Khám phá biểu tượng trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông tại Hà Giang

• Tác giả: Trần Duy Hưng
• Người hướng dẫn: TS. Vũ Thị Tú Anh
• Trường học: Đại học Thái Nguyên - Trường Đại học Sư phạm
• Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
• Đề tài: Biểu tượng trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông ở Hà Giang
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2013
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CÓ TRONG LUẬN VĂN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ KHẢO SÁT THỰC TẾ CÓ LIÊN QUAN
• 1.1. Biểu tượng và biểu tượng trong văn học dân gian
• 1.2. Biểu tượng trong văn học dân gian
• 1.3. Người Mông và những đặc trưng cơ bản trong văn hóa
• 1.3.1. Nguồn gốc của người Mông
• 1.3.2. Văn hóa nhận thức của người Mông
• 1.3.3. Văn hóa tổ chức của người Mông
• 1.3.4. Văn hóa ứng xử của người Mông
• 1.4. Chiếc khèn Mông và những nghi lễ liên quan đến việc sử dụng khèn
• 1.4.1. Khái quát về chiếc khèn của người Mông
• 1.4.2. Những nghi lễ liên quan đến việc sử dụng khèn
• 2. CHƯƠNG 2: KHẢO SÁT VÀ GIẢI MÃ NHỮNG BIỂU TƯỢNG TRONG DÂN CA NGHI LỄ TANG MA CỦA NGƯỜI MÔNG
• 2.1. Những biểu tượng trong các bài dân ca sử dụng ở nghi lễ đưa tiễn người chết (nghi lễ làm ma tươi)
• 2.1.1. Các biểu tượng tái hiện sự hủy diệt và hồi sinh của muôn loài do đại hồng thủy trong bài ca chỉ đường (Jangx kruôz cê)
• 2.1.2. Biểu tượng sóng đôi trong các bài dân ca đưa tiễn người chết của người Mông
• 2.1.3. Những biểu tượng ước lệ, tượng trưng trong các bài dân ca nghi lễ đưa tiễn người chết của người Mông
• 2.2. Những biểu tượng trong các bài dân ca sử dụng ở nghi lễ làm ma khô
• 2.2.1. Biểu tượng Gầu khèn đrâu trống
• 2.2.2. Biểu tượng hình nộm (Cẩu vá, cẩu lê)
• 2.2.3. Biểu tượng Hoa khèn, hoa mưa, hoa nắng, hoa trống
• 3. CHƯƠNG 3: TINH THẦN THỰC TIỄN VÀ QUÁ TRÌNH THẾ TỤC HÓA TRONG DÂN CA NGHI LỄ TANG MA CỦA NGƯỜI MÔNG
• 3.1. Tinh thần thực tiễn trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông
• 3.1.1. Tinh thần thực tiễn trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông qua sự kết hợp giữa biểu tượng ngôn từ và nghệ thuật âm nhạc
• 3.1.2. Tinh thần thực tiễn trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông qua sự kết hợp giữa biểu tượng ngôn từ và nghệ thuật vũ đạo
• 3.2. Quá trình thế tục hóa trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ
• PHỤ LỤC

I. Biểu tượng và biểu tượng trong văn học dân gian

Biểu tượng là một thành phần quan trọng trong văn học dân gian, đặc biệt trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông ở Hà Giang. Các biểu tượng không chỉ phản ánh đời sống tâm linh mà còn thể hiện những giá trị văn hóa sâu sắc của cộng đồng. Trong nghiên cứu này, việc phân tích các biểu tượng giúp làm rõ vai trò của chúng trong việc truyền tải thông điệp và cảm xúc của người Mông. Các biểu tượng như chiếc khèn, hình nộm, hay hoa khèn đều mang ý nghĩa đặc biệt trong các nghi lễ tang ma, thể hiện sự kết nối giữa người sống và người đã khuất. Như tác giả đã chỉ ra, "Mỗi bài khèn là một thành tố trong nghi lễ tang ma, truyền tải thông điệp của người sống với người đã khuất". Điều này cho thấy sự quan trọng của âm nhạc dân gian trong việc duy trì và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

