Nghiên Cứu Yếu Tố Văn Hóa Dân Gian Trong Tiểu Thuyết Việt Nam Từ 1986 Đến 2000

• Tác giả: Phan Thúy Hằng
• Người hướng dẫn: PGS.TS Phan Trọng Thưởng
• Trường học: Đại học Khoa học Huế, Đại học Huế
• Chuyên ngành: Ngữ văn
• Đề tài: Yếu tố văn hóa dân gian trong tiểu thuyết Việt Nam từ 1986 đến 2000
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Huế

• LỜI CAM ĐOAN
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lí do chọn đề tài
• 0.2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
• 0.3. Đối tượng nghiên và phạm vi nghiên cứu
• 0.4. Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
• 0.5. Đóng góp mới của luận án
• 0.6. Cấu trúc của luận án
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tình hình nghiên cứu yếu tố văn hóa dân gian trong tiểu thuyết Việt Nam trước năm 1986
• 1.1.1. Giai đoạn từ đầu thế kỉ XX đến 1945
• 1.1.2. Giai đoạn từ 1945 đến 1985
• 1.2. Tình hình nghiên cứu yếu tố văn hóa dân gian trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1986
• 1.2.1. Những nghiên cứu chung về vai trò của văn hóa dân gian đối với tiểu thuyết Việt Nam sau 1986
• 1.2.2. Những nghiên cứu cụ thể về sự hiện diện của yếu tố văn hóa dân gian trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1986
• 1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu và hướng triển khai đề tài
• 1.3.1. Đánh giá tình hình nghiên cứu
• 1.3.2. Hướng triển khai đề tài
• 2. CHƯƠNG 2: VĂN HÓA DÂN GIAN VÀ SỰ TÁC ĐỘNG ĐẾN TIỂU THUYẾT VIỆT NAM TỪ 1986 ĐẾN 2000
• 2.1. Khái lược về văn hóa dân gian và mối quan hệ giữa văn hóa dân gian với tiểu thuyết Việt Nam hiện đại
• 2.1.1. Khái niệm văn hóa dân gian
• 2.1.2. Nhận diện các thành tố của văn hóa dân gian
• 2.1.3. Mối quan hệ giữa văn hóa dân gian với tiểu thuyết Việt Nam hiện đại
• 2.2. Tác động của văn hóa dân gian đến tiểu thuyết Việt Nam từ 1986 đến 2000
• 2.2.1. Văn hóa dân gian với sự thay đổi về tư duy nghệ thuật
• 2.2.2. Văn hóa dân gian với sự cách tân về nghệ thuật thể hiện
• 2.2.3. Các tín ngưỡng dân gian - nguồn nuôi dưỡng cảm hứng sáng tạo của nhà văn
• 2.2.3.1. Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên và những người đã khuất
• 2.2.3.2. Tín ngưỡng sùng bái tự nhiên
• 2.2.3.3. Tín ngưỡng thờ Mẫu
• 3. CHƯƠNG 3: YẾU TỐ VĂN HÓA DÂN GIAN TRONG TIỂU THUYẾT VIỆT NAM TỪ 1986 ĐẾN 2000 - NHÌN TỪ THẾ GIỚI NHÂN VẬT, KHÔNG GIAN VÀ THỜI GIAN NGHỆ THUẬT
• 3.1. Yếu tố văn hóa dân gian nhìn từ thế giới nhân vật
• 3.1.1. Nhân vật trong mối quan hệ giữa cá nhân với cộng đồng, dòng tộc
• 3.1.2. Nhân vật tâm linh
• 3.2. Yếu tố văn hóa dân gian nhìn từ không gian nghệ thuật
• 3.2.1. Không gian hiện thực gắn với sinh hoạt văn hóa cộng đồng
• 3.2.2. Không gian huyền ảo, siêu thực
• 3.3. Yếu tố văn hóa dân gian nhìn từ thời gian nghệ thuật
• 3.3.1. Thời gian phiếm định và sự huyền thoại hóa thời gian hiện thực
• 3.3.2. Thời gian kì ảo
• 4. CHƯƠNG 4: YẾU TỐ VĂN HÓA DÂN GIAN TRONG TIỂU THUYẾT VIỆT NAM TỪ 1986 ĐẾN 2000 - NHÌN TỪ NGÔN NGỮ, MOTIF VÀ BIỂU TƯỢNG
• 4.1. Yếu tố văn hóa dân gian nhìn từ ngôn ngữ
• 4.1.1. Sử dụng nhuần nhị thành ngữ, tục ngữ
• 4.1.2. Ngôn ngữ bình dị, mộc mạc, đan xen văn xuôi lẫn văn vần
• 4.2. Yếu tố văn hóa dân gian nhìn từ hệ thống motif
• 4.2.1. Motif cái chết - ma hiện hồn
• 4.3. Yếu tố văn hóa dân gian nhìn từ hệ thống biểu tượng
• 4.3.1. Biểu tượng Đất
• 4.3.2. Biểu tượng Nước
• 4.3.3. Biểu tượng Vật
• DANH MỤC CÁC BÀI BÁO KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHẦN PHỤ LỤC

