Áp Dụng Giá Trị Hợp Lý Trong Công Tác Kế Toán Ở Các Công Ty Chứng Khoán Việt Nam

• Tác giả: Nguyễn Tuấn Duy
• Người hướng dẫn: PTS. Mai Ngọc Anh
• Trường học: Học viện Tài chính
• Chuyên ngành: Kế toán
• Đề tài: Áp Dụng Giá Trị Hợp Lý Trong Công Tác Kế Toán Ở Các Công Ty Chứng Khoán Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ GTHL VÀ ÁP DỤNG GTHL TRONG KẾ TOÁN DOANH NGHIỆP
• 1.1. Cơ sở tính giá và các mô hình tính giá trong kế toán
• 1.2. Khái quát về các cơ sở tính giá trong kế toán. Các mô hình tính giá trong kế toán. Áp dụng GTHL trong kế toán doanh nghiệp. Nhận diện các đối tượng kế toán áp dụng GTHL trong DN
• 1.3. Ghi nhận và trình bày thông tin về các đối tượng kế toán theo GTHL
• 1.4. Áp dụng GTHL trong hệ thống kế toán và bài học kinh nghiệm
• 1.5. Quan điểm áp dụng GTHL của các tổ chức lập quy kế toán quốc tế. Áp dụng GTHL trong hệ thống kế toán tại một số quốc gia trên thế giới. Bài học kinh nghiệm cho việc áp dụng GTHL trong hệ thống kế toán các CTCK Việt Nam
• 1.6. Kết luận Chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG GTHL TRONG KẾ TOÁN TẠI CÁC CTCK VIỆT NAM
• 2.1. Tổng quan về thị trường chứng khoán Việt Nam và các CTCK Việt Nam. Khuôn khổ pháp lý hiện hành về GTHL trong kế toán của các CTCK
• 2.2. Khái quát những quy định cụ thể về GTHL trong hệ thống kế toán các CTCK ở Việt Nam
• 2.3. Đánh giá các quy định về GTHL trong hệ thống kế toán DN nói chung và tại các CTCK ở Việt Nam nói riêng
• 2.4. Thực trạng áp dụng GTHL trong kế toán tại các CTCK Việt Nam
• 2.5. Nghiên cứu các nhân tố chi phối tới mức độ áp dụng GTHL của các CTCK Việt Nam
• 2.6. Thực hiện nghiên cứu chi tiết
• 2.7. Kết quả nghiên cứu và thảo luận
• 2.8. Kết luận Chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN ÁP DỤNG GTHL TRONG KẾ TOÁN TẠI CÁC CTCK VIỆT NAM
• 3.1. Bối cảnh chi phối đến áp dụng GTHL trong kế toán Việt Nam. Thị trường chứng khoán. Thị trường BĐS
• 3.2. Các giải pháp hoàn thiện áp dụng GTHL trong kế toán tại các CTCK Việt Nam
• 3.3. Quan điểm xây dựng các quy định pháp lý về GTHL trong hệ thống kế toán doanh nghiệp nói chung tại Việt Nam
• 3.4. Đề xuất áp dụng GTHL đối với hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam
• 3.5. Hoàn thiện áp dụng GTHL trong kế toán tại CTCK
• 3.6. Đề xuất với các bên liên quan
• 3.6.1. Về phía các hiệp hội nghề nghiệp
• 3.6.2. Đối với cơ sở đào tạo
• 3.6.3. Đối với Bộ Tài chính
• 3.6.4. Về phía doanh nghiệp
• 3.6.5. Tác động của việc áp dụng GTHL đối với các chủ thể liên quan đến kế toán ở Việt Nam
• 3.7. Kết luận Chương 3
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Giá Trị Hợp Lý trong Kế Toán Chứng Khoán

Bài viết này giới thiệu tổng quan về giá trị hợp lý kế toán và vai trò của nó trong các công ty chứng khoán Việt Nam. Giá trị hợp lý là một trong những thang đo quan trọng trong kế toán, phản ánh giá trị thị trường hiện tại của tài sản và nợ phải trả. Việc áp dụng giá trị hợp lý ngày càng trở nên phổ biến, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và yêu cầu minh bạch thông tin tài chính. Luận án tiến sĩ này đi sâu vào nghiên cứu thực tiễn áp dụng giá trị hợp lý tại các công ty chứng khoán, đánh giá những thách thức và đề xuất giải pháp hoàn thiện. Bài viết cũng điểm qua sự khác biệt giữa VAS (Chuẩn mực Kế toán Việt Nam) và IFRS (Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế) trong việc sử dụng giá trị hợp lý.