1.1. Nguồn gốc của người Mông

Người Mông có nguồn gốc từ các vùng núi cao, nơi họ đã phát triển một nền văn hóa độc đáo và phong phú. Sự thích nghi với môi trường sống đã hình thành nên những đặc trưng văn hóa riêng biệt, từ ngôn ngữ, phong tục tập quán đến nghệ thuật biểu diễn. Nghiên cứu về nguồn gốc của người Mông không chỉ giúp hiểu rõ hơn về văn hóa của họ mà còn làm nổi bật những giá trị văn hóa phi vật thể mà họ gìn giữ qua các thế hệ. Theo các nhà nghiên cứu, "Văn hóa dân gian tộc người Mông giàu bản sắc, xuất hiện nhiều hệ thống biểu tượng đặc thù". Điều này cho thấy sự phong phú và đa dạng trong văn hóa của người Mông, đặc biệt là trong các nghi lễ tang ma.

1.2. Văn hóa nhận thức của người Mông

Văn hóa nhận thức của người Mông được hình thành từ những trải nghiệm sống và sự tương tác với thiên nhiên. Họ có cách nhìn nhận và cảm nhận thế giới xung quanh rất riêng biệt, điều này thể hiện rõ trong các bài dân ca nghi lễ tang ma. Những biểu tượng trong dân ca không chỉ đơn thuần là hình ảnh mà còn là những giá trị tinh thần, phản ánh tâm linh và tín ngưỡng của người Mông. Như một nhà nghiên cứu đã nhận định, "Các biểu tượng trong văn hóa Mông không chỉ mang tính chất nghệ thuật mà còn chứa đựng những tri thức về cuộc sống". Điều này cho thấy sự kết nối chặt chẽ giữa văn hóa và nhận thức của người Mông.

II. Khảo sát và giải mã những biểu tượng trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông

Khảo sát và giải mã các biểu tượng trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông là một nhiệm vụ quan trọng nhằm làm rõ giá trị văn hóa của họ. Các biểu tượng như sóng đôi, hình nộm, hay hoa khèn không chỉ mang ý nghĩa nghệ thuật mà còn chứa đựng những thông điệp sâu sắc về cuộc sống và cái chết. Những bài dân ca này thường được sử dụng trong các nghi lễ đưa tiễn người chết, thể hiện sự tôn kính và lòng nhớ thương của người sống đối với người đã khuất. Như một tác giả đã viết, "Những biểu tượng trong các bài dân ca đưa tiễn người chết của người Mông thể hiện sự hủy diệt và hồi sinh của muôn loài". Điều này cho thấy sự phong phú và đa dạng trong cách thể hiện tâm linh của người Mông.

2.1. Các biểu tượng tái hiện sự hủy diệt và hồi sinh

Trong các bài ca chỉ đường, người Mông thường sử dụng các biểu tượng để tái hiện sự hủy diệt và hồi sinh. Những hình ảnh này không chỉ mang tính chất biểu trưng mà còn thể hiện triết lý sống của người Mông. Họ tin rằng cái chết không phải là sự kết thúc mà là một phần của vòng đời. Như một nhà nghiên cứu đã chỉ ra, "Các biểu tượng trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông phản ánh quan niệm về sự sống và cái chết, thể hiện sự kết nối giữa hai thế giới". Điều này cho thấy sự sâu sắc trong tư duy và tâm linh của người Mông.

