I. Rủi ro thanh khoản ngân hàng Tổng quan và ảnh hưởng lớn
Rủi ro thanh khoản là một thách thức lớn đối với ngân hàng thương mại Việt Nam. Nó đe dọa khả năng đáp ứng các nghĩa vụ tài chính, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động ngân hàng. Theo Basel (2008), rủi ro thanh khoản đe dọa năng lực hoạt động và sự sống còn của ngân hàng. Sự sụp đổ của Silicon Valley Bank (SVB) là một ví dụ điển hình về hậu quả nghiêm trọng của việc quản lý thanh khoản yếu kém. Tại Việt Nam, sự kiện liên quan đến Ngân hàng TMCP Sài Gòn (SCB) cho thấy tầm quan trọng của việc duy trì niềm tin của khách hàng và đảm bảo khả năng thanh toán. Các ngân hàng cần chủ động quản trị rủi ro thanh khoản để đảm bảo hoạt động ổn định và bền vững. Basel III ra đời với những quy định chặt chẽ nhằm nâng cao chất lượng và số lượng vốn của các ngân hàng, đồng thời thắt chặt các yêu cầu về thanh khoản để phòng ngừa và ứng phó tốt hơn với sự cố bên ngoài (Trang và cộng sự, 2021).
1.1. Khái niệm rủi ro thanh khoản và các yếu tố then chốt
Rủi ro thanh khoản, theo Mwangi (2014) và Cai và Zhang (2017), là khả năng tăng lượng tài sản và đáp ứng kỳ vọng, nghĩa vụ tiền mặt cho người gửi, các phát sinh bất ngờ mà không gây tổn thất nghiêm trọng. Nó phát sinh khi ngân hàng không thể dễ dàng chuyển đổi tài sản thành tiền mặt hoặc không thể vay đủ tiền để đáp ứng nhu cầu thanh khoản. Các yếu tố then chốt bao gồm: khả năng quản lý dòng tiền, chất lượng tài sản, mức độ phụ thuộc vào nguồn vốn ngắn hạn và uy tín của ngân hàng. Khả năng thanh toán của ngân hàng bị ảnh hưởng trực tiếp bởi các yếu tố này.
1.2. Nguyên nhân chính gây ra rủi ro thanh khoản ngân hàng
Nhiều nguyên nhân dẫn đến rủi ro thanh khoản. Bao gồm: quản lý tài sản và nợ không hiệu quả, sự thay đổi đột ngột trong hành vi của người gửi tiền, khủng hoảng kinh tế hoặc tài chính, và sự lan truyền thông tin tiêu cực về ngân hàng. Theo Arif và Anees (2012), rủi ro thanh khoản có thể phát sinh khi ngân hàng không đáp ứng được nghĩa vụ với người gửi tiền. Sự sụp đổ của SVB cho thấy việc quản lý kỳ hạn tài sản và nợ không phù hợp, cùng với sự rút tiền ồ ạt của khách hàng, đã dẫn đến tình trạng mất thanh khoản nghiêm trọng. Nợ xấu ngân hàng cũng là một yếu tố làm suy giảm thanh khoản.
II. Đo lường hiệu quả hoạt động của ngân hàng thương mại
Hiệu quả hoạt động là thước đo quan trọng đánh giá sự thành công của ngân hàng thương mại Việt Nam. Các chỉ số hiệu quả hoạt động ngân hàng như ROA, ROE và NIM thường được sử dụng. ROA đo lường khả năng sinh lời trên tổng tài sản, ROE đo lường khả năng sinh lời trên vốn chủ sở hữu, và NIM đo lường chênh lệch giữa lãi suất cho vay và lãi suất huy động. Ngoài ra, các chỉ số khác như tỷ lệ chi phí trên thu nhập và tỷ lệ nợ xấu cũng được sử dụng để đánh giá hiệu quả hoạt động và quản trị rủi ro thanh khoản. Các chỉ số này giúp các nhà quản lý ngân hàng đánh giá hiệu quả sử dụng vốn, quản lý rủi ro và đưa ra quyết định kinh doanh phù hợp.
