Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh pháp luật Việt Nam ngày càng hoàn thiện, việc bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo Hiến pháp năm 2013, quyền sống và quyền con người được bảo vệ nghiêm ngặt, đồng thời Viện Kiểm sát nhân dân (VKSND) được giao nhiệm vụ thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bị can, bị cáo. Tại quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng – một địa bàn có tỷ lệ án hình sự cao với hơn 300 vụ án hình sự được xử lý mỗi năm từ khoảng 450 tin tố giác tội phạm – vai trò của VKSND trong việc bảo đảm quyền của bị can, bị cáo càng trở nên quan trọng.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc phân tích vai trò của VKSND quận Lê Chân trong việc bảo đảm quyền của bị can, bị cáo qua thực tiễn thực hiện chức năng kiểm sát tư pháp trong giai đoạn 2019-2023. Nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng, chỉ ra những hạn chế tồn tại và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các hoạt động kiểm sát tư pháp trong lĩnh vực hình sự tại VKSND quận Lê Chân, với dữ liệu thu thập từ báo cáo công tác hàng năm và các tài liệu pháp luật liên quan.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ quyền con người, giảm thiểu vi phạm trong quá trình tố tụng hình sự, từ đó củng cố niềm tin của người dân vào hệ thống tư pháp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình pháp lý về quyền con người và chức năng kiểm sát tư pháp của VKSND, bao gồm:

  • Lý thuyết quyền con người: Nhấn mạnh tính phổ biến, không thể tước bỏ và tính liên kết giữa các quyền con người, đặc biệt là quyền của bị can, bị cáo trong tố tụng hình sự. Quyền con người được hiểu là các quyền căn bản, được pháp luật bảo vệ nhằm đảm bảo sự công bằng và nhân đạo trong quá trình tố tụng.

  • Mô hình chức năng kiểm sát tư pháp của VKSND: Bao gồm hai chức năng chính là thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tư pháp. Mô hình này nhấn mạnh vai trò của VKSND trong việc giám sát toàn diện các hoạt động tố tụng nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể tố tụng, đặc biệt là bị can, bị cáo.

  • Khái niệm bảo đảm quyền của bị can, bị cáo: Được hiểu là việc sử dụng các công cụ pháp lý và biện pháp kiểm sát nhằm duy trì và thực hiện đầy đủ các quyền hợp pháp của bị can, bị cáo trong quá trình tố tụng, đồng thời ngăn chặn các hành vi vi phạm quyền con người.

Các khái niệm chính bao gồm: quyền con người, quyền của bị can, bị cáo, chức năng kiểm sát tư pháp, thực hành quyền công tố, bảo đảm quyền trong tố tụng hình sự.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm các văn bản pháp luật như Hiến pháp 2013, Luật Tổ chức VKSND 2014, Bộ luật Tố tụng hình sự 2015; báo cáo công tác của VKSND quận Lê Chân giai đoạn 2019-2023; các tài liệu nghiên cứu chuyên sâu về quyền con người và tố tụng hình sự; quan sát thực tế tại VKSND quận Lê Chân.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung pháp luật, tổng hợp, so sánh các báo cáo công tác, thống kê số liệu về các vụ án hình sự được xử lý, đánh giá thực trạng bảo đảm quyền của bị can, bị cáo. Phương pháp biện chứng duy vật được áp dụng để phân tích mối quan hệ giữa chức năng kiểm sát tư pháp và bảo vệ quyền con người.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu tập trung vào các vụ án hình sự do VKSND quận Lê Chân xử lý trong 5 năm (2019-2023), với hơn 300 vụ án mỗi năm, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cao.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2023-2024, tập trung phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2019-2023 nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Vai trò tích cực của VKSND trong bảo đảm quyền của bị can, bị cáo giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố: VKSND quận Lê Chân đã thực hiện kiểm sát chặt chẽ các quyết định khởi tố, phê chuẩn các biện pháp tạm giữ, tạm giam, đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật. Trong 5 năm qua, tỷ lệ các quyết định không phê chuẩn hoặc kiến nghị hủy bỏ quyết định sai phạm chiếm khoảng 8%, góp phần hạn chế vi phạm quyền con người trong giai đoạn này.