2.2. Biểu tượng sóng đôi trong các bài dân ca

Biểu tượng sóng đôi là một trong những hình ảnh đặc trưng trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông. Hình ảnh này không chỉ thể hiện sự hòa quyện giữa hai thế giới mà còn phản ánh mối quan hệ giữa người sống và người đã khuất. Các bài dân ca sử dụng biểu tượng này thường mang âm hưởng buồn bã, thể hiện nỗi nhớ và sự tiếc thương. Như một tác giả đã nhận định, "Biểu tượng sóng đôi trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông là một minh chứng cho sự kết nối vĩnh cửu giữa người sống và người đã khuất". Điều này cho thấy sự quan trọng của các biểu tượng trong việc duy trì và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

III. Tinh thần thực tiễn và quá trình thế tục hóa trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông

Tinh thần thực tiễn trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông thể hiện rõ qua sự kết hợp giữa biểu tượng ngôn từ và nghệ thuật âm nhạc. Các bài dân ca không chỉ đơn thuần là những tác phẩm nghệ thuật mà còn là phương tiện để truyền tải những giá trị văn hóa và tâm linh. Quá trình thế tục hóa trong dân ca nghi lễ tang ma cũng cho thấy sự thay đổi trong cách nhìn nhận và thực hành các nghi lễ của người Mông. Như một nhà nghiên cứu đã chỉ ra, "Tinh thần thực tiễn trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông là một yếu tố quan trọng giúp bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc". Điều này cho thấy sự cần thiết phải nghiên cứu và bảo tồn các giá trị văn hóa phi vật thể của người Mông.

3.1. Tinh thần thực tiễn trong dân ca nghi lễ tang ma

Tinh thần thực tiễn trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông được thể hiện qua sự kết hợp giữa biểu tượng ngôn từ và nghệ thuật âm nhạc. Các bài dân ca không chỉ mang tính chất nghệ thuật mà còn là phương tiện để truyền tải những giá trị văn hóa và tâm linh. Như một tác giả đã nhận định, "Các bài dân ca nghi lễ tang ma của người Mông không chỉ đơn thuần là những tác phẩm nghệ thuật mà còn là những thông điệp sâu sắc về cuộc sống và cái chết". Điều này cho thấy sự quan trọng của các bài dân ca trong việc duy trì và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

3.2. Quá trình thế tục hóa trong dân ca nghi lễ tang ma

Quá trình thế tục hóa trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông thể hiện sự thay đổi trong cách nhìn nhận và thực hành các nghi lễ. Những bài dân ca đã được điều chỉnh để phù hợp với bối cảnh xã hội hiện đại, nhưng vẫn giữ được những giá trị cốt lõi của văn hóa dân tộc. Như một nhà nghiên cứu đã chỉ ra, "Quá trình thế tục hóa không làm mất đi bản sắc văn hóa mà ngược lại, còn giúp làm phong phú thêm đời sống văn hóa của người Mông". Điều này cho thấy sự cần thiết phải nghiên cứu và bảo tồn các giá trị văn hóa phi vật thể của người Mông.

Tổng quan nghiên cứu

Người Mông là một trong những dân tộc thiểu số đông đảo và có bản sắc văn hóa đặc trưng tại vùng núi phía Bắc Việt Nam, đặc biệt là tỉnh Hà Giang với khoảng 896.239 người theo điều tra năm 2003. Văn hóa dân gian của người Mông, trong đó dân ca nghi lễ tang ma gắn liền với nghệ thuật biểu diễn khèn, là một kho tàng quý giá phản ánh đời sống tâm linh và tín ngưỡng của cộng đồng. Tuy nhiên, các nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung vào việc sưu tầm mà chưa đi sâu giải mã các biểu tượng trong dân ca nghi lễ tang ma, dẫn đến những hiểu lầm về vai trò và chức năng của các bài dân ca này.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát, phân loại và giải mã các biểu tượng trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông ở Hà Giang, nhằm làm sáng tỏ giá trị văn hóa – văn học của loại hình dân ca này, đồng thời góp phần bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc Mông. Nghiên cứu tập trung vào tài liệu “Những bài khèn của người Mông ở Hà Giang” do Hùng Đình Quý sưu tầm và dịch thuật, kết hợp với khảo sát thực địa và phỏng vấn các nghệ nhân địa phương. Phạm vi nghiên cứu chủ yếu là các bài dân ca nghi lễ tang ma được sử dụng trong hai nghi lễ chính là “làm ma tươi” và “làm ma khô” tại Hà Giang trong giai đoạn hiện đại.