2.1. ROA ROE NIM Phân tích các chỉ số đo lường hiệu quả
ROA (Return on Assets) là tỷ suất lợi nhuận trên tài sản, thể hiện khả năng sinh lời từ việc sử dụng tài sản của ngân hàng. ROE (Return on Equity) là tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu, thể hiện khả năng sinh lời từ vốn đầu tư của cổ đông. NIM (Net Interest Margin) là biên lãi ròng, thể hiện chênh lệch giữa thu nhập lãi và chi phí lãi, phản ánh hiệu quả hoạt động tín dụng của ngân hàng. Các chỉ số này cần được phân tích trong mối tương quan với nhau và so sánh với các ngân hàng khác trong ngành để có đánh giá đầy đủ về hiệu quả hoạt động ngân hàng.
2.2. Ảnh hưởng của quy mô ngân hàng đến hiệu quả hoạt động
Quy mô ngân hàng có thể ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động. Các ngân hàng lớn thường có lợi thế về quy mô, giúp giảm chi phí hoạt động và tăng khả năng tiếp cận thị trường. Tuy nhiên, các ngân hàng nhỏ có thể linh hoạt hơn trong việc thích ứng với thay đổi của thị trường và phục vụ khách hàng cá nhân tốt hơn. Quy mô ngân hàng là một trong những biến kiểm soát quan trọng trong các nghiên cứu về hiệu quả hoạt động. Nghiên cứu thường sử dụng logarit của tổng tài sản để đại diện cho quy mô ngân hàng.
III. Phương pháp quản trị rủi ro thanh khoản hiệu quả cho ngân hàng
Để quản trị rủi ro thanh khoản hiệu quả, các ngân hàng thương mại Việt Nam cần áp dụng các phương pháp và công cụ phù hợp. Việc dự báo dòng tiền, thiết lập giới hạn thanh khoản, đa dạng hóa nguồn vốn và xây dựng kế hoạch ứng phó khẩn cấp là rất quan trọng. Ngoài ra, việc tuân thủ các quy định của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam về quản lý thanh khoản là bắt buộc. Các ngân hàng cần thường xuyên đánh giá và điều chỉnh các chính sách và quy trình quản lý thanh khoản để đảm bảo phù hợp với tình hình thị trường và hoạt động kinh doanh của ngân hàng.
3.1. Xây dựng cơ chế phòng ngừa rủi ro thanh khoản chủ động
Cơ chế phòng ngừa rủi ro thanh khoản chủ động bao gồm việc xây dựng hệ thống cảnh báo sớm, theo dõi các chỉ số thanh khoản quan trọng, và thực hiện các biện pháp phòng ngừa khi có dấu hiệu rủi ro. Các ngân hàng cần chủ động đánh giá rủi ro thanh khoản trong các hoạt động kinh doanh khác nhau và xây dựng các kịch bản ứng phó khác nhau. Việc đào tạo nhân viên về quản lý thanh khoản cũng là một yếu tố quan trọng. Cơ chế phòng ngừa rủi ro thanh khoản giúp ngân hàng giảm thiểu tác động tiêu cực của rủi ro thanh khoản đến hiệu quả hoạt động.
3.2. Kiểm soát dòng tiền và tài sản thanh khoản tối ưu
Kiểm soát dòng tiền và tài sản thanh khoản là một phần quan trọng của quản trị rủi ro thanh khoản. Các ngân hàng cần theo dõi chặt chẽ dòng tiền vào và ra, và đảm bảo rằng có đủ tài sản thanh khoản để đáp ứng nhu cầu thanh toán. Việc quản lý danh mục tài sản thanh khoản cần được thực hiện một cách cẩn thận để đảm bảo tính thanh khoản và sinh lời. Thanh khoản thị trường và khả năng tiếp cận các nguồn vốn khác nhau cũng cần được xem xét.