I. Tổng quan tình hình nghiên cứu

Chương này hệ thống hóa các nghiên cứu về yếu tố văn hóa dân gian trong tiểu thuyết Việt Nam trước và sau năm 1986. Giai đoạn từ đầu thế kỷ XX đến 1945, văn học Việt Nam chịu ảnh hưởng từ văn hóa phương Tây nhưng vẫn giữ được bản sắc dân tộc. Các nhà văn như Hồ Biểu Chánh, Ngô Tất Tố, và nhóm Tự lực văn đoàn đã phản ánh phong tục, tập quán trong tác phẩm của họ. Nghiên cứu về văn hóa dân gian trong giai đoạn này chủ yếu tập trung vào phong tục và tâm linh, nhưng chưa được khai thác sâu sắc.

1.1. Giai đoạn từ đầu thế kỷ XX đến 1945

Giai đoạn này, tiểu thuyết Việt Nam bắt đầu chuyển mình sang văn học hiện đại. Các tác phẩm của nhóm Tự lực văn đoàn như Nhất Linh, Khái Hưng đã phản ánh phong tục, tập quán của xã hội Việt Nam. Nghiên cứu của Mộc Khuê và Dương Quảng Hàm đã nhấn mạnh vai trò của phong tục trong tiểu thuyết. Tuy nhiên, các nghiên cứu chưa đi sâu vào yếu tố văn hóa dân gian mà chỉ dừng lại ở việc phản ánh hiện thực xã hội.

1.2. Giai đoạn từ 1945 đến 1985

Sau năm 1945, tiểu thuyết Việt Nam tiếp tục phát triển với sự xuất hiện của các tác phẩm phản ánh đời sống xã hội và văn hóa dân gian. Các nhà văn như Nguyễn Khải, Nguyễn Minh Châu đã đưa vào tác phẩm của mình những yếu tố văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, nghiên cứu về văn hóa dân gian trong giai đoạn này vẫn còn hạn chế, chủ yếu tập trung vào phong tục và tín ngưỡng.

II. Văn hóa dân gian và sự tác động đến tiểu thuyết Việt Nam từ 1986 đến 2000

Chương này phân tích sự tác động của văn hóa dân gian đến tiểu thuyết Việt Nam trong giai đoạn 1986-2000. Văn hóa dân gian không chỉ là nguồn cảm hứng sáng tạo mà còn là yếu tố quan trọng trong việc cách tân nghệ thuật. Các nhà văn như Nguyễn Khắc Trường, Tạ Duy Anh đã sử dụng yếu tố văn hóa dân gian để tạo nên những tác phẩm độc đáo, phản ánh đời sống tâm linh và xã hội đương đại.

