Tổng quan nghiên cứu

Di tích kiến trúc nghệ thuật làng cổ ở Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, Hà Nội, là một trong những di sản văn hóa vật thể có giá trị tiêu biểu cấp quốc gia, được xếp hạng từ năm 2005. Với diện tích bảo vệ khoảng 164 ha, làng cổ Đường Lâm sở hữu hơn 60 di tích, trong đó có 8 di tích cấp quốc gia và gần 100 ngôi nhà cổ trên 100 năm tuổi. Đây là một "bảo tàng sống" phản ánh lịch sử, văn hóa, kiến trúc truyền thống của vùng đồng bằng Bắc Bộ. Tuy nhiên, trong bối cảnh đô thị hóa nhanh và phát triển kinh tế, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích đang đối mặt với nhiều thách thức như sự xuống cấp của di tích, cảnh quan môi trường chưa đồng bộ, sản phẩm du lịch còn nghèo nàn.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng việc thực hiện chính sách bảo tồn và phát huy giá trị di tích kiến trúc nghệ thuật làng cổ Đường Lâm từ năm 2014 đến nay, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách. Nghiên cứu tập trung trong phạm vi khoanh vùng bảo vệ di tích tại xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, với thời gian nghiên cứu từ năm 2014 – thời điểm quy hoạch bảo tồn được áp dụng – đến hiện tại. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn di sản văn hóa, phát triển du lịch bền vững và góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, kết hợp với lý thuyết chính sách công và các mô hình quản lý di sản văn hóa. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết thực hiện chính sách công: Nhấn mạnh quá trình chuyển hóa ý chí chính sách thành hành động thực tế, bao gồm các bước xây dựng kế hoạch, tuyên truyền, phân công phối hợp, duy trì, điều chỉnh, kiểm tra và đánh giá.
  • Lý thuyết bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa: Phân tích hai quan điểm bảo tồn nguyên vẹn và bảo tồn kế thừa, đồng thời nhấn mạnh sự cân bằng giữa bảo tồn và phát huy giá trị di tích trong đời sống xã hội.

Các khái niệm chính bao gồm: di tích kiến trúc nghệ thuật làng cổ, thực hiện chính sách công, bảo tồn di sản, phát huy giá trị di sản, và quản lý di tích.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp phân tích tài liệu thứ cấp và khảo sát thực địa. Cỡ mẫu khảo sát gồm hơn 2500 đối tượng là cán bộ, nhân dân và các bên liên quan tại xã Đường Lâm. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng khác nhau.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và tổng hợp định tính. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2014 đến 2020, tập trung đánh giá các chính sách, kế hoạch, hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di tích trong giai đoạn này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Công tác xây dựng kế hoạch và pháp lý được chú trọng: UBND thành phố Hà Nội đã phê duyệt quy hoạch bảo tồn tỉ lệ 1/2000 năm 2013 và đề án đầu tư tôn tạo giai đoạn 2014-2020. UBND thị xã Sơn Tây ban hành nhiều kế hoạch cụ thể, phân công nhiệm vụ rõ ràng. Khoảng 195 giấy phép xây dựng được cấp theo quy định, đảm bảo phù hợp với mục tiêu bảo tồn.

  2. Công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách được đẩy mạnh: Trong giai đoạn 2014-2019, đã tổ chức 12 buổi tuyên truyền với hơn 2500 người tham gia, phát hơn 80.000 tờ rơi, tờ gấp. Các hoạt động truyền thông đa dạng qua báo chí, truyền hình, website chính thức thu hút lượng truy cập lớn. Nhận thức của người dân và du khách về giá trị di tích được nâng cao rõ rệt.

  3. Phối hợp thực hiện chính sách hiệu quả: Ban Quản lý di tích phối hợp chặt chẽ với các cơ quan, tổ chức trong và ngoài nước như JICA, Tổng cục Du lịch, các trường đại học để phát triển sản phẩm du lịch, đào tạo kỹ năng cho người dân. Đến tháng 9/2018, trên 100 hộ dân tham gia dịch vụ du lịch cộng đồng, tăng 23 hộ so với năm 2015.

  4. Duy trì chính sách và đầu tư bảo tồn có kết quả tích cực: Nhiều công trình di tích được tu bổ như đền thờ Ngô Quyền, đình Cam Thịnh, 10 ngôi nhà cổ, 17 miếu, điếm, giếng cổ. Các dự án cải tạo cảnh quan, hạ tầng kỹ thuật được triển khai, góp phần cải thiện môi trường và thu hút du khách.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự quan tâm, chỉ đạo quyết liệt của các cấp chính quyền và sự phối hợp đồng bộ giữa các chủ thể là nhân tố quan trọng thúc đẩy việc thực hiện chính sách bảo tồn và phát huy giá trị di tích. Việc xây dựng kế hoạch chi tiết, phân công rõ ràng giúp đảm bảo tiến độ và hiệu quả công tác bảo tồn. Công tác tuyên truyền đa dạng và sâu rộng đã nâng cao nhận thức cộng đồng, tạo sự đồng thuận và tham gia tích cực của người dân.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này khẳng định vai trò của sự phối hợp liên ngành và sự tham gia của cộng đồng trong bảo tồn di sản. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại hạn chế như nguồn lực tài chính chưa đủ mạnh, sản phẩm du lịch chưa đa dạng và hấp dẫn, một số di tích xuống cấp chưa được đầu tư kịp thời. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ hộ dân tham gia du lịch cộng đồng theo năm, bảng thống kê số lượng công trình được tu bổ và biểu đồ lượng khách du lịch đến Đường Lâm qua các năm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống chính sách và pháp lý: Rà soát, bổ sung các văn bản pháp luật liên quan đến bảo tồn di tích, đảm bảo tính đồng bộ và khả thi. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch chủ trì phối hợp với các cơ quan liên quan.

