Tổng quan nghiên cứu

Việc thương mại hóa kết quả nghiên cứu và phát triển thị trường công nghệ là một trong những thách thức lớn của ngành khoa học và công nghệ tại Việt Nam. Theo thống kê của Bộ Khoa học và Công nghệ, đến cuối năm 2019, cả nước có 13 sàn giao dịch công nghệ đang hoạt động, tuy nhiên hiệu quả hoạt động của các sàn này chưa đáp ứng kỳ vọng, với số lượng hợp đồng chuyển giao công nghệ trung bình qua các sàn chỉ đạt khoảng 129 hợp đồng trong giai đoạn 2015-2018. Nhu cầu đổi mới công nghệ của doanh nghiệp là cấp thiết, nhưng thị trường công nghệ vẫn chưa phát triển tương xứng, dẫn đến tình trạng các kết quả nghiên cứu chưa được ứng dụng rộng rãi, gây lãng phí nguồn lực và hạn chế sự phát triển của khoa học công nghệ.

Luận văn thạc sĩ này nhằm mục tiêu đề xuất giải pháp xây dựng sàn giao dịch công nghệ theo mô hình doanh nghiệp để phát triển thị trường công nghệ tại Việt Nam, tập trung khảo sát thực trạng tổ chức và hoạt động của các sàn giao dịch công nghệ tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2011-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả thương mại hóa kết quả nghiên cứu, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế dựa trên tri thức, góp phần hoàn thiện hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết hệ thống: Xem sàn giao dịch công nghệ như một hệ thống bao gồm các phân hệ cung công nghệ, cầu công nghệ và các tổ chức trung gian, hoạt động trong môi trường pháp luật, kinh tế - xã hội và khoa học công nghệ. Mối quan hệ tương tác giữa các phân hệ và môi trường quyết định hiệu quả hoạt động của sàn.

  • Lý thuyết “Khoa học và công nghệ đẩy” và “Thị trường kéo”: Phân tích sự khác biệt giữa việc phát triển công nghệ dựa trên nghiên cứu khoa học (đẩy) và phát triển dựa trên nhu cầu thị trường (kéo). Luận văn nhấn mạnh sự cần thiết của mô hình thị trường kéo, tức là phát triển sàn giao dịch dựa trên nhu cầu thực tế của doanh nghiệp.

  • Khái niệm doanh nghiệp khoa học và công nghệ: Doanh nghiệp KH&CN là tổ chức sử dụng kiến thức khoa học và công nghệ để sản xuất hàng hóa hoặc dịch vụ có giá trị gia tăng cao, đóng vai trò trung tâm trong việc thương mại hóa kết quả nghiên cứu và phát triển thị trường công nghệ.

  • Khái niệm sàn giao dịch công nghệ: Là nơi tổ chức các hoạt động giới thiệu, kết nối, thương mại hóa công nghệ dưới các hình thức online và offline, phục vụ nhu cầu cung - cầu công nghệ của các bên tham gia.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo của Bộ Khoa học và Công nghệ, các sàn giao dịch công nghệ, cơ sở dữ liệu cung - cầu công nghệ Techmart Online, cùng với dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 5 đơn vị cung và cầu công nghệ, 2 sàn giao dịch công nghệ, 5 đơn vị dịch vụ trung gian và 2 đơn vị quản lý nhà nước tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.

  • Phương pháp phân tích: Kết hợp phương pháp phân tích hệ thống, phân tích chính sách và phân tích định lượng qua bảng so sánh, biểu đồ để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp. Phương pháp tham vấn chuyên gia được sử dụng để thu thập ý kiến chuyên môn nhằm hoàn thiện mô hình đề xuất.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung khảo sát dữ liệu trong giai đoạn 2011-2018, với các hoạt động thu thập, phân tích và tham vấn diễn ra trong năm 2019-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả hoạt động của các sàn giao dịch công nghệ còn thấp: Trong giai đoạn 2015-2018, các sàn giao dịch công nghệ chỉ thực hiện thành công 129 hợp đồng chuyển giao công nghệ, trong khi số lượng nhu cầu công nghệ được tiếp nhận lên tới 760 loại nhu cầu và hơn 3.100 thông tin cung cấp công nghệ. Tỷ lệ chuyển đổi từ nhu cầu sang giao dịch thành công chỉ khoảng 17%.

