Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2013 – 2018, kim ngạch xuất khẩu hàng nông sản Việt Nam đã tăng từ 13,3 tỷ USD lên 18,15 tỷ USD, đóng góp quan trọng vào tổng kim ngạch xuất khẩu quốc gia đạt 244,7 tỷ USD năm 2018. Hàng nông sản Việt Nam đã có mặt tại hơn 180 quốc gia và vùng lãnh thổ, với các mặt hàng chủ lực như rau quả (3,81 tỷ USD), cà phê (3,54 tỷ USD) và hạt điều (3,36 tỷ USD). Tuy nhiên, hoạt động xúc tiến xuất khẩu trong khuôn khổ Chương trình Xúc tiến thương mại quốc gia còn nhiều hạn chế như quy mô nhỏ, dàn trải và chưa tập trung đúng mức vào các mặt hàng tiềm năng. Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng, đánh giá thành công và hạn chế của xúc tiến xuất khẩu nông sản giai đoạn 2013 – 2018, từ đó đề xuất giải pháp đẩy mạnh xúc tiến đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung ở cấp độ vĩ mô, trong khuôn khổ chương trình quốc gia, với đối tượng là các hoạt động xúc tiến xuất khẩu hàng nông sản. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả xúc tiến xuất khẩu, góp phần tăng trưởng kim ngạch và phát triển bền vững ngành nông sản Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về xúc tiến thương mại quốc tế, marketing xuất khẩu và quản trị chuỗi giá trị nông sản. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết xúc tiến thương mại quốc tế: Nhấn mạnh vai trò của các hoạt động xúc tiến trong việc hỗ trợ doanh nghiệp thâm nhập thị trường nước ngoài, nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển thương hiệu quốc gia.

  • Mô hình marketing xuất khẩu: Tập trung vào các công cụ marketing như hội chợ, triển lãm, đoàn giao thương, đào tạo và cung cấp thông tin thị trường nhằm thúc đẩy xuất khẩu.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: xúc tiến xuất khẩu, chương trình xúc tiến thương mại quốc gia, thị trường xuất khẩu trọng điểm, năng lực cạnh tranh ngành hàng, và chuỗi giá trị nông sản.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích và so sánh số liệu thống kê từ các báo cáo của Tổng cục Hải quan, Bộ Công Thương và các tổ chức xúc tiến thương mại trong giai đoạn 2013 – 2018. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm 181 hoạt động xúc tiến xuất khẩu nông sản được triển khai trong khuôn khổ chương trình quốc gia. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp phi xác suất, tập trung vào các hoạt động xúc tiến tiêu biểu và có số liệu đầy đủ. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích xu hướng. Ngoài ra, phương pháp dự báo được áp dụng để đề xuất định hướng và giải pháp xúc tiến xuất khẩu đến năm 2025. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2013 đến 2019, với phân tích thực trạng giai đoạn 2013 – 2018 và đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu nông sản: Kim ngạch xuất khẩu nông sản tăng 36,6% từ 13,3 tỷ USD năm 2013 lên 18,15 tỷ USD năm 2018. Mặt hàng rau quả tăng mạnh nhất với 256,1%, hạt điều tăng 104,9%, cà phê tăng 30,1%. Tuy nhiên, một số mặt hàng như hạt tiêu và cao su giảm lần lượt 14% và 16,1% về giá trị xuất khẩu.

  2. Cơ cấu xuất khẩu thay đổi tích cực: Tỷ trọng rau quả trong cơ cấu xuất khẩu nông sản tăng từ 7,99% lên 21%, hạt điều từ 12,24% lên 18,5%, trong khi tỷ trọng gạo giảm từ 21,79% xuống 16,9%. Điều này phản ánh sự đa dạng hóa sản phẩm và tập trung vào các mặt hàng có giá trị gia tăng cao hơn.

