. Theo ước tính, việc phát triển năng lực đọc hiểu góp phần nâng cao chất lượng học tập và khả năng vận dụng kiến thức của học sinh trong nhiều lĩnh vực. Trong chương trình giáo dục phổ thông, môn Ngữ văn giữ vai trò trung tâm trong việc phát triển năng lực này, đặc biệt đối với học sinh lớp 10 THPT. Tuy nhiên, việc đánh giá năng lực đọc hiểu một cách chính xác, khách quan và khoa học vẫn còn nhiều thách thức.

Luận văn thạc sĩ này tập trung xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực đọc hiểu môn Ngữ văn dành cho học sinh lớp 10 THPT, với mục tiêu thiết kế tiêu chí đánh giá, xây dựng bài kiểm tra trắc nghiệm dựa trên thang đánh giá ba cấp độ và tiến hành thử nghiệm thực tế. Phạm vi nghiên cứu được thực hiện tại trường THPT Khoa học Giáo dục, Hà Nội, trong hai năm học 2018-2019 và 2019-2020. Việc xây dựng bộ công cụ này không chỉ nhằm đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá mà còn hỗ trợ giáo viên nâng cao kỹ năng thiết kế công cụ đánh giá năng lực học sinh.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp một công cụ đánh giá chuẩn xác, góp phần phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh, đồng thời tạo cơ sở khoa học cho các hoạt động giảng dạy và đánh giá trong môn Ngữ văn. Các chỉ số đánh giá được thiết kế phù hợp với chuẩn năng lực đọc hiểu, giúp đo lường hiệu quả học tập và phát triển năng lực của học sinh một cách toàn diện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về năng lực đọc hiểu, trong đó có:

  • Lý thuyết đọc hiểu của PISA (2012): Đọc hiểu được định nghĩa là sự hiểu biết, sử dụng, phản hồi và chiếm lĩnh các văn bản nhằm đạt được mục tiêu đọc, phát triển tri thức và tham gia xã hội. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của hoạt động nhận thức và siêu nhận thức trong quá trình đọc hiểu.

  • Mô hình cấu trúc năng lực đọc hiểu theo Nguyễn Thị Hồng Vân: Cấu trúc năng lực bao gồm bốn thành tố chính: nhận biết thông tin, phân tích kết nối thông tin, phản hồi đánh giá ý nghĩa và vận dụng hiểu biết vào thực tiễn. Mô hình này giúp phân tích năng lực đọc hiểu ở cả bề nổi (quan sát được) và bề sâu (các yếu tố nền tảng).

  • Thang đánh giá ba cấp độ năng lực đọc hiểu: Bao gồm (1) Thu thập thông tin (nhận biết), (2) Kết nối, tích hợp (vận dụng), và (3) Phản hồi, đánh giá (lập luận). Thang này được sử dụng để phân loại và thiết kế các câu hỏi đánh giá phù hợp với từng mức độ nhận thức của học sinh.

Các khái niệm chuyên ngành như đánh giá năng lực, đánh giá theo mô hình IRT (Item Response Theory), và các chỉ số đánh giá chất lượng câu hỏi (độ khó, độ phân biệt, độ tin cậy, độ giá trị, phù hợp mô hình) cũng được vận dụng để xây dựng bộ công cụ đánh giá.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, bao gồm:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Thu thập, phân tích các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về năng lực đọc hiểu, đánh giá năng lực đọc hiểu trong môn Ngữ văn, từ đó xây dựng cơ sở lý luận và tiêu chí đánh giá.

  • Phương pháp hỏi ý kiến chuyên gia: Thu thập ý kiến từ các giáo viên và chuyên gia giảng dạy môn Ngữ văn tại trường THPT Khoa học Giáo dục để hoàn thiện bộ công cụ đánh giá.

  • Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm: Thiết kế bộ công cụ trắc nghiệm gồm 4 bài test với tổng số 240 câu hỏi, thử nghiệm trên 591 học sinh lớp 10 trong lần 1 và 300 học sinh trong lần 2. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm IATA và SPSS theo mô hình IRT để đánh giá độ khó, độ phân biệt, độ tin cậy và độ giá trị của các câu hỏi.

  • Phương pháp quan sát và điều tra xã hội học: Ghi chép quá trình thử nghiệm, thu thập ý kiến học sinh qua phiếu tự đánh giá để đánh giá mối tương quan giữa năng lực đọc hiểu thực tế và tự đánh giá của học sinh.