  2. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức: Đa dạng hóa hình thức tuyên truyền, lồng ghép giáo dục di sản trong trường học và cộng đồng. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân hiểu biết về di tích lên trên 80% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện là UBND thị xã Sơn Tây phối hợp với các tổ chức xã hội.

  3. Phát triển nguồn nhân lực chuyên môn: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý di tích, hướng dẫn viên du lịch và người dân địa phương về kỹ năng bảo tồn và phát triển du lịch bền vững. Thời gian 3 năm, do Ban Quản lý di tích và các trường đại học phối hợp thực hiện.

  4. Đa dạng hóa nguồn lực tài chính: Khuyến khích xã hội hóa, huy động nguồn lực từ doanh nghiệp, tổ chức quốc tế và cộng đồng để đầu tư bảo tồn và phát triển sản phẩm du lịch. Xây dựng quỹ bảo tồn di tích trong vòng 5 năm, do UBND thành phố Hà Nội và thị xã Sơn Tây chủ trì.

  5. Ứng dụng khoa học công nghệ và hợp tác quốc tế: Áp dụng công nghệ số trong quản lý di tích, quảng bá du lịch trực tuyến, đồng thời tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế để học hỏi kinh nghiệm và hỗ trợ kỹ thuật. Thời gian triển khai 3 năm, do Ban Quản lý di tích phối hợp với các đối tác quốc tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về văn hóa và di sản: Giúp hiểu rõ quy trình, thực trạng và giải pháp thực hiện chính sách bảo tồn di tích, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên chuyên ngành chính sách công, văn hóa, du lịch: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn phục vụ nghiên cứu, giảng dạy và phát triển đề tài liên quan.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực du lịch: Hiểu rõ tiềm năng, thách thức và các chính sách hỗ trợ để phát triển sản phẩm du lịch bền vững tại làng cổ Đường Lâm.

  4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội tại địa phương: Nâng cao nhận thức, tham gia tích cực vào công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích, góp phần phát triển kinh tế xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần bảo tồn di tích kiến trúc nghệ thuật làng cổ Đường Lâm?
    Di tích là minh chứng lịch sử, văn hóa quý giá, góp phần giáo dục truyền thống và phát triển du lịch bền vững, tạo nguồn lực kinh tế cho địa phương.

  2. Chính sách bảo tồn di tích được thực hiện như thế nào?
    Thông qua quy hoạch, kế hoạch cụ thể, phân công nhiệm vụ rõ ràng, tuyên truyền nâng cao nhận thức, phối hợp liên ngành và giám sát chặt chẽ.

  3. Những khó khăn chính trong bảo tồn di tích là gì?
    Nguồn lực tài chính hạn chế, nhận thức cộng đồng chưa đồng đều, đô thị hóa nhanh gây áp lực lên di tích, sản phẩm du lịch chưa đa dạng.

  4. Làm thế nào để phát huy giá trị di tích hiệu quả?
    Phát triển du lịch cộng đồng, đa dạng sản phẩm du lịch trải nghiệm, ứng dụng công nghệ quảng bá, đào tạo nguồn nhân lực và huy động nguồn lực xã hội.

  5. Vai trò của cộng đồng dân cư trong bảo tồn di tích?
    Cộng đồng là chủ thể trực tiếp bảo vệ, duy trì và phát huy giá trị di tích, đồng thời hưởng lợi từ các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội liên quan.

Kết luận

  • Di tích kiến trúc nghệ thuật làng cổ Đường Lâm là tài sản văn hóa quý giá, cần được bảo tồn và phát huy đúng mức.
  • Việc thực hiện chính sách bảo tồn từ năm 2014 đến nay đã đạt nhiều kết quả tích cực về kế hoạch, tuyên truyền, phối hợp và đầu tư bảo tồn.
  • Còn tồn tại hạn chế về nguồn lực, sản phẩm du lịch và nhận thức cộng đồng cần được khắc phục.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách, tăng cường tuyên truyền, phát triển nguồn nhân lực, đa dạng hóa nguồn lực và ứng dụng công nghệ.
  • Nghiên cứu là cơ sở quan trọng cho các nhà quản lý, nghiên cứu và cộng đồng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và cộng đồng cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá để điều chỉnh chính sách phù hợp. Để biết thêm chi tiết và cập nhật mới nhất, độc giả có thể truy cập website chính thức của Ban Quản lý di tích Làng cổ Đường Lâm.