  3. Hoạt động xúc tiến xuất khẩu được ưu tiên nhưng còn hạn chế: Số lượng đề án xúc tiến xuất khẩu nông sản tăng từ 27 lên 36 đề án, kinh phí hỗ trợ tăng từ 29,6 tỷ đồng lên 35,7 tỷ đồng, chiếm khoảng 30-33% tổng kinh phí chương trình. Tuy nhiên, kinh phí hỗ trợ chỉ đạt khoảng 0,008% so với giá trị xuất khẩu nông sản năm 2018, cho thấy mức đầu tư còn thấp.

  4. Nội dung xúc tiến đa dạng nhưng hiệu quả chưa đồng đều: Hoạt động tổ chức hội chợ, triển lãm chiếm tỷ trọng lớn nhất (53,12% số hoạt động), tiếp theo là đoàn giao thương, khảo sát thị trường và đào tạo. Các hội chợ quốc tế lớn như Gulfood (Dubai), Fancy Food Show (Mỹ), Sial Paris và Asia Fruit Logistica (Hong Kong) đã giúp quảng bá sản phẩm hiệu quả. Tuy nhiên, số lượng hội chợ quốc tế tổ chức tại Việt Nam còn hạn chế, chi phí tham gia cao và mức hỗ trợ chưa đủ để thu hút nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu nông sản phản ánh hiệu quả bước đầu của các hoạt động xúc tiến trong khuôn khổ chương trình quốc gia, đồng thời cho thấy sự chuyển dịch tích cực trong cơ cấu sản phẩm xuất khẩu. Tuy nhiên, mức đầu tư cho xúc tiến xuất khẩu còn thấp so với tiềm năng và quy mô thị trường, dẫn đến hiệu quả chưa tương xứng. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với nhận định về sự cần thiết tăng cường nguồn lực và chuyên môn cho hoạt động xúc tiến. Việc tập trung nhiều vào hội chợ, triển lãm truyền thống là phù hợp với đặc thù hàng nông sản cần trải nghiệm trực tiếp, nhưng cần kết hợp thêm các hình thức xúc tiến hiện đại như hội chợ trực tuyến, truyền thông số để mở rộng phạm vi tiếp cận. Các biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng kim ngạch, cơ cấu sản phẩm và phân bổ kinh phí xúc tiến sẽ minh họa rõ nét các phát hiện trên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nguồn lực tài chính cho xúc tiến xuất khẩu: Nhà nước cần tăng ngân sách hỗ trợ xúc tiến xuất khẩu nông sản lên ít nhất 0,05% giá trị xuất khẩu, nhằm mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng các hoạt động xúc tiến trong vòng 3 năm tới.

  2. Xây dựng chiến lược xúc tiến xuất khẩu trung và dài hạn: Bộ Công Thương phối hợp với các bộ ngành liên quan xây dựng chiến lược xúc tiến xuất khẩu nông sản đến năm 2025, tập trung vào các mặt hàng chủ lực và thị trường trọng điểm, đảm bảo tính liên tục và hiệu quả.

  3. Đa dạng hóa hình thức xúc tiến: Kết hợp các hình thức truyền thống như hội chợ, triển lãm với các công nghệ số, hội chợ trực tuyến, truyền thông mạng xã hội để tăng cường quảng bá và tiếp cận khách hàng quốc tế trong vòng 2 năm tới.

  4. Nâng cao năng lực cho các đơn vị chủ trì và doanh nghiệp: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về kỹ năng xúc tiến xuất khẩu, quản trị thị trường và thương hiệu cho các đơn vị chủ trì và doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, trong vòng 1-2 năm.

  5. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả hoạt động xúc tiến: Thiết lập hệ thống đánh giá định kỳ, minh bạch và khoa học để đảm bảo các hoạt động xúc tiến được triển khai đúng kế hoạch và đạt hiệu quả cao, thực hiện ngay từ năm 2021.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về thương mại và nông nghiệp: Giúp hoạch định chính sách, xây dựng chiến lược xúc tiến xuất khẩu phù hợp với định hướng phát triển kinh tế quốc gia.