  • Mẫu khảo sát: Lần 1 gồm 591 học sinh lớp 10, lần 2 gồm 300 học sinh cùng nhóm năng lực đầu vào, cùng với 78 phiếu tự đánh giá của học sinh tham gia khảo sát lần 2.

Quá trình xây dựng bộ công cụ được thực hiện qua 9 bước từ thiết kế ma trận đề thi, soạn thảo câu hỏi, thẩm định, thử nghiệm, phân tích, chỉnh sửa đến chuẩn hóa đề thi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chất lượng câu hỏi và bài test: Qua lần thử nghiệm đầu tiên với 591 học sinh, các câu hỏi có độ khó trung bình phù hợp (p dao động quanh 0.3 đến 0.7), độ phân biệt câu hỏi đạt mức chấp nhận được (từ 0.35 trở lên), và hệ số Cronbach Alpha của bài test đạt trên 0.7, cho thấy độ tin cậy của bộ công cụ là chấp nhận được. Ví dụ, câu hỏi số 2 có độ khó p=0.95 nhưng độ phân biệt thấp d=0.16, cho thấy câu hỏi quá dễ và không phân biệt được năng lực học sinh.

  2. Phân bố năng lực đọc hiểu: Kết quả phân tích cho thấy năng lực đọc hiểu của học sinh được thể hiện rõ qua ba thành tố: đọc hiểu hình thức, nội dung và liên kết mở rộng. Biểu đồ phân bố điểm năng lực cho thấy sự phân hóa rõ rệt giữa các nhóm học sinh có năng lực cao, trung bình và thấp.

  3. Mối tương quan giữa tự đánh giá và kết quả bài test: Qua khảo sát 78 học sinh, điểm tự đánh giá năng lực đọc hiểu có tương quan tích cực với điểm bài test (hệ số tương quan khoảng 0.6), chứng tỏ bộ công cụ đánh giá phản ánh khá chính xác năng lực thực tế của học sinh.

  4. Độ tin cậy và giá trị của bộ công cụ: Lần thử nghiệm thứ hai với 300 học sinh cho thấy bộ công cụ đã được chỉnh sửa phù hợp hơn, với các chỉ số độ khó, độ phân biệt và độ tin cậy đều cải thiện, đáp ứng yêu cầu đánh giá năng lực đọc hiểu một cách khách quan và chính xác.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực đọc hiểu môn Ngữ văn lớp 10 theo mô hình IRT là khả thi và hiệu quả. Việc phân tích chi tiết các chỉ số chất lượng câu hỏi giúp loại bỏ hoặc chỉnh sửa những câu hỏi không phù hợp, từ đó nâng cao độ tin cậy và giá trị của bài kiểm tra. So sánh với các nghiên cứu quốc tế như PISA, bộ công cụ này phù hợp với đặc điểm học sinh Việt Nam và chương trình Ngữ văn THPT.

Việc phân chia năng lực đọc hiểu thành ba cấp độ giúp giáo viên dễ dàng đánh giá và phân loại học sinh theo năng lực thực tế, đồng thời hỗ trợ việc thiết kế các hoạt động dạy học phù hợp. Mối tương quan tích cực giữa điểm tự đánh giá và điểm bài test cũng cho thấy học sinh có khả năng tự nhận thức về năng lực của mình, điều này có ý nghĩa trong việc phát triển kỹ năng tự học và tự đánh giá.

Các biểu đồ phân bố điểm và bảng thống kê chi tiết có thể được sử dụng để minh họa sự phân hóa năng lực đọc hiểu, giúp nhà trường và giáo viên có cái nhìn tổng quan về chất lượng học sinh và điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai áp dụng bộ công cụ đánh giá: Khuyến nghị các trường THPT trên toàn quốc áp dụng bộ công cụ đánh giá năng lực đọc hiểu môn Ngữ văn lớp 10 trong các kỳ kiểm tra định kỳ nhằm nâng cao chất lượng đánh giá và phát triển năng lực học sinh. Thời gian thực hiện trong vòng 1-2 năm để thu thập dữ liệu và điều chỉnh phù hợp.

  2. Đào tạo giáo viên về thiết kế và sử dụng công cụ đánh giá: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu cho giáo viên Ngữ văn về phương pháp xây dựng và sử dụng bộ công cụ đánh giá năng lực đọc hiểu, tập trung vào kỹ thuật ra đề, phân tích kết quả và ứng dụng trong giảng dạy. Thời gian đào tạo nên được tổ chức định kỳ hàng năm.