1.1. Cơ Sở Lý Thuyết về Giá Trị Hợp Lý Kế Toán

Luận án bắt đầu bằng việc trình bày cơ sở lý thuyết về giá trị hợp lý, bao gồm định nghĩa, mục tiêu, và tầm quan trọng của nó trong kế toán hiện đại. Nó cũng đề cập đến các cấp độ xác định giá trị hợp lý (Level 1, Level 2, Level 3) theo IFRS 13. Các khái niệm quan trọng như giá trị thị trường, giá trị nội tại, và ước tính kế toán cũng được làm rõ. Theo Chambers (1966; 1975) , Sterling (1970) và MacNeal (1970), giá trị hợp lý phải là giá trị thực tế, thị giá mà một tài sản có thể được trao đổi giữa các bên có đầy đủ hiểu biết trong một giao dịch ngang giá. Việc trình bày các nền tảng lý thuyết này giúp người đọc hiểu rõ hơn về bản chất và ý nghĩa của giá trị hợp lý trước khi đi sâu vào phân tích thực tiễn.

1.2. Vai Trò của Giá Trị Hợp Lý tại Công ty Chứng Khoán

Công ty chứng khoán là một trong những đối tượng áp dụng giá trị hợp lý rộng rãi nhất, đặc biệt đối với các tài sản tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, và các công cụ phái sinh. Việc sử dụng giá trị hợp lý giúp phản ánh chính xác giá trị tài sản trên báo cáo tài chính công ty chứng khoán, từ đó cung cấp thông tin hữu ích cho nhà đầu tư và các bên liên quan. Thông tin này đặc biệt quan trọng để đánh giá khả năng sinh lời, mức độ rủi ro và sức khỏe tài chính của các công ty chứng khoán hoạt động trên Thị trường chứng khoán Việt Nam. Giá trị hợp lý cũng ảnh hưởng đến việc tính toán các chỉ số tài chính như ROE và ROA.

1.3. Sự Khác Biệt giữa VAS và IFRS về Giá Trị Hợp Lý

Mặc dù VAS (Chuẩn mực Kế toán Việt Nam) đã có những bước tiến trong việc tiếp cận giá trị hợp lý, vẫn còn tồn tại sự khác biệt so với IFRS (Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế). Sự khác biệt này có thể gây khó khăn cho việc so sánh báo cáo tài chính của các công ty chứng khoán Việt Nam với các công ty quốc tế. Luận án này phân tích chi tiết những khác biệt chính, bao gồm phạm vi áp dụng, phương pháp xác định giá trị hợp lý, và yêu cầu trình bày thông tin. Việc hiểu rõ sự khác biệt này là cần thiết để hoàn thiện áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán Việt Nam.

II. Thách Thức Khi Áp Dụng Giá Trị Hợp Lý Kế Toán ở Việt Nam

Việc áp dụng giá trị hợp lý kế toán tại các công ty chứng khoán Việt Nam đối mặt với nhiều thách thức. Một trong những thách thức lớn nhất là sự thiếu hụt dữ liệu thị trường đáng tin cậy, đặc biệt đối với các tài sản ít thanh khoản. Bên cạnh đó, khung pháp lý hiện hành về giá trị hợp lý còn chưa hoàn thiện, gây khó khăn cho việc áp dụng thống nhất và minh bạch. Ngoài ra, trình độ chuyên môn của đội ngũ kế toán và kiểm toán cũng là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến chất lượng đo lường giá trị hợp lý. Việc đánh giá khách quan các thách thức này là bước đầu tiên để đề xuất các giải pháp khắc phục.