  2. Các tổ chức xúc tiến thương mại và hiệp hội ngành hàng: Cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế và triển khai các chương trình xúc tiến xuất khẩu hiệu quả, phù hợp với đặc thù ngành nông sản.

  3. Doanh nghiệp xuất khẩu nông sản, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa: Nâng cao nhận thức, kỹ năng và chiến lược xúc tiến xuất khẩu, từ đó mở rộng thị trường và tăng kim ngạch xuất khẩu.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế quốc tế, marketing quốc tế: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn xúc tiến xuất khẩu trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xúc tiến xuất khẩu là gì và tại sao quan trọng?
    Xúc tiến xuất khẩu là các hoạt động nhằm hỗ trợ doanh nghiệp đưa hàng hóa ra thị trường nước ngoài, giúp tăng kim ngạch xuất khẩu, nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển thương hiệu quốc gia. Ví dụ, tham gia hội chợ quốc tế giúp doanh nghiệp tiếp cận khách hàng mới và ký kết hợp đồng.

  2. Chương trình Xúc tiến thương mại quốc gia hỗ trợ gì cho ngành nông sản?
    Chương trình hỗ trợ doanh nghiệp tham gia hội chợ, tổ chức đoàn giao thương, cung cấp thông tin thị trường, đào tạo kỹ năng xúc tiến và kết nối với nhà nhập khẩu nước ngoài. Qua đó, doanh nghiệp có cơ hội mở rộng thị trường và nâng cao hiệu quả xuất khẩu.

  3. Nguồn kinh phí xúc tiến xuất khẩu hiện nay có đủ không?
    Kinh phí hỗ trợ xúc tiến xuất khẩu nông sản chiếm khoảng 30% tổng ngân sách chương trình, tương đương khoảng 1,5 triệu USD/năm, chỉ chiếm 0,008% giá trị xuất khẩu năm 2018, cho thấy còn thấp so với nhu cầu và tiềm năng phát triển.

  4. Các hình thức xúc tiến xuất khẩu nào hiệu quả nhất với hàng nông sản?
    Hội chợ, triển lãm trực tiếp là hình thức hiệu quả nhất do đặc thù hàng nông sản cần trải nghiệm thực tế. Tuy nhiên, kết hợp với hội chợ trực tuyến và truyền thông số sẽ mở rộng phạm vi tiếp cận và giảm chi phí.

  5. Làm thế nào để doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia xúc tiến xuất khẩu hiệu quả?
    Doanh nghiệp cần nâng cao nhận thức, tham gia các khóa đào tạo, tận dụng hỗ trợ từ chương trình quốc gia và hợp tác với các tổ chức xúc tiến để tiếp cận thị trường, đồng thời tập trung vào sản phẩm có lợi thế cạnh tranh.

Kết luận

  • Kim ngạch xuất khẩu nông sản Việt Nam tăng trưởng 36,6% trong giai đoạn 2013 – 2018, đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế quốc gia.
  • Hoạt động xúc tiến xuất khẩu trong khuôn khổ chương trình quốc gia đã được quan tâm nhưng còn hạn chế về quy mô, kinh phí và hiệu quả.
  • Cơ cấu xuất khẩu nông sản có sự chuyển dịch tích cực, tập trung vào các mặt hàng giá trị gia tăng cao như rau quả và hạt điều.
  • Đề xuất tăng cường nguồn lực, xây dựng chiến lược xúc tiến dài hạn, đa dạng hóa hình thức xúc tiến và nâng cao năng lực cho các bên liên quan.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho công tác xúc tiến xuất khẩu nông sản Việt Nam đến năm 2025, góp phần nâng cao sức cạnh tranh và phát triển bền vững ngành nông sản.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và doanh nghiệp cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát và đánh giá để đảm bảo hiệu quả xúc tiến xuất khẩu trong thời gian tới.