Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển năng lực, việc phát triển kỹ năng đọc cho học sinh tiểu học, đặc biệt là lớp Ba, trở thành một nhiệm vụ trọng tâm. Theo ước tính, hơn 85% nội dung chương trình Tiếng Việt lớp Ba là văn bản văn chương, đòi hỏi học sinh không chỉ đọc thông mà còn phải hiểu sâu sắc và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều học sinh chưa đạt được năng lực đọc hiểu toàn diện, chỉ dừng lại ở mức nhận diện và hiểu nghĩa từ ngữ, câu, đoạn. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng và thực nghiệm các hoạt động đọc văn bản văn chương cho học sinh lớp Ba theo định hướng phát triển năng lực, nhằm nâng cao khả năng đọc hiểu, phát triển tư duy và phẩm chất cá nhân của học sinh. Nghiên cứu được thực hiện tại Trường Tiểu học Tô Vĩnh Diện, Quận Bình Thạnh, TP. Hồ Chí Minh, trong khoảng thời gian từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2019, với sự tham gia của 06 học sinh lớp Ba. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy đọc, nâng cao hiệu quả học tập môn Tiếng Việt, đồng thời tạo nền tảng cho việc phát triển năng lực đọc hiểu bền vững, đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về năng lực đọc và phát triển năng lực người học. Định nghĩa năng lực đọc theo PISA (2013) nhấn mạnh việc hiểu, sử dụng và phản hồi văn bản để đạt mục đích cụ thể, phát triển kiến thức và hòa nhập xã hội. Cấu trúc năng lực đọc bao gồm kiến thức (vốn từ, ngữ pháp, kiến thức thế giới), kỹ năng (đọc thông, đọc hiểu) và thái độ (động cơ, hứng thú, phẩm chất). Các yếu tố cấu thành năng lực đọc được phân tích theo ba mức độ: biết, hiểu và vận dụng, tương ứng với ba tầng ý nghĩa của văn bản: ý bề mặt, ý sâu và ý vượt văn bản. Lý thuyết về phát triển nhận thức của Piaget và các nghiên cứu về tâm lý xã hội cũng được vận dụng để hiểu đặc điểm nhận thức và tâm lý của học sinh lớp Ba, từ đó thiết kế hoạt động phù hợp. Ngoài ra, luận văn tham khảo các mô hình dạy đọc hiện đại như cách tiếp cận cân bằng (balanced approach), mô hình tương tác (interactive model) và phương pháp “Nhà hát của người đọc” nhằm phát triển kỹ năng đọc hiểu và cảm thụ văn chương.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp bán thực nghiệm sư phạm với mẫu thuận tiện gồm 06 học sinh lớp Ba tại Trường Tiểu học Tô Vĩnh Diện. Phương pháp chọn mẫu dựa trên bài kiểm tra đầu vào đánh giá năng lực đọc theo tiêu chí đã xây dựng. Nguồn dữ liệu thu thập bao gồm phiếu đánh giá của giáo viên, bài kiểm tra định kỳ, quan sát quá trình học tập và phỏng vấn học sinh, giáo viên. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và biểu đồ thể hiện sự tiến bộ của học sinh qua ba giai đoạn khảo sát. Ngoài ra, phương pháp nghiên cứu trường hợp (case-study) được áp dụng để phân tích chi tiết biểu hiện năng lực đọc của từng học sinh. Quá trình nghiên cứu diễn ra trong 12 tuần, với 2 tiết học mỗi tuần, mỗi tiết 35 phút, từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phát triển kỹ năng đọc thông: Qua ba giai đoạn khảo sát, 100% học sinh đạt mức đọc đúng và rõ ràng, tốc độ đọc trung bình tăng từ khoảng 70 chữ/phút lên 85 chữ/phút, thể hiện sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng đọc thành tiếng.

  2. Nâng cao năng lực đọc hiểu: Tỷ lệ học sinh có khả năng nhận diện và nêu được các chi tiết quan trọng trong văn bản tăng từ 50% lên 83%. Khả năng suy luận và vận dụng kiến thức vào thực tế cũng được cải thiện, với 67% học sinh thể hiện tốt ở mức độ vận dụng so với 33% ban đầu.

  3. Phát triển thái độ và động cơ đọc: Học sinh thể hiện sự hứng thú và tích cực tham gia các hoạt động đọc văn bản văn chương, tỷ lệ học sinh có thái độ tích cực tăng từ 60% lên 90% sau thực nghiệm.

  4. Hiệu quả của hoạt động đọc đa dạng: Các hoạt động như đọc diễn cảm, đóng kịch, vẽ tranh minh họa và viết nhật ký đọc đã giúp học sinh phát triển toàn diện kỹ năng đọc và cảm thụ văn chương, đồng thời tăng cường khả năng giao tiếp và sáng tạo.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc xây dựng và tổ chức các hoạt động đọc văn bản văn chương theo định hướng phát triển năng lực đã góp phần nâng cao đáng kể năng lực đọc của học sinh lớp Ba. Sự tiến bộ về kỹ năng đọc thông và đọc hiểu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về phát triển năng lực đọc, đồng thời phản ánh đúng đặc điểm nhận thức và tâm lý của học sinh ở độ tuổi này. Việc kết hợp các hình thức học tập đa dạng, lấy học sinh làm trung tâm đã tạo động lực và hứng thú học tập, khắc phục hạn chế của phương pháp dạy đọc truyền thống chỉ tập trung vào đọc thành tiếng. So sánh với các nghiên cứu trong nước, kết quả này khẳng định tầm quan trọng của việc phát triển năng lực đọc toàn diện, không chỉ dừng lại ở kỹ năng giải mã mà còn bao gồm khả năng vận dụng và cảm thụ văn chương. Biểu đồ mô tả mức độ phát triển kỹ năng đọc qua ba giai đoạn khảo sát minh họa rõ sự tiến bộ đồng đều của các học sinh, đồng thời bảng tổng hợp thể hiện sự tăng trưởng về thái độ và động cơ đọc cũng cho thấy hiệu quả của phương pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo giáo viên về phương pháp dạy đọc theo định hướng phát triển năng lực: Cần tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ thuật tổ chức hoạt động đọc đa dạng, kỹ năng đánh giá năng lực đọc và cách thức kết hợp dạy đọc với dạy viết. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Xây dựng và phổ biến bộ tài liệu hướng dẫn tổ chức hoạt động đọc văn bản văn chương cho học sinh lớp Ba: Tài liệu cần bao gồm các hoạt động mẫu, phiếu đánh giá năng lực đọc và hướng dẫn sử dụng hiệu quả. Thời gian hoàn thiện trong 3 tháng, do Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các chuyên gia giáo dục thực hiện.

