Tổng quan nghiên cứu

Chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước nhằm thúc đẩy sự phát triển toàn diện về kinh tế, văn hóa, xã hội ở khu vực nông thôn. Tính đến năm 2018, cả nước đã có gần 3.600 xã đạt chuẩn NTM, với bình quân 14,33 tiêu chí/xã, thể hiện sự chuyển biến tích cực trong phát triển nông thôn. Tuy nhiên, sự chênh lệch về kết quả xây dựng NTM giữa các vùng miền vẫn còn lớn, đặc biệt là các huyện miền núi như Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn, nơi tỷ lệ hộ nghèo còn cao và cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ.

Huyện Pác Nặm, với diện tích tự nhiên 47.364 ha và dân số khoảng 26.131 người, là một trong 62 huyện nghèo của cả nước, có địa hình phức tạp, khí hậu khắc nghiệt và điều kiện kinh tế xã hội còn nhiều khó khăn. Nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng vai trò tham gia của người dân trong xây dựng NTM tại huyện này, phân tích những thuận lợi, khó khăn ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả chương trình.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu bao gồm: đánh giá kết quả thực hiện chương trình xây dựng NTM tại huyện Pác Nặm; phân tích vai trò và mức độ tham gia của người dân trong các hoạt động xây dựng NTM; xác định các yếu tố thuận lợi và khó khăn; đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao vai trò của người dân trong xây dựng NTM. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 3 xã đại diện gồm Bộc Bố, Nghiên Loan và Công Bằng, với số liệu thu thập trong giai đoạn 2016-2018.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin cơ sở cho các cấp chính quyền và tổ chức liên quan nhằm hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực và sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Pác Nặm và các địa phương tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nông thôn mới, tập trung vào vai trò chủ thể của người dân trong quá trình phát triển cộng đồng. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát triển dựa vào cộng đồng (Community-Based Development): Nhấn mạnh sự tham gia tích cực của người dân trong việc xác định nhu cầu, lập kế hoạch, thực hiện và giám sát các hoạt động phát triển nhằm đảm bảo tính bền vững và