  3. Phát triển tài liệu dạy học hỗ trợ: Xây dựng và cung cấp các tài liệu, bài tập, chiến thuật đọc hiểu phù hợp với từng cấp độ năng lực để hỗ trợ học sinh phát triển kỹ năng đọc hiểu một cách toàn diện. Chủ thể thực hiện là các nhà xuất bản giáo dục và các trung tâm nghiên cứu giáo dục trong vòng 1 năm.

  4. Nâng cao nhận thức học sinh về tự đánh giá: Khuyến khích học sinh thực hiện tự đánh giá năng lực đọc hiểu thường xuyên để tăng cường khả năng tự nhận thức và tự điều chỉnh quá trình học tập. Các hoạt động này nên được tích hợp vào chương trình học và thực hiện liên tục trong năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn THPT: Giúp nâng cao kỹ năng thiết kế đề kiểm tra, đánh giá năng lực đọc hiểu học sinh một cách khoa học và hiệu quả, từ đó cải thiện phương pháp giảng dạy.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách đổi mới đánh giá học sinh, phát triển chương trình đào tạo và nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

  3. Nghiên cứu sinh và học viên cao học chuyên ngành Đo lường và Đánh giá trong giáo dục: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, mô hình đánh giá năng lực và ứng dụng mô hình IRT trong xây dựng công cụ đánh giá.

  4. Các tổ chức phát triển giáo dục và đào tạo: Sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và phát triển tài liệu dạy học phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bộ công cụ đánh giá năng lực đọc hiểu được xây dựng dựa trên những tiêu chí nào?
    Bộ công cụ dựa trên cấu trúc năng lực đọc hiểu gồm ba cấp độ: thu thập thông tin, kết nối tích hợp và phản hồi đánh giá, kết hợp với chuẩn nội dung môn Ngữ văn lớp 10 và các chỉ số chất lượng câu hỏi theo mô hình IRT.

  2. Phương pháp phân tích dữ liệu được sử dụng trong nghiên cứu là gì?
    Nghiên cứu sử dụng mô hình IRT (Item Response Theory) và phần mềm IATA, SPSS để phân tích độ khó, độ phân biệt, độ tin cậy và độ giá trị của các câu hỏi trong bộ công cụ.

  3. Bộ công cụ có thể áp dụng cho những đối tượng học sinh nào?
    Bộ công cụ được thiết kế dành riêng cho học sinh lớp 10 THPT, phù hợp với chương trình Ngữ văn hiện hành và có thể điều chỉnh để áp dụng cho các lớp khác trong bậc THPT.

  4. Làm thế nào để giáo viên sử dụng bộ công cụ này hiệu quả trong giảng dạy?
    Giáo viên cần được đào tạo về cách thiết kế đề thi, phân tích kết quả và sử dụng thông tin đánh giá để điều chỉnh phương pháp dạy học, đồng thời kết hợp với các hoạt động phát triển kỹ năng đọc hiểu cho học sinh.

  5. Bộ công cụ có giúp học sinh tự đánh giá năng lực của mình không?
    Có, nghiên cứu cho thấy điểm tự đánh giá của học sinh có tương quan tích cực với kết quả bài test, giúp học sinh nhận thức rõ hơn về năng lực đọc hiểu của bản thân và từ đó chủ động cải thiện.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công bộ công cụ đánh giá năng lực đọc hiểu môn Ngữ văn lớp 10 THPT dựa trên chuẩn năng lực và mô hình IRT, với độ tin cậy và giá trị cao.
  • Bộ công cụ phản ánh chính xác năng lực đọc hiểu của học sinh qua ba cấp độ: thu thập thông tin, kết nối tích hợp và phản hồi đánh giá.
  • Kết quả thử nghiệm trên mẫu lớn học sinh tại Hà Nội cho thấy sự phân hóa năng lực rõ rệt và mối tương quan tích cực giữa tự đánh giá và kết quả bài test.
  • Nghiên cứu góp phần đổi mới phương pháp đánh giá trong giáo dục phổ thông, hỗ trợ giáo viên nâng cao kỹ năng thiết kế công cụ đánh giá và phát triển năng lực học sinh.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai áp dụng rộng rãi bộ công cụ, đào tạo giáo viên, phát triển tài liệu hỗ trợ và nâng cao nhận thức tự đánh giá của học sinh nhằm nâng cao chất lượng giáo dục Ngữ văn.

Hãy áp dụng bộ công cụ này để nâng cao hiệu quả đánh giá và phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh, góp phần đổi mới giáo dục theo hướng phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực người học.