Việc giải mã các biểu tượng trong dân ca nghi lễ tang ma không chỉ giúp hiểu sâu sắc hơn về thế giới quan, nhân sinh quan của người Mông mà còn góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị văn hóa truyền thống, từ đó thúc đẩy công tác bảo tồn và phát triển văn hóa dân tộc trong bối cảnh hội nhập và biến đổi xã hội hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết về biểu tượng trong văn hóa và văn học dân gian, dựa trên quan điểm của các nhà nghiên cứu như C.Jung, Freud và các công trình về biểu tượng văn hóa dân gian Việt Nam. Biểu tượng được hiểu là hình ảnh hoặc ký hiệu mang ý nghĩa đa chiều, vừa thể hiện bản chất hiện tượng vừa chứa đựng tư tưởng sâu xa về con người và cuộc sống. Trong văn học dân gian, biểu tượng mang tính đa nghĩa, đa hình thức biểu hiện, chịu ảnh hưởng của đặc điểm thể loại và đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc.

Ngoài ra, luận văn sử dụng mô hình phân tích biểu tượng trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông, tập trung vào các khái niệm chính như: biểu tượng tái hiện sự hủy diệt và hồi sinh, biểu tượng sóng đôi, biểu tượng ước lệ – tượng trưng, và vai trò của nghệ thuật biểu diễn khèn trong nghi lễ tang ma. Lý thuyết về văn hóa nhận thức của người Mông cũng được áp dụng để giải thích các biểu tượng dựa trên truyền thống, tín ngưỡng và phong tục tập quán của dân tộc.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính của nghiên cứu là cuốn sách “Những bài khèn của người Mông ở Hà Giang” (2005) do Hùng Đình Quý sưu tầm, cùng với các tài liệu tham khảo liên quan về văn hóa và dân ca Mông. Ngoài ra, tác giả tiến hành khảo sát thực địa tại Hà Giang, phỏng vấn các nghệ nhân làm khèn và thợ khèn, đồng thời tham dự trực tiếp các nghi lễ tang ma để thu thập tư liệu thực tiễn.

Phương pháp phân tích nội dung được sử dụng để giải mã các biểu tượng trong lời bài dân ca, kết hợp với phương pháp so sánh loại hình nhằm làm rõ đặc trưng thi pháp và nghệ thuật của dân ca nghi lễ tang ma. Phương pháp điền dã văn học giúp tác giả tiếp cận sâu sắc hơn với văn hóa bản địa và nhận thức của người trong cuộc, từ đó tránh được các sai lệch do quan điểm chủ quan của người nghiên cứu.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm hơn 40 bài dân ca nghi lễ tang ma tiêu biểu, được chọn lọc từ bộ sưu tập của Hùng Đình Quý và các bài thu thập tại địa phương. Phương pháp chọn mẫu là chọn lọc theo tiêu chí đại diện cho các chủ đề biểu tượng và nghi lễ khác nhau trong tang ma. Thời gian nghiên cứu kéo dài khoảng 12 tháng, từ khảo sát tài liệu đến thực địa và phân tích dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Biểu tượng tái hiện sự hủy diệt và hồi sinh trong bài ca chỉ đường (Jangx kruôz cê):
   Bài ca này mô tả trận đại hồng thủy gây ra sự chết chóc, tuyệt diệt của muôn loài như cây trúc, giống gà, vịt và con người. Ví dụ, lời ca “Trời khô khô giòn bảy niên, Đất khô khô cứng bảy năm” phản ánh thiên tai kéo dài, còn “Giống trúc bị chết sạch, Giống cây cũng chết hết” biểu thị sự hủy diệt toàn diện. Tuy nhiên, sự sống được hồi sinh qua hình ảnh chim trò, chim tri lấy giống trúc còn sót lại để gieo trồng, thể hiện niềm tin vào sự tái sinh và duy trì nòi giống.

