I. Tổng Quan Về Áp Dụng Hình Phạt Tù Cho Vị Thành Niên 55
Để thực hiện nhiệm vụ đấu tranh phòng và chống tội phạm, Nhà nước ta đã sử dụng đồng thời nhiều biện pháp về kinh tế, chính trị, xã hội, giáo dục, pháp lý… Trong các biện pháp đó, hình phạt giữ một vai trò rất quan trọng. Nhà làm luật đã xây dựng một hệ thống hình phạt đa dạng với nội dung cưỡng chế, thuyết phục, giáo dục nặng, nhẹ khác nhau, bao gồm hình phạt chính và hình phạt bổ sung. Việc quy định hình phạt tù chung thân trong hệ thống hình phạt của Nhà nước ta tạo ra khả năng phân hóa trách nhiệm hình sự và cá thể hóa hình phạt đối với các loại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Hình phạt này giữ vị trí trung chuyển giữa hình phạt tù có thời hạn tối đa là 20 năm và tử hình, làm cho hệ thống hình phạt giữ được tính thống nhất nội tại của nó. Việc áp dụng hình phạt tù được thực hiện sau khi HĐXX định tội danh cho người phạm tội theo quy định của pháp luật hình sự hiện hành.
1.1. Khái Niệm Áp Dụng Hình Phạt Tù Có Thời Hạn Là Gì
Áp dụng hình phạt tù có thời hạn là hoạt động áp dụng pháp luật hình sự tiếp theo sau khi định tội danh của HĐXX, thể hiện ở việc trên cơ sở hồ sơ vụ án và kết quả tranh tụng tại phiên tòa xét xử, xác định các tình tiết cụ thể của vụ án, nhận thức đầy đủ quy định của Bộ luật Hình sự hiện hành, HĐXX lựa chọn mức hình phạt tù có thời hạn phù hợp và nghiêm minh để áp dụng đối với người bị kết tội và ra phán quyết trong bản án kết tội về hình phạt tù đó. Đây là một quá trình đòi hỏi sự cẩn trọng và tuân thủ pháp luật nghiêm ngặt.
1.2. Đặc Điểm Của Việc Áp Dụng Hình Phạt Trong Luật Hình Sự
Hình phạt chỉ áp dụng đối với người phạm tội. Quy định này vừa thể hiện trong Điều 26 về khái niệm hình phạt vừa thể hiện tính nguyên tắc cơ sở trách nhiệm hình sự (Điều 2 Bộ luật Hình sự): <Chỉ người nào phạm một tội đã được Bộ luật Hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm hình sự=>. Pháp luật hình sự của Việt Nam chỉ cho phép các cơ quan có thẩm quyền thực hiện việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người thực hiện hành vi phạm tội (theo quy định của pháp luật), chỉ người nào phạm tội người ấy mới phải chịu trách nhiệm hình sự theo đúng quy định.
1.3. Vai Trò Của Tòa Án Trong Áp Dụng Hình Phạt Tù
Hình phạt nói chung và hình phạt tù có thời hạn nói riêng được quy định chi tiết trong pháp luật Hình sự, do Tòa án nhân dân nhân danh Nhà nước áp dụng đối với người phạm tội bằng bản án kết tội có hiệu lực pháp luật. Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất nên Hiến pháp, Luật tổ chức Tòa án, Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng Hình sự đều khẳng định Tòa án là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Chỉ có Tòa án mới có quyền xét xử và quyết định hình phạt với người phạm tội theo trình tự thủ tục do Bộ luật Tố tụng hình sự quy định.
II. Thách Thức Áp Dụng Hình Phạt cho Người Dưới 18 Tuổi 58
Tình trạng người dưới 18 tuổi phạm tội ngày càng tăng ở các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam, là một những vấn đề nóng bỏng và là một trong những vấn đề đang được xã hội quan tâm. Trong những năm gần đây, ở Việt Nam tình trạng tái phạm chưa thành niên có chiều hướng ngày càng gia tăng cả về số lượng và mức độ phạm tội. Số lượng các vụ án tăng nhanh, nhiều vụ án đặc biệt nghiêm trọng xảy ra, cùng với tính chất phức tạp của từng vụ án là những thủ đoạn tinh vi, do đó tính nguy hiểm ngày càng cao để lại những hậu quả nghiêm trọng, gây bức xúc trong quần chúng nhân dân, làm xôn xao dư luận xã hội.
2.1. Tình Hình Tội Phạm Vị Thành Niên tại Bắc Ninh
Tỉnh Bắc Ninh là tỉnh có tốc độ đô thị hóa, công nghiệp nhanh, có lợi thế nằm ở cửa ngõ thủ đô với nhiều tuyến đường thuận lợi cả đường bộ, đường thủy. Trên địa bàn tỉnh hiện nay có rất nhiều các khu công nghiệp, cụm công nghiệp với nhiều doanh nghiệp lớn đầu tư, đặc biệt là các doanh nghiệp FDI. Vì vậy, Bắc Ninh đã thu hút được rất nhiều lao động từ các tỉnh lân cận cũng như các tỉnh khác trên cả nước tới làm việc, sinh sống.
2.2. Nguyên Nhân Gia Tăng Tội Phạm Người Dưới 18 Tuổi
Các khu công nghiệp lớn được mở ra như khu công nghiệp Sam Sung ở Yên Phong, khu công nghiệp Quế Võ, khu VISIP ở thị xã Từ Sơn đồng nghĩa với việc đất nông nghiệp đã bị thu hẹp, có nơi không còn đất nông nghiệp để canh tác. Người dân có tiền thu hồi đất nông nghiệp, không có đất để canh tác, lười lao động, lại có sẵn tiền cùng với việc các khu công nghiệp phát triển, dân cư tập trung đông, nhiều thành phần ở khắp nơi đến nên đã dẫn đến nhiều tệ nạn xã hội xảy ra, đặc biệt là tầng lớp thanh thiếu niên.
2.3. Hạn Chế Trong Thực Tiễn Áp Dụng Hình Phạt Hiện Nay
Tuy nhiên, ngoài kết quả tích cực đã đạt được, hoạt động áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi của hệ thống tòa án hai cấp trên địa bản tỉnh vẫn còn bác lá hạn chế, như: Quán triệt, áp dụng chưa đúng quy định của BLHS về hình phạt nói chung, hình phạt tù nói riêng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; không thống nhất khi xác định tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội; một số trường hợp áp dụng chưa đúng các điều, khoản của Bộ luật hình sự; áp dụng tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự chưa phù hợp dẫn đến xử quá nhẹ hoặc quá nặng, mức hình phạt tù chưa phù hợp…
III. Hướng Dẫn Áp Dụng Giảm Nhẹ Hình Phạt Tù cho Tuổi Trẻ 60
Từ thực trạng đó đòi hỏi tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện lý luận về áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, đánh giá thực tiễn để đưa ra các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong công tác xét xử. Vì vậy, tác giả chọn đề tài: <Áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh= để thực hiện luận văn thạc sĩ luật học.
3.1. Nghiên Cứu Về Áp Dụng Hình Phạt Tù Của Các Tác Giả
Nghiên cứu về áp dụng hình phạt tù nói chung và áp dụng hình phạt tù đối với người dưới 18 tuổi nói riêng đã nhận được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu, nhà khoa học: Tác giả Nguyễn Thị Thu Huyền (2012), Hình phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội theo Luật hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội. Nghiên cứu khái niệm, mục đích, điều kiện áp dụng của hình phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội theo quy định của luật hình sự Việt Nam từ năm 1945 đến nay; thực tiễn áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội thông qua số liệu của các Tòa án và các bản án của Tòa án trong những năm gần đây.
3.2. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Áp Dụng Hình Phạt Tù
Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn đã đề xuất các định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng hình phạt tù trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền và cải cách tư pháp hiện nay ở Việt Nam. Tác giả Nguyễn Thị Việt Hà (2017), Quyết định hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi theo Luật hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội.
3.3. Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Quyết Định Hình Phạt Tù
Các công trình nghiên cứu trên đã giúp tác giả hình thành hệ thống các vấn đề lý luận liên quan đến áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi, giúp tác giả rút ra được các bài học kinh nghiệm trong quá trình thực hiện việc quyết định hình phạt của tòa án nhân dân hai cấp đối với người dưới 18 tuổi. Vì vậy, hy vọng việc nghiên cứu về áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh sẽ góp phần khiêm tốn mang tới những cái nhìn mới mẻ về vấn đề lý luận và thực tiễn của hoạt động này.
IV. Nghiên Cứu Thực Tiễn Xét Xử Người Dưới 18 tại Bắc Ninh 57
Trên cơ sở nghiên cứu, phân tích những vấn đề lý luận về áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi, phân tích quy định của pháp luật và đánh giá thực tiễn áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh từ năm 2015 đến năm 2019, Luận văn đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi ở nước ta.
4.1. Nghiên Cứu Cơ Sở Lý Luận Về Hình Phạt Tù
- Nghiên cứu cơ sở lý luận về áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội: Khái niệm, đặc điểm, nội dung và ý nghĩa của áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội;
4.2. Đánh Giá Thực Tiễn Áp Dụng Hình Phạt Tù
- Nghiên cứu thực tiễn áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội của các tòa án nhân dân tỉnh Bắc Ninh từ năm 2015 đến năm 2019, tìm ra những hạn chế, vướng mắc và nguyên nhân;
4.3. Hoàn Thiện Pháp Luật Về Áp Dụng Hình Phạt
- Phân tích các yêu cầu hoàn thiện pháp luật về áp dụng hình phạt tù đối với người dưới 18 tuổi và đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội.
V. Áp Dụng Hình Phạt Tù Giải Pháp Cho Tương Lai Bắc Ninh 59
Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng mác-xít, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước pháp quyền, về chính sách hình sự, về vấn đề cải cách tư pháp được thể hiện trong các Nghị quyết Đại hội Đảng VIII, IX, X, XI, XII và Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 26/5/2005 về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 của Bộ Chính trị.
5.1. Phương Pháp Phân Tích và Tổng Hợp
Trong quá trình nghiên cứu đề tài luận văn, tác giả đã sử dụng các phương pháp cụ thể và đặc thù của khoa học luật hình sự như: Phương pháp phân tích và tổng hợp; phương pháp so sánh, đối chiếu;
5.2. Phương Pháp Nghiên Cứu Trường Hợp Điển Hình
phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình; phương pháp diễn dịch; phương pháp quy nạp; phương pháp thống kê để tổng hợp các tri thức khoa học luật hình sự và luận chứng các vấn đề tương ứng được nghiên cứu trong luận văn.
5.3. Ý Nghĩa Lý Luận và Thực Tiễn Của Đề Tài
Đây là công trình nghiên cứu khoa học công phu, đề cập tương đối có hệ thống và toàn diện về áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội thông qua thực tiễn xét xử của tòa án nhân dân trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, đồng thời góp phần làm sáng tỏ thêm cơ sở lý luận về áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội.