2.1. Khái niệm và thành tố của văn hóa dân gian

Văn hóa dân gian bao gồm các yếu tố như tín ngưỡng, phong tục, tập quán, và nghệ thuật dân gian. Trong tiểu thuyết Việt Nam, các yếu tố này được sử dụng để tạo nên bối cảnh, nhân vật, và cốt truyện. Các tác phẩm như 'Mảnh đất lắm người nhiều ma' của Nguyễn Khắc Trường đã khai thác sâu sắc văn hóa dân gian để phản ánh đời sống tâm linh của người dân.

2.2. Tác động của văn hóa dân gian đến tư duy nghệ thuật

Văn hóa dân gian đã thay đổi tư duy nghệ thuật của các nhà văn trong giai đoạn 1986-2000. Các tác phẩm không chỉ phản ánh hiện thực mà còn khai thác sâu sắc các yếu tố tâm linh, huyền ảo. Sự cách tân trong nghệ thuật thể hiện qua việc sử dụng các motif dân gian, biểu tượng, và ngôn ngữ bình dị, mộc mạc.

III. Yếu tố văn hóa dân gian trong tiểu thuyết Việt Nam từ 1986 đến 2000 nhìn từ thế giới nhân vật không gian và thời gian nghệ thuật

Chương này tập trung phân tích yếu tố văn hóa dân gian trong tiểu thuyết Việt Nam qua thế giới nhân vật, không gian và thời gian nghệ thuật. Các nhân vật trong tác phẩm thường gắn liền với cộng đồng, dòng tộc, và tín ngưỡng dân gian. Không gian nghệ thuật được xây dựng dựa trên sinh hoạt văn hóa cộng đồng và các yếu tố huyền ảo. Thời gian nghệ thuật thường mang tính phiếm định và được huyền thoại hóa.

3.1. Thế giới nhân vật

Các nhân vật trong tiểu thuyết Việt Nam giai đoạn 1986-2000 thường gắn liền với văn hóa dân gian. Họ là đại diện cho cộng đồng, dòng tộc, và tín ngưỡng dân gian. Nhân vật tâm linh, như ma, hồn, thường xuất hiện để phản ánh đời sống tâm linh của người dân.

3.2. Không gian và thời gian nghệ thuật

Không gian nghệ thuật trong tiểu thuyết Việt Nam thường gắn liền với sinh hoạt văn hóa cộng đồng và các yếu tố huyền ảo. Thời gian nghệ thuật mang tính phiếm định, được huyền thoại hóa để tạo nên sự kỳ ảo và sâu sắc trong tác phẩm.

IV. Yếu tố văn hóa dân gian trong tiểu thuyết Việt Nam từ 1986 đến 2000 nhìn từ ngôn ngữ motif và biểu tượng

Chương này phân tích yếu tố văn hóa dân gian trong tiểu thuyết Việt Nam qua ngôn ngữ, motif và biểu tượng. Ngôn ngữ trong tác phẩm thường sử dụng thành ngữ, tục ngữ, và ngôn ngữ bình dị, mộc mạc. Các motif dân gian như cái chết, ma hiện hồn được sử dụng để tạo nên sự kỳ ảo. Biểu tượng như Đất, Nước, Vật thường xuất hiện để phản ánh đời sống tâm linh và văn hóa dân gian.

4.1. Ngôn ngữ

Ngôn ngữ trong tiểu thuyết Việt Nam giai đoạn 1986-2000 thường sử dụng thành ngữ, tục ngữ, và ngôn ngữ bình dị, mộc mạc. Điều này tạo nên sự gần gũi với đời sống dân gian và phản ánh đúng tinh thần của văn hóa dân gian.

4.2. Motif và biểu tượng

Các motif dân gian như cái chết, ma hiện hồn được sử dụng để tạo nên sự kỳ ảo trong tác phẩm. Biểu tượng như Đất, Nước, Vật thường xuất hiện để phản ánh đời sống tâm linh và văn hóa dân gian của người dân.