  2. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật và nguồn lực còn hạn chế: Các sàn giao dịch công nghệ hiện nay thiếu cơ sở dữ liệu công nghệ đầy đủ, phần mềm hỗ trợ giao dịch còn yếu kém, đường truyền internet chưa ổn định, nhân lực chuyên môn về thị trường công nghệ và môi giới còn thiếu và chưa chuyên nghiệp.

  3. Mô hình tổ chức chưa phù hợp với chức năng sàn giao dịch công nghệ: Đa số các sàn được tổ chức dưới dạng đơn vị sự nghiệp thuộc Sở Khoa học và Công nghệ, chưa có cơ chế tự chủ tài chính, chưa thu hút được doanh nghiệp và viện nghiên cứu tham gia tích cực, dẫn đến hoạt động kém hiệu quả.

  4. Liên kết giữa các bên cung, cầu và tổ chức trung gian còn yếu: Các tổ chức tư vấn sở hữu trí tuệ, định giá công nghệ, hỗ trợ đổi mới sáng tạo chưa được kết nối chặt chẽ với sàn giao dịch, thiếu cơ chế phối hợp và hỗ trợ đồng bộ, làm giảm khả năng thúc đẩy giao dịch công nghệ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của hiệu quả thấp là do mô hình tổ chức và cơ chế hoạt động chưa phù hợp với đặc thù thị trường công nghệ, thiếu sự chủ động và linh hoạt trong quản lý, vận hành. So với các nghiên cứu quốc tế về công viên công nghệ và sàn giao dịch công nghệ tại Australia và các nước phát triển, mô hình doanh nghiệp với cơ chế tự chủ tài chính và quản lý chuyên nghiệp được xem là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả hoạt động.

Việc thiếu liên kết giữa các bên cung, cầu và tổ chức trung gian làm giảm khả năng kết nối nhu cầu và nguồn cung công nghệ, dẫn đến tình trạng “cung không gặp cầu”. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật yếu kém cũng hạn chế khả năng mở rộng và phát triển sàn giao dịch công nghệ theo xu hướng công nghiệp 4.0.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ chuyển đổi giao dịch thành công so với tổng nhu cầu công nghệ, bảng so sánh mô hình tổ chức và hiệu quả hoạt động giữa các sàn trong nước và quốc tế, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh, yếu và cơ hội cải tiến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng mô hình sàn giao dịch công nghệ theo mô hình doanh nghiệp tự chủ: Thiết lập sàn giao dịch công nghệ hoạt động theo mô hình doanh nghiệp xã hội, không phụ thuộc ngân sách nhà nước, có cơ chế tài chính linh hoạt, thu hút đầu tư và phát triển bền vững. Thời gian thực hiện: 2 năm; Chủ thể: Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp với các Sở KH&CN địa phương.

  2. Nâng cấp cơ sở hạ tầng kỹ thuật và phát triển nền tảng giao dịch trực tuyến hiện đại: Đầu tư hệ thống cơ sở dữ liệu công nghệ, phần mềm hỗ trợ giao dịch, tích hợp công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và Big Data để nâng cao khả năng kết nối cung - cầu công nghệ. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ KH&CN, các nhà cung cấp công nghệ thông tin.

  3. Tăng cường đào tạo và phát triển đội ngũ chuyên gia môi giới, tư vấn công nghệ chuyên nghiệp: Xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu về thị trường công nghệ, kỹ năng môi giới và tư vấn, nhằm nâng cao năng lực phục vụ doanh nghiệp và tổ chức nghiên cứu. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Các trường đại học, viện nghiên cứu, tổ chức đào tạo nghề.

  4. Xây dựng cơ chế liên kết chặt chẽ giữa các bên cung, cầu và tổ chức trung gian: Thiết lập mạng lưới hợp tác giữa sàn giao dịch, các tổ chức tư vấn sở hữu trí tuệ, định giá công nghệ, quỹ đầu tư mạo hiểm và các hiệp hội doanh nghiệp để tạo hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện cho thương mại hóa công nghệ. Thời gian: 1-3 năm; Chủ thể: Bộ KH&CN, các tổ chức trung gian, hiệp hội doanh nghiệp.

  5. Hoàn thiện khung pháp lý và chính sách hỗ trợ phát triển sàn giao dịch công nghệ: Ban hành các chính sách ưu đãi về thuế, hỗ trợ tài chính, đơn giản hóa thủ tục chuyển giao công nghệ, tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho hoạt động sàn giao dịch. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: Chính phủ, Bộ Tư pháp, Bộ KH&CN.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý nhà nước về khoa học và công nghệ: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng chính sách phát triển thị trường công nghệ, hoàn thiện hệ thống sàn giao dịch công nghệ phù hợp với điều kiện Việt Nam.

  2. Các doanh nghiệp khoa học và công nghệ: Giúp hiểu rõ vai trò và cơ hội tham gia vào thị trường công nghệ, cách thức tiếp cận và khai thác các dịch vụ của sàn giao dịch công nghệ để đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh.

  3. Các tổ chức trung gian và môi giới công nghệ: Cung cấp mô hình tổ chức và giải pháp phát triển dịch vụ môi giới, tư vấn, định giá công nghệ, góp phần nâng cao hiệu quả kết nối cung - cầu công nghệ.

  4. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý khoa học và công nghệ: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết hệ thống, mô hình doanh nghiệp khoa học công nghệ, cũng như phương pháp nghiên cứu thực tiễn trong lĩnh vực phát triển thị trường công nghệ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Sàn giao dịch công nghệ là gì và vai trò của nó trong phát triển thị trường công nghệ?
    Sàn giao dịch công nghệ là nơi tổ chức các hoạt động kết nối, giới thiệu, thương mại hóa công nghệ giữa các bên cung và cầu. Vai trò chính là thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu, hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển kinh tế dựa trên tri thức.

  2. Tại sao mô hình doanh nghiệp được đề xuất cho sàn giao dịch công nghệ?
    Mô hình doanh nghiệp cho phép sàn hoạt động tự chủ tài chính, linh hoạt trong quản lý và vận hành, thu hút đầu tư và phát triển bền vững. Đây là mô hình đã được chứng minh hiệu quả ở nhiều quốc gia phát triển, giúp nâng cao hiệu quả hoạt động và khả năng đáp ứng nhu cầu thị trường.

  3. Những khó khăn chính hiện nay của các sàn giao dịch công nghệ tại Việt Nam là gì?
    Bao gồm cơ sở hạ tầng kỹ thuật yếu kém, thiếu đội ngũ chuyên gia môi giới chuyên nghiệp, mô hình tổ chức chưa phù hợp, thiếu liên kết giữa các bên cung cầu và tổ chức trung gian, cũng như khung pháp lý chưa hoàn chỉnh.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động của sàn giao dịch công nghệ?
    Cần nâng cấp cơ sở hạ tầng kỹ thuật, phát triển đội ngũ chuyên gia, xây dựng cơ chế liên kết chặt chẽ giữa các bên, hoàn thiện khung pháp lý và áp dụng mô hình doanh nghiệp tự chủ để tăng tính linh hoạt và hiệu quả.

  5. Sàn giao dịch công nghệ có thể hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa như thế nào?
    Sàn cung cấp dịch vụ kết nối công nghệ, tư vấn đổi mới sáng tạo, hỗ trợ tiếp cận nguồn công nghệ mới với chi phí thấp, giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa nâng cao năng lực sản xuất, cải tiến sản phẩm và mở rộng thị trường.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích cơ sở lý luận và thực trạng tổ chức, hoạt động của các sàn giao dịch công nghệ tại Việt Nam, chỉ ra những hạn chế về mô hình tổ chức, cơ sở hạ tầng và hiệu quả hoạt động.
  • Đề xuất xây dựng sàn giao dịch công nghệ theo mô hình doanh nghiệp xã hội, tự chủ tài chính, phù hợp với nhu cầu thực tế của doanh nghiệp và thị trường công nghệ.
  • Nâng cấp cơ sở hạ tầng kỹ thuật, phát triển đội ngũ chuyên gia môi giới và tư vấn công nghệ là các giải pháp then chốt để nâng cao hiệu quả hoạt động.
  • Cần hoàn thiện khung pháp lý và chính sách hỗ trợ nhằm tạo môi trường thuận lợi cho phát triển thị trường công nghệ.
  • Tiếp theo, cần triển khai thí điểm mô hình doanh nghiệp sàn giao dịch công nghệ tại các địa phương trọng điểm, đồng thời xây dựng kế hoạch đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chuyên môn cao.

Hành động ngay hôm nay để góp phần phát triển thị trường công nghệ Việt Nam bền vững và hiệu quả!