2.1. Thiếu Hụt Dữ Liệu Thị Trường Đáng Tin Cậy

Việc xác định giá trị hợp lý yêu cầu có dữ liệu thị trường chính xác và đầy đủ. Tuy nhiên, thị trường chứng khoán Việt Nam vẫn còn non trẻ và thiếu tính thanh khoản đối với một số loại tài sản. Điều này gây khó khăn cho việc sử dụng các phương pháp định giá dựa trên thị trường (Market Approach). Các công ty chứng khoán thường phải sử dụng các phương pháp định giá khác, chẳng hạn như chiết khấu dòng tiền (Discounted Cash Flows - DCF), đòi hỏi nhiều ước tính chủ quan và có thể làm giảm độ tin cậy của thông tin giá trị hợp lý. Tác giả cần trích dẫn số liệu cụ thể về tính thanh khoản của thị trường chứng khoán Việt Nam để làm rõ vấn đề này.

2.2. Khung Pháp Lý Chưa Hoàn Thiện về Giá Trị Hợp Lý

Mặc dù đã có những tiến bộ trong việc ban hành các chuẩn mực kế toán liên quan đến giá trị hợp lý, khung pháp lý hiện hành vẫn còn một số hạn chế. Các quy định về trình bày và công bố thông tin giá trị hợp lý chưa được cụ thể hóa, dẫn đến sự thiếu thống nhất trong thực tiễn áp dụng. Ngoài ra, việc hướng dẫn về kiểm toán giá trị hợp lý cũng chưa đầy đủ, gây khó khăn cho việc đảm bảo tính chính xác và đáng tin cậy của thông tin. Việc phân tích chi tiết các điểm yếu của khung pháp lý là cần thiết để đề xuất các sửa đổi và bổ sung phù hợp.

2.3. Hạn Chế về Năng Lực Chuyên Môn trong Định Giá

Việc xác định giá trị hợp lý đòi hỏi đội ngũ kế toán và kiểm toán phải có kiến thức chuyên môn sâu rộng về định giá tài sản tài chính và các phương pháp định giá khác nhau. Tuy nhiên, trình độ chuyên môn của đội ngũ này còn hạn chế ở một số công ty chứng khoán Việt Nam, đặc biệt là các công ty có quy mô nhỏ. Điều này có thể dẫn đến việc sử dụng sai phương pháp định giá, ước tính không chính xác, và ảnh hưởng đến chất lượng thông tin giá trị hợp lý. Cần có các chương trình đào tạo và bồi dưỡng chuyên môn để nâng cao năng lực cho đội ngũ này.

III. Nghiên Cứu Thực Trạng Áp Dụng Giá Trị Hợp Lý Tại CTCK

Luận án tiến hành nghiên cứu thực trạng áp dụng giá trị hợp lý tại các công ty chứng khoán Việt Nam. Nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá mức độ tuân thủ các quy định về giá trị hợp lý trong báo cáo tài chính công ty chứng khoán, xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng giá trị hợp lý, và phân tích tác động của giá trị hợp lý đến lợi nhuận và tính minh bạch của báo cáo tài chính. Nghiên cứu sử dụng cả phương pháp định tính và định lượng để thu thập và phân tích dữ liệu.

3.1. Đánh Giá Mức Độ Tuân Thủ Các Quy Định về GTHL

Nghiên cứu đánh giá mức độ tuân thủ các quy định về giá trị hợp lý trong báo cáo tài chính của một mẫu các công ty chứng khoán Việt Nam. Các tiêu chí đánh giá bao gồm việc xác định giá trị hợp lý cho các loại tài sản khác nhau, trình bày và công bố thông tin giá trị hợp lý, và sử dụng các phương pháp định giá phù hợp. Kết quả nghiên cứu cho thấy mức độ tuân thủ còn chưa đồng đều giữa các công ty, và còn tồn tại một số sai sót trong việc áp dụng các quy định.

3.2. Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Việc Áp Dụng GTHL

Nghiên cứu xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng giá trị hợp lý tại các công ty chứng khoán. Các yếu tố này có thể bao gồm quy mô công ty, cơ cấu sở hữu, mức độ đòn bẩy tài chính, và trình độ quản lý. Kết quả nghiên cứu cho thấy quy mô công ty và trình độ quản lý có ảnh hưởng đáng kể đến việc áp dụng giá trị hợp lý. Các công ty lớn và có trình độ quản lý cao thường có xu hướng áp dụng giá trị hợp lý một cách đầy đủ và chính xác hơn.