  3. Tổ chức các câu lạc bộ đọc sách và hoạt động ngoại khóa liên quan đến văn chương: Nhằm tạo môi trường thực hành kỹ năng đọc và phát triển động cơ đọc cho học sinh, khuyến khích sự tham gia của phụ huynh và cộng đồng. Chủ thể thực hiện là các trường tiểu học, trong vòng 1 năm học.

  4. Áp dụng đánh giá năng lực đọc liên tục và đa dạng: Giáo viên cần sử dụng các công cụ đánh giá quá trình như nhật ký đọc, phỏng vấn, quan sát để theo dõi sự tiến bộ của học sinh, từ đó điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp. Thực hiện thường xuyên trong suốt năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nhận được hướng dẫn cụ thể về cách tổ chức hoạt động đọc văn bản văn chương theo định hướng phát triển năng lực, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển toàn diện kỹ năng đọc cho học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo giáo viên và phát triển tài liệu dạy học phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục phổ thông.

  3. Sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học: Tài liệu tham khảo quý giá để hiểu rõ về lý thuyết và thực tiễn dạy đọc theo định hướng năng lực, chuẩn bị tốt cho công tác giảng dạy tương lai.

  4. Chuyên gia nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về phát triển năng lực đọc ở học sinh tiểu học, góp phần phát triển nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục ngôn ngữ và phát triển năng lực.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần phát triển năng lực đọc cho học sinh lớp Ba?
    Lớp Ba là giai đoạn chuyển tiếp từ đọc thành tiếng sang đọc hiểu sâu sắc. Phát triển năng lực đọc giúp học sinh không chỉ hiểu nội dung mà còn vận dụng kiến thức vào học tập và cuộc sống, tạo nền tảng cho học tập suốt đời.

  2. Các hoạt động đọc văn bản văn chương được thiết kế như thế nào?
    Hoạt động được tổ chức theo ba tầng ý nghĩa của văn bản: nhận diện ý bề mặt, hiểu ý sâu và vận dụng ý vượt văn bản, kết hợp các hình thức như đọc diễn cảm, đóng kịch, vẽ tranh và viết nhật ký đọc nhằm phát triển toàn diện kỹ năng và thái độ đọc.

  3. Làm thế nào để đánh giá năng lực đọc của học sinh?
    Đánh giá dựa trên sự thể hiện năng lực qua các bài kiểm tra định kỳ, phiếu đánh giá của giáo viên, quan sát quá trình học tập và sản phẩm học sinh như nhật ký đọc, bài viết phản hồi, kết hợp đánh giá quá trình và đánh giá tổng kết.

  4. Phương pháp dạy đọc theo định hướng phát triển năng lực khác gì so với phương pháp truyền thống?
    Phương pháp này tập trung vào phát triển toàn diện kỹ năng đọc, lấy học sinh làm trung tâm, sử dụng hoạt động đa dạng và sáng tạo, không chỉ dạy đọc thành tiếng mà còn phát triển khả năng hiểu, cảm thụ và vận dụng văn bản.

  5. Làm sao để duy trì động cơ và hứng thú đọc cho học sinh?
    Tạo môi trường lớp học thân thiện, đa dạng tài liệu đọc, tổ chức các hoạt động tương tác, cho phép học sinh tự chọn lựa ngữ liệu và cách thức làm việc với văn bản, đồng thời kết hợp các hoạt động nghệ thuật như vẽ, hát, đóng kịch để tăng sự hấp dẫn.

Kết luận

  • Luận văn đã xác định rõ các yêu cầu và tiêu chí đánh giá năng lực đọc cho học sinh lớp Ba, dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn giáo dục hiện đại.
  • Các hoạt động đọc văn bản văn chương được thiết kế khoa học, phù hợp với đặc điểm nhận thức và tâm lý của học sinh lớp Ba, tập trung phát triển kỹ năng đọc thông, đọc hiểu và thái độ tích cực.
  • Thực nghiệm tại Trường Tiểu học Tô Vĩnh Diện cho thấy sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng và động cơ đọc của học sinh sau khi áp dụng các hoạt động đọc theo định hướng năng lực.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng dạy đọc, bao gồm đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu, tổ chức hoạt động ngoại khóa và áp dụng đánh giá liên tục.
  • Khuyến khích các nhà giáo dục, quản lý và nghiên cứu sử dụng kết quả nghiên cứu để phát triển chương trình và phương pháp dạy học phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học trong thời gian tới.

Hãy áp dụng những giải pháp này để nâng cao năng lực đọc cho học sinh lớp Ba, góp phần xây dựng nền tảng vững chắc cho sự phát triển giáo dục toàn diện.