2. Biểu tượng sóng đôi trong các bài dân ca đưa tiễn người chết:
   Hệ thống biểu tượng sóng đôi xuất hiện phổ biến với tần suất cao, ví dụ “Đôi âm dương” xuất hiện 26 lần, “Đôi ngựa ma” 21 lần trong các bài dân ca nghi lễ. Biện pháp sóng đôi không chỉ giúp dễ thuộc, dễ nhớ mà còn phản ánh tư duy lưỡng phân đặc trưng trong văn hóa Mông, thể hiện sự cân bằng âm dương, sự kết nối giữa người sống và người chết.

3. Biểu tượng ước lệ, tượng trưng trong dân ca nghi lễ:
   Các biểu tượng như “đôi ngựa ma, đôi ngựa vằn” không phải là vật thể thực mà mang tính tượng trưng cho hành trình của linh hồn người chết. Thủ pháp ước lệ này giúp truyền tải ý nghĩa sâu sắc về sự chuyển tiếp giữa thế giới sống và cõi âm, đồng thời thể hiện nét nghệ thuật đặc trưng của dân ca nghi lễ.

4. Vai trò của nghệ thuật biểu diễn khèn trong nghi lễ tang ma:
   Khèn Mông không chỉ là nhạc cụ mà còn là biểu tượng văn hóa, công cụ truyền tải thông điệp tâm linh trong tang lễ. Các bài dân ca nghi lễ gắn liền với khèn có chức năng “thực hành tín ngưỡng”, giúp người sống giao tiếp với người chết, hướng dẫn linh hồn về cội nguồn. Ví dụ, trong nghi lễ “làm ma tươi”, bài ca chỉ đường được thổi liên tục để dẫn dắt người chết.

Thảo luận kết quả

Các biểu tượng trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông phản ánh sâu sắc thế giới quan, nhân sinh quan và tín ngưỡng của dân tộc. Biểu tượng tái hiện sự hủy diệt và hồi sinh thể hiện nỗi ám ảnh về sự sống còn của dân tộc trong lịch sử đầy gian khó, phù hợp với điều kiện sống khắc nghiệt ở vùng cao nguyên đá Hà Giang. Biểu tượng sóng đôi và ước lệ tượng trưng phản ánh tư duy lưỡng phân và nghệ thuật truyền miệng đặc trưng của văn hóa Mông.

So sánh với các nghiên cứu về biểu tượng trong văn học dân gian các dân tộc thiểu số khác, kết quả nghiên cứu này làm rõ hơn vai trò của biểu tượng trong dân ca nghi lễ tang ma, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của việc giải mã dựa trên văn hóa nhận thức của người Mông để tránh những hiểu lầm và phiến diện. Việc trình bày dữ liệu qua bảng thống kê tần suất biểu tượng sóng đôi và trích dẫn lời ca cụ thể giúp minh họa rõ nét các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tổ chức các lớp đào tạo và truyền dạy dân ca nghi lễ tang ma:
   Mục tiêu nâng cao nhận thức và kỹ năng biểu diễn cho thế hệ trẻ người Mông, bảo tồn nghệ thuật biểu diễn khèn và dân ca nghi lễ. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do các trung tâm văn hóa và trường học địa phương phối hợp tổ chức.

2. Xây dựng bộ sưu tập tư liệu điện tử về dân ca nghi lễ tang ma:
   Thu thập, số hóa và lưu trữ các bài dân ca, video biểu diễn và phỏng vấn nghệ nhân để phục vụ nghiên cứu và giáo dục. Thời gian thực hiện 1 năm, do Sở Văn hóa Thông tin Hà Giang chủ trì.

3. Phát triển các sản phẩm du lịch văn hóa gắn với nghệ thuật khèn Mông:
   Tạo điểm nhấn du lịch văn hóa nhằm quảng bá và phát huy giá trị văn hóa dân tộc, đồng thời tạo sinh kế cho cộng đồng. Thời gian triển khai 3 năm, phối hợp giữa chính quyền địa phương và doanh nghiệp du lịch.