3.3. Tác Động Của GTHL Đến Lợi Nhuận và Tính Minh Bạch

Nghiên cứu phân tích tác động của giá trị hợp lý đến lợi nhuận và tính minh bạch của báo cáo tài chính tại các công ty chứng khoán. Kết quả nghiên cứu cho thấy việc áp dụng giá trị hợp lý có thể làm tăng tính biến động của lợi nhuận, nhưng đồng thời cũng giúp cải thiện tính minh bạch của báo cáo tài chính. Thông tin giá trị hợp lý cung cấp cho nhà đầu tư cái nhìn rõ ràng hơn về giá trị thực của tài sản và nợ phải trả của công ty.

IV. Giải Pháp Hoàn Thiện Áp Dụng Giá Trị Hợp Lý Cho CTCK

Luận án đề xuất các giải pháp hoàn thiện việc áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán tại các công ty chứng khoán Việt Nam. Các giải pháp này bao gồm hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực chuyên môn, tăng cường tính minh bạch và kiểm soát nội bộ, và thúc đẩy sự phát triển của thị trường định giá. Các giải pháp này nhằm mục tiêu giúp các công ty chứng khoán áp dụng giá trị hợp lý một cách hiệu quả và đáng tin cậy, góp phần nâng cao chất lượng thông tin tài chính và thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường chứng khoán.

4.1. Hoàn Thiện Khung Pháp Lý Về Giá Trị Hợp Lý Kế Toán

Để hoàn thiện áp dụng giá trị hợp lý, cần tiếp tục rà soát và sửa đổi các quy định hiện hành về giá trị hợp lý trong chuẩn mực kế toán và các văn bản pháp luật liên quan. Cần cụ thể hóa các hướng dẫn về trình bày và công bố thông tin giá trị hợp lý, và bổ sung các quy định về kiểm toán giá trị hợp lý. Ngoài ra, cần tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước để đảm bảo tính thống nhất và đồng bộ trong việc áp dụng các quy định.

4.2. Nâng Cao Năng Lực Chuyên Môn Về Định Giá Tài Sản

Cần tăng cường đào tạo và bồi dưỡng chuyên môn cho đội ngũ kế toán và kiểm toán về định giá tài sản tài chính và các phương pháp định giá khác nhau. Cần khuyến khích các công ty chứng khoán tuyển dụng các chuyên gia định giá có kinh nghiệm, và thành lập các bộ phận chuyên trách về định giá. Ngoài ra, cần tăng cường hợp tác với các tổ chức nghề nghiệp và các trường đại học để tổ chức các khóa đào tạo và hội thảo chuyên đề về giá trị hợp lý.

4.3. Tăng Cường Tính Minh Bạch và Kiểm Soát Nội Bộ

Các công ty chứng khoán cần tăng cường tính minh bạch trong việc xác định và trình bày giá trị hợp lý. Cần công bố đầy đủ thông tin về các phương pháp định giá được sử dụng, các giả định quan trọng, và các yếu tố ảnh hưởng đến giá trị hợp lý. Ngoài ra, cần thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả để đảm bảo tính chính xác và đáng tin cậy của thông tin giá trị hợp lý. Cần tăng cường vai trò của ban kiểm soát và kiểm toán nội bộ trong việc giám sát và đánh giá việc áp dụng giá trị hợp lý.

V. Kinh Nghiệm Quốc Tế Về Áp Dụng Giá Trị Hợp Lý Kế Toán

Luận án xem xét kinh nghiệm quốc tế về áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán, đặc biệt là tại các thị trường chứng khoán phát triển. Việc nghiên cứu kinh nghiệm của các nước khác giúp Việt Nam có thể học hỏi các bài học thành công và tránh những sai lầm trong quá trình hoàn thiện việc áp dụng giá trị hợp lý. Kinh nghiệm quốc tế cũng cho thấy tầm quan trọng của việc có một khung pháp lý hoàn thiện, một đội ngũ chuyên gia có năng lực, và một thị trường định giá phát triển.

5.1. Bài Học Từ Các Thị Trường Chứng Khoán Phát Triển

Các thị trường chứng khoán phát triển như Mỹ, Anh, và Nhật Bản đã có nhiều kinh nghiệm trong việc áp dụng giá trị hợp lý. Họ đã xây dựng một khung pháp lý hoàn thiện, có một đội ngũ chuyên gia có năng lực, và một thị trường định giá phát triển. Các công ty chứng khoán ở các nước này thường áp dụng giá trị hợp lý một cách đầy đủ và chính xác, và thông tin giá trị hợp lý được sử dụng rộng rãi bởi nhà đầu tư và các bên liên quan.