  2. Ứng dụng công nghệ ghi âm, ghi hình trong hỏi cung: Theo Thông tư liên tịch số 03/2018, VKSND quận Lê Chân đã yêu cầu thực hiện ghi âm, ghi hình có âm thanh trong các buổi hỏi cung, giúp giảm thiểu hiện tượng bức cung, nhục hình. Tỷ lệ các vụ án có ghi âm, ghi hình đạt khoảng 90%, nâng cao tính minh bạch và bảo vệ quyền của bị can.

  3. Nâng cao năng lực chuyên môn của Kiểm sát viên: Qua các đợt tập huấn và thi đua, trình độ nghiệp vụ của Kiểm sát viên được cải thiện rõ rệt, giúp phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm trong hoạt động tố tụng. Tỷ lệ kiến nghị xử lý vi phạm pháp luật trong tố tụng hình sự tăng khoảng 15% so với giai đoạn trước.

  4. Hạn chế tồn tại trong bảo đảm quyền của bị can, bị cáo: Một số trường hợp vẫn xảy ra vi phạm như áp dụng biện pháp tố tụng không đúng quy định, thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan tố tụng, dẫn đến quyền của bị can, bị cáo bị xâm phạm. Tỷ lệ các vụ án có khiếu nại, tố cáo liên quan đến quyền của bị can, bị cáo chiếm khoảng 5% tổng số vụ án.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy VKSND quận Lê Chân đã phát huy vai trò quan trọng trong việc bảo đảm quyền của bị can, bị cáo qua việc thực hiện chức năng kiểm sát tư pháp. Việc áp dụng các biện pháp kỹ thuật như ghi âm, ghi hình trong hỏi cung đã góp phần nâng cao tính minh bạch, giảm thiểu vi phạm quyền con người. Sự nâng cao năng lực chuyên môn của Kiểm sát viên cũng là yếu tố then chốt giúp phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm.

Tuy nhiên, tồn tại một số hạn chế chủ yếu do sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các cơ quan tố tụng và thiếu các quy định chi tiết hướng dẫn thực hiện chức năng kiểm sát. So sánh với các nghiên cứu trong ngành, kết quả này phù hợp với nhận định chung về vai trò then chốt của VKSND trong bảo vệ quyền con người nhưng cũng phản ánh những thách thức trong thực tiễn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ các vụ án được ghi âm, ghi hình hỏi cung theo năm, biểu đồ so sánh tỷ lệ kiến nghị xử lý vi phạm và biểu đồ phân tích các loại vi phạm phổ biến trong tố tụng hình sự tại quận Lê Chân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phối hợp liên ngành giữa VKSND, Cơ quan điều tra và Tòa án: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ nhằm đảm bảo việc thực hiện các biện pháp tố tụng đúng quy định, giảm thiểu vi phạm quyền của bị can, bị cáo. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Lãnh đạo VKSND quận Lê Chân phối hợp với các cơ quan liên quan.

  2. Mở rộng và nâng cao chất lượng ứng dụng công nghệ ghi âm, ghi hình trong hỏi cung: Đầu tư trang thiết bị hiện đại, đào tạo kỹ năng cho Kiểm sát viên để đảm bảo việc ghi âm, ghi hình được thực hiện đầy đủ và chính xác. Mục tiêu nâng tỷ lệ ghi âm, ghi hình lên 100% trong 2 năm tới.

  3. Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về quyền con người và kỹ năng kiểm sát tư pháp cho Kiểm sát viên: Tăng cường các khóa học chuyên môn, cập nhật pháp luật mới nhằm nâng cao năng lực phát hiện và xử lý vi phạm. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm.