IV. Nghiên cứu ảnh hưởng của rủi ro thanh khoản tại Việt Nam
Nghiên cứu về ảnh hưởng của rủi ro thanh khoản đến hiệu quả hoạt động ngân hàng tại Việt Nam còn hạn chế. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng rủi ro thanh khoản có tác động tiêu cực đến hiệu quả hoạt động, trong khi một số nghiên cứu khác lại cho thấy tác động không đáng kể. Kết quả nghiên cứu của tác giả sử dụng dữ liệu từ 29 ngân hàng thương mại cổ phần trong giai đoạn 2010-2021 cho thấy hầu hết các biến đều ảnh hưởng đáng kể trừ INF không đủ cơ sở để kết luận với lợi nhuận ròng trên tổng tài sản (ROA), lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu (ROE) nhưng có ý nghĩa thống kê với biên lãi ròng (NIM). Cần có thêm nhiều nghiên cứu để hiểu rõ hơn về mối quan hệ này và đưa ra các khuyến nghị chính sách phù hợp.
4.1. Phân tích dữ liệu và phương pháp nghiên cứu
Việc phân tích dữ liệu và lựa chọn phương pháp nghiên cứu phù hợp là rất quan trọng để đảm bảo tính chính xác và tin cậy của kết quả nghiên cứu. Dữ liệu cần được thu thập từ các nguồn đáng tin cậy và được xử lý một cách cẩn thận. Các phương pháp nghiên cứu định lượng như phân tích hồi quy thường được sử dụng để đánh giá ảnh hưởng của rủi ro thanh khoản đến hiệu quả hoạt động. Cần xem xét các yếu tố kiểm soát và kiểm tra tính nội sinh của các biến.
4.2. Kết quả nghiên cứu và thảo luận về tác động của thanh khoản
Kết quả nghiên cứu cho thấy các biến đại diện cho sự thanh khoản như Chỉ số trạng thái tiền mặt (CASH), Tỷ lệ cấp tín dụng so với nguồn vốn huy động (LDR), Chỉ số năng lực cho vay (LA), Tỷ lệ vốn tự có trên tổng tài sản (ETA) và Tỷ lệ tiền gửi khách hàng trên tổng tài sản (DEP) cùng với những biến kiểm soát khác như quy mô Ngân hàng (SIZE), tăng trưởng kinh tế (GDP), lạm phát (INF) và cú sốc kinh tế (RISK) ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của ngân hàng. Các biến này cần được thảo luận một cách chi tiết để hiểu rõ cơ chế tác động và đưa ra các khuyến nghị phù hợp.
V. Kiến nghị và hàm ý quản trị để giảm rủi ro thanh khoản
Dựa trên kết quả nghiên cứu, tác giả đưa ra một số kiến nghị cho các ngân hàng thương mại cổ phần và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Các ngân hàng cần tăng cường quản lý rủi ro thanh khoản, đa dạng hóa nguồn vốn, và nâng cao chất lượng tài sản. Ngân hàng Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về quản lý thanh khoản và tăng cường giám sát hoạt động của các ngân hàng. Các giải pháp này sẽ giúp giảm thiểu rủi ro thanh khoản và nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống ngân hàng.
5.1. Hàm ý quản trị cho ngân hàng thương mại cổ phần
Hàm ý quản trị cho các ngân hàng thương mại cổ phần bao gồm việc xây dựng hệ thống quản lý rủi ro thanh khoản toàn diện, đào tạo nhân viên về quản lý thanh khoản, và tăng cường minh bạch thông tin. Các ngân hàng cần chủ động đánh giá rủi ro thanh khoản trong các hoạt động kinh doanh khác nhau và xây dựng các kịch bản ứng phó khác nhau. Ngoài ra, các ngân hàng cần chú trọng đến việc duy trì niềm tin của khách hàng và đảm bảo khả năng thanh toán.
5.2. Vai trò của Ngân hàng Nhà nước trong quản lý rủi ro
Vai trò của Ngân hàng Nhà nước trong quản lý rủi ro thanh khoản là rất quan trọng. Ngân hàng Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về quản lý thanh khoản và tăng cường giám sát hoạt động của các ngân hàng. Ngân hàng Nhà nước cũng cần có các công cụ và biện pháp để ứng phó với các tình huống khẩn cấp về thanh khoản. Ngoài ra, Ngân hàng Nhà nước cần phối hợp với các cơ quan chức năng khác để đảm bảo ổn định hệ thống tài chính.