4. Khuyến khích nghiên cứu chuyên sâu và liên ngành về biểu tượng trong dân ca Mông:
   Hỗ trợ các đề tài nghiên cứu, luận văn, dự án khoa học nhằm mở rộng hiểu biết và bảo tồn văn hóa dân tộc. Thời gian liên tục, do các trường đại học và viện nghiên cứu đảm nhận.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian và dân tộc học:
   Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn quý giá để nghiên cứu sâu về biểu tượng và văn hóa dân tộc Mông, đặc biệt trong lĩnh vực dân ca nghi lễ.

2. Giáo viên và sinh viên ngành Văn học Việt Nam và Văn hóa dân tộc thiểu số:
   Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc giảng dạy và học tập về văn học dân gian, nghệ thuật biểu diễn và tín ngưỡng dân tộc thiểu số.

3. Cán bộ quản lý văn hóa và phát triển du lịch địa phương:
   Giúp hiểu rõ giá trị văn hóa truyền thống để xây dựng các chương trình bảo tồn, phát huy và khai thác du lịch văn hóa bền vững.

4. Nghệ nhân và cộng đồng người Mông:
   Tăng cường nhận thức về giá trị di sản văn hóa của mình, từ đó có ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống trong đời sống hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

1. Dân ca nghi lễ tang ma của người Mông có đặc điểm gì nổi bật?
   Dân ca nghi lễ tang ma gắn liền với nghệ thuật biểu diễn khèn, sử dụng nhiều biểu tượng đa nghĩa như biểu tượng sóng đôi, biểu tượng tái hiện sự hủy diệt và hồi sinh, mang chức năng dẫn dắt linh hồn người chết về cội nguồn.

2. Vai trò của chiếc khèn trong nghi lễ tang ma của người Mông là gì?
   Khèn không chỉ là nhạc cụ mà còn là biểu tượng văn hóa, công cụ giao tiếp giữa người sống và người chết, giúp truyền tải thông điệp tâm linh và thực hiện các nghi thức tang ma.

3. Tại sao biểu tượng sóng đôi lại phổ biến trong dân ca nghi lễ tang ma?
   Biểu tượng sóng đôi phản ánh tư duy lưỡng phân đặc trưng của người Mông, đồng thời giúp dễ thuộc, dễ nhớ lời ca trong các bài dân ca truyền miệng.

4. Nghi lễ “làm ma tươi” và “làm ma khô” khác nhau như thế nào?
   “Làm ma tươi” là nghi lễ đưa tiễn người chết ngay sau khi mất, còn “làm ma khô” là nghi lễ sau đó nhằm rửa sạch tội lỗi và siêu thoát linh hồn, thường kéo dài nhiều ngày với nhiều nghi thức phức tạp.

5. Làm thế nào để bảo tồn và phát huy giá trị dân ca nghi lễ tang ma của người Mông?
   Cần kết hợp đào tạo truyền dạy, số hóa tư liệu, phát triển du lịch văn hóa và khuyến khích nghiên cứu khoa học để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống một cách bền vững.

Kết luận

• Luận văn đã khảo sát và giải mã thành công các biểu tượng trong dân ca nghi lễ tang ma của người Mông, làm rõ vai trò quan trọng của nghệ thuật biểu diễn khèn trong đời sống tâm linh dân tộc.
• Các biểu tượng như sự hủy diệt và hồi sinh, biểu tượng sóng đôi, biểu tượng ước lệ tượng trưng phản ánh sâu sắc thế giới quan và nhân sinh quan của người Mông.
• Nghiên cứu góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể của dân tộc Mông, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo quý giá cho các nhà nghiên cứu và cộng đồng.
• Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm duy trì và phát triển dân ca nghi lễ tang ma trong bối cảnh hiện đại.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình đào tạo, số hóa tư liệu và phát triển du lịch văn hóa nhằm bảo vệ và quảng bá di sản văn hóa dân tộc Mông.

Mời quý độc giả và các nhà nghiên cứu quan tâm tiếp tục đồng hành cùng công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc thiểu số Việt Nam.