Tổng quan nghiên cứu

Chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) tại Việt Nam đã được triển khai hơn 9 năm với mục tiêu phát triển toàn diện vùng nông thôn, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Tính đến Quý II/2019, tỉnh Đồng Tháp có 55 xã đạt chuẩn NTM, dự kiến đến cuối năm 2019 sẽ có 67 xã đạt chuẩn, hoàn thành chỉ tiêu của Trung ương giao. Tuy nhiên, việc duy trì và nâng cao chất lượng các tiêu chí NTM, đặc biệt là xây dựng xã NTM nâng cao, vẫn còn nhiều thách thức. Nhiều xã đạt chuẩn giai đoạn 2011-2015 chưa hoàn thiện theo bộ tiêu chí mới giai đoạn 2016-2020, đặc biệt là các tiêu chí về hộ nghèo, thu nhập, tổ chức sản xuất và môi trường.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung làm rõ cơ sở lý thuyết về NTM và NTM nâng cao, đánh giá thực trạng xây dựng NTM tại Đồng Tháp từ năm 2011 đến 2019, đồng thời đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 3 xã điểm: Mỹ Đông (huyện Tháp Mười), Bình Thạnh (huyện Cao Lãnh) và Định Yên (huyện Lấp Vò). Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà hoạch định chính sách và các cấp chính quyền địa phương nhằm phát huy thế mạnh, khắc phục khó khăn, tận dụng cơ hội và ứng phó thách thức trong xây dựng NTM nâng cao, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại Đồng Tháp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nông thôn bền vững, trong đó nhấn mạnh ba khái niệm chính: nông thôn, phát triển nông thôn và xây dựng nông thôn mới. Nông thôn được định nghĩa là khu vực có mật độ dân số thấp, cư dân chủ yếu làm nông nghiệp, với các đặc điểm về môi trường và xã hội đặc thù. Phát triển nông thôn là quá trình thay đổi bền vững về kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường, dựa trên sự tham gia của cộng đồng và đảm bảo tính bền vững cho các thế hệ tương lai.

Xây dựng nông thôn mới là chương trình tổng thể nhằm hiện đại hóa kết cấu hạ tầng, phát triển kinh tế hàng hóa, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần, bảo vệ môi trường và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Nông thôn mới nâng cao là giai đoạn tiếp theo, tập trung duy trì và nâng cao chất lượng các tiêu chí đã đạt, hướng tới phát triển bền vững và toàn diện hơn. Bộ tiêu chí xây dựng NTM nâng cao tại Đồng Tháp gồm 5 nhóm chính với 19 tiêu chí, bao gồm hạ tầng kinh tế - xã hội, phát triển kinh tế nông thôn, giáo dục - y tế - văn hóa, cảnh quan - môi trường và an ninh trật tự - cải cách hành chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp định lượng, thu thập số liệu thứ cấp từ các báo cáo, tài liệu thống kê của xã, huyện, tỉnh Đồng Tháp giai đoạn 2011-2019. Cỡ mẫu tập trung vào 3 xã điểm đại diện cho các vùng đặc thù của tỉnh. Phân tích số liệu được thực hiện bằng các phương pháp thống kê mô tả và so sánh, xử lý dữ liệu bằng phần mềm Excel để đánh giá sự khác biệt trước và sau khi triển khai xây dựng NTM và NTM nâng cao.

Phỏng vấn chuyên gia với 6 người có kinh nghiệm trong lĩnh vực xây dựng NTM nhằm bổ sung ý kiến chuyên môn và xác thực kết quả phân tích. Ma trận SWOT được sử dụng để tổng hợp điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức, từ đó đề xuất các giải pháp mang tính tổng hợp và khả thi cho việc xây dựng NTM nâng cao tại Đồng Tháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức và chỉ đạo quyết liệt của Ban Chỉ đạo các cấp: 100% các cấp Ban Chỉ đạo tại Đồng Tháp nhận thức đúng tầm quan trọng của xây dựng NTM, xem đây là nhiệm vụ trọng tâm. Sự chỉ đạo quyết liệt đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai chương trình.

  2. Sự tham gia tích cực của người dân: Hơn 85% người dân tại các xã điểm đồng thuận và chủ động tham gia thực hiện các tiêu chí NTM, đặc biệt trong các hoạt động đóng góp công sức, vật chất và giám sát thực hiện.

  3. Cơ sở hạ tầng được đầu tư đồng bộ: Tỷ lệ xã đạt tiêu chí về giao thông, thủy lợi, điện và trường học tăng từ khoảng 60% năm 2011 lên trên 90% năm 2019, góp phần nâng cao chất lượng đời sống và phát triển kinh tế.

  4. Hạn chế trong tổ chức sản xuất và môi trường: Tỷ lệ hộ nghèo còn chiếm khoảng 5-7%, năng lực quản lý của các hợp tác xã còn yếu, chưa phát huy hết vai trò trong chuỗi sản xuất và tiêu thụ nông sản. Việc duy trì các mô hình bảo vệ môi trường gặp khó khăn do thói quen và tập quán của một bộ phận dân cư.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và sự đồng thuận của người dân là yếu tố then chốt tạo nên thành công bước đầu trong xây dựng NTM tại Đồng Tháp. Việc đầu tư đồng bộ cơ sở hạ tầng đã tạo nền tảng vững chắc cho phát triển kinh tế nông thôn và nâng cao chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, hạn chế về năng lực tổ chức sản xuất và bảo vệ môi trường phản ánh những thách thức trong việc duy trì và nâng cao chất lượng NTM.