  4. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và hướng dẫn nghiệp vụ liên quan đến bảo đảm quyền của bị can, bị cáo: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật để làm rõ trách nhiệm và quyền hạn của VKSND trong từng giai đoạn tố tụng. Chủ thể thực hiện: Viện trưởng VKSND tối cao phối hợp với Bộ Tư pháp, dự kiến hoàn thành trong 3 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, Kiểm sát viên VKSND các cấp: Nghiên cứu luận văn giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hiện chức năng kiểm sát tư pháp, bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự.

  2. Cơ quan điều tra và Tòa án: Hiểu rõ vai trò phối hợp với VKSND trong việc bảo đảm quyền của bị can, bị cáo, từ đó nâng cao hiệu quả công tác tố tụng.

  3. Sinh viên, học viên ngành Luật: Luận văn cung cấp kiến thức chuyên sâu về pháp luật tố tụng hình sự, quyền con người và vai trò của VKSND, phục vụ cho việc học tập và nghiên cứu.

  4. Các nhà hoạch định chính sách pháp luật: Tài liệu tham khảo quan trọng để hoàn thiện hệ thống pháp luật và chính sách liên quan đến bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Vai trò chính của VKSND trong bảo đảm quyền của bị can, bị cáo là gì?
    VKSND thực hiện chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự, nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị can, bị cáo, ngăn ngừa vi phạm và xử lý kịp thời các hành vi xâm phạm quyền con người.

  2. Các biện pháp nào được VKSND sử dụng để bảo đảm quyền của bị can, bị cáo trong giai đoạn điều tra?
    VKSND có quyền phê chuẩn hoặc không phê chuẩn các quyết định như khởi tố, bắt giữ, khám xét; yêu cầu điều tra viên trưng cầu người bào chữa; kiểm sát việc ghi âm, ghi hình hỏi cung để đảm bảo quyền của bị can không bị xâm phạm.

  3. Tại sao việc ghi âm, ghi hình hỏi cung lại quan trọng?
    Ghi âm, ghi hình giúp minh bạch quá trình hỏi cung, ngăn chặn bức cung, nhục hình, bảo vệ quyền của bị can, bị cáo và làm bằng chứng xác thực trong tố tụng.

  4. Những khó khăn nào VKSND quận Lê Chân gặp phải trong việc bảo đảm quyền của bị can, bị cáo?
    Khó khăn gồm sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các cơ quan tố tụng, thiếu hướng dẫn chi tiết về nghiệp vụ kiểm sát, và một số vi phạm trong áp dụng biện pháp tố tụng chưa được xử lý kịp thời.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền của bị can, bị cáo trong tương lai?
    Cần tăng cường phối hợp liên ngành, ứng dụng công nghệ hiện đại, đào tạo chuyên sâu cho Kiểm sát viên và hoàn thiện hệ thống pháp luật, đồng thời nâng cao nhận thức của các chủ thể tố tụng về quyền con người.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ vai trò then chốt của VKSND quận Lê Chân trong việc bảo đảm quyền của bị can, bị cáo qua chức năng kiểm sát tư pháp trong giai đoạn 2019-2023.
  • Việc áp dụng công nghệ ghi âm, ghi hình và nâng cao năng lực Kiểm sát viên góp phần nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự.
  • Tồn tại một số hạn chế về phối hợp liên ngành và quy định pháp luật cần được khắc phục để bảo đảm quyền của bị can, bị cáo được thực thi đầy đủ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường vai trò của VKSND trong bảo vệ quyền con người, bao gồm phối hợp liên ngành, ứng dụng công nghệ, đào tạo và hoàn thiện pháp luật.
  • Khuyến nghị các cơ quan tố tụng, nhà hoạch định chính sách và học viên ngành luật nghiên cứu, áp dụng kết quả luận văn để nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự.

Call-to-action: Các cơ quan chức năng và cán bộ ngành Kiểm sát nhân dân cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao vai trò bảo đảm quyền của bị can, bị cáo, góp phần xây dựng hệ thống tư pháp công bằng, minh bạch và nhân đạo.