5.2. Vai Trò Của Các Tổ Chức Lập Quy Kế Toán Quốc Tế

Các tổ chức lập quy kế toán quốc tế như IASB (International Accounting Standards Board) đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy việc áp dụng giá trị hợp lý trên toàn thế giới. IASB đã ban hành nhiều chuẩn mực kế toán liên quan đến giá trị hợp lý, và thường xuyên cập nhật các chuẩn mực này để phản ánh sự phát triển của thị trường tài chính. Các công ty chứng khoán ở các nước áp dụng IFRS thường tuân thủ các chuẩn mực của IASB trong việc xác định và trình bày giá trị hợp lý.

5.3. Ảnh Hưởng Của Khủng Hoảng Tài Chính Đến Giá Trị Hợp Lý

Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 đã đặt ra nhiều câu hỏi về vai trò của giá trị hợp lý trong việc gây ra hoặc làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng. Một số nhà phê bình cho rằng việc áp dụng giá trị hợp lý đã khiến các tài sản bị định giá quá cao trước khủng hoảng, và sau đó bị giảm giá mạnh khi khủng hoảng xảy ra. Tuy nhiên, các nhà ủng hộ giá trị hợp lý cho rằng giá trị hợp lý chỉ đơn giản là phản ánh sự suy giảm giá trị thực của tài sản, và việc loại bỏ giá trị hợp lý sẽ che giấu thông tin quan trọng về tình hình tài chính của các công ty.

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về GTHL

Luận án đã đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp hoàn thiện việc áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán tại các công ty chứng khoán Việt Nam. Nghiên cứu đã chỉ ra những thách thức và cơ hội trong việc áp dụng giá trị hợp lý, và cung cấp các khuyến nghị cho các nhà hoạch định chính sách, các nhà quản lý doanh nghiệp, và các nhà nghiên cứu. Các hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc đánh giá tác động của giá trị hợp lý đến quyết định đầu tư, hoặc so sánh hiệu quả của các phương pháp định giá khác nhau.

6.1. Tóm Tắt Kết Quả Nghiên Cứu Chính Về Giá Trị Hợp Lý

Luận án đã đạt được một số kết quả nghiên cứu quan trọng. Thứ nhất, nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc áp dụng giá trị hợp lý tại các công ty chứng khoán Việt Nam còn nhiều hạn chế, và mức độ tuân thủ các quy định về giá trị hợp lý còn chưa cao. Thứ hai, nghiên cứu đã xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng giá trị hợp lý, bao gồm quy mô công ty, trình độ quản lý, và chất lượng kiểm soát nội bộ. Thứ ba, nghiên cứu đã phân tích tác động của giá trị hợp lý đến lợi nhuận và tính minh bạch của báo cáo tài chính.

6.2. Hàm Ý Chính Sách Cho Hoàn Thiện GTHL Kế Toán

Các kết quả nghiên cứu có một số hàm ý chính sách quan trọng. Thứ nhất, cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về giá trị hợp lý để đảm bảo tính thống nhất và đồng bộ trong việc áp dụng các quy định. Thứ hai, cần tăng cường đào tạo và bồi dưỡng chuyên môn cho đội ngũ kế toán và kiểm toán về định giá tài sản tài chính. Thứ ba, cần tăng cường tính minh bạch và kiểm soát nội bộ tại các công ty chứng khoán.

6.3. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Giá Trị Hợp Lý Kế Toán

Các hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc đánh giá tác động của giá trị hợp lý đến quyết định đầu tư, hoặc so sánh hiệu quả của các phương pháp định giá khác nhau. Ngoài ra, cần có thêm các nghiên cứu về việc áp dụng giá trị hợp lý trong các lĩnh vực khác của nền kinh tế Việt Nam, chẳng hạn như bất động sản và ngân hàng. Cuối cùng, cần có các nghiên cứu so sánh giữa việc áp dụng VAS và IFRS về giá trị hợp lý để đánh giá những lợi ích và chi phí của việc chuyển đổi sang IFRS.