So sánh với các nghiên cứu tại các tỉnh khác, Đồng Tháp có điểm mạnh về sự quyết liệt trong chỉ đạo và sự tham gia của người dân, nhưng cũng gặp phải những khó khăn tương tự về tổ chức sản xuất và môi trường. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng tỷ lệ xã đạt các tiêu chí hạ tầng và biểu đồ so sánh tỷ lệ hộ nghèo qua các năm để minh họa rõ nét hơn sự tiến bộ và tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực quản lý và tổ chức sản xuất: Đào tạo, nâng cao trình độ cán bộ quản lý hợp tác xã, thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị nông sản nhằm tăng thu nhập và giảm tỷ lệ hộ nghèo. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: Sở Nông nghiệp và PTNT, UBND các huyện.

  2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền và vận động người dân: Phát huy vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội trong việc nâng cao nhận thức, khuyến khích người dân tham gia tích cực vào xây dựng NTM nâng cao. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể xã hội.

  3. Đầu tư và duy trì cơ sở hạ tầng xanh, sạch, đẹp: Tăng cường các mô hình bảo vệ môi trường, xử lý chất thải, bảo tồn cảnh quan nông thôn, phù hợp với tập quán địa phương. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: UBND xã, Sở Tài nguyên và Môi trường.

  4. Tăng cường phối hợp liên ngành và huy động nguồn lực: Xây dựng cơ chế phối hợp giữa các ngành, các cấp và doanh nghiệp để huy động vốn, kỹ thuật và nhân lực cho xây dựng NTM nâng cao. Thời gian: 2021-2024. Chủ thể: UBND tỉnh, các sở ngành liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về nông nghiệp và phát triển nông thôn: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển NTM nâng cao phù hợp với đặc thù địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và lãnh đạo địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng, thuận lợi, khó khăn và các giải pháp khả thi nhằm nâng cao hiệu quả chương trình xây dựng NTM.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo: Tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo về phát triển nông thôn bền vững và quản lý kinh tế nông thôn.

  4. Doanh nghiệp và hợp tác xã nông nghiệp: Hiểu rõ vai trò, cơ hội và thách thức trong phát triển sản xuất, tổ chức chuỗi giá trị, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới nâng cao khác gì so với nông thôn mới?
    Nông thôn mới nâng cao tập trung vào việc duy trì và nâng cao chất lượng các tiêu chí đã đạt, phát triển bền vững hơn về kinh tế, xã hội, môi trường và quản lý, với yêu cầu cao hơn về hạ tầng và đời sống người dân.

  2. Tại sao sự tham gia của người dân lại quan trọng trong xây dựng NTM?
    Sự tham gia của người dân đảm bảo tính chủ động, phù hợp với nhu cầu thực tế, tăng tính bền vững và hiệu quả của chương trình, đồng thời phát huy dân chủ cơ sở.

  3. Những khó khăn chính trong xây dựng NTM nâng cao tại Đồng Tháp là gì?
    Bao gồm năng lực quản lý hợp tác xã còn yếu, duy trì mô hình bảo vệ môi trường gặp khó khăn do tập quán, và sự phối hợp tổ chức thực hiện chưa đồng bộ.

  4. Các giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả xây dựng NTM?
    Tăng cường đào tạo cán bộ, đẩy mạnh tuyên truyền vận động, đầu tư cơ sở hạ tầng xanh sạch, và tăng cường phối hợp liên ngành, huy động nguồn lực.

  5. Làm thế nào để doanh nghiệp tham gia hiệu quả vào xây dựng NTM?
    Doanh nghiệp cần chủ động liên kết với nông dân, hợp tác xã trong chuỗi sản xuất, mở rộng vùng nguyên liệu, áp dụng công nghệ cao và đầu tư phát triển bền vững.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ cơ sở lý thuyết và thực trạng xây dựng NTM tại Đồng Tháp giai đoạn 2011-2019, tập trung vào 3 xã điểm đại diện.
  • Kết quả cho thấy sự chỉ đạo quyết liệt của Ban Chỉ đạo, sự tham gia tích cực của người dân và đầu tư đồng bộ cơ sở hạ tầng là những điểm mạnh nổi bật.
  • Hạn chế về năng lực tổ chức sản xuất và bảo vệ môi trường cần được khắc phục để nâng cao chất lượng NTM.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường quản lý, vận động người dân, đầu tư hạ tầng và phối hợp liên ngành.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho các nhà hoạch định chính sách và các chủ thể liên quan trong phát triển nông thôn bền vững tại Đồng Tháp.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2021-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Các cơ quan quản lý và cộng đồng dân cư được khuyến khích phối hợp chặt chẽ nhằm hiện thực hóa mục tiêu xây dựng nông thôn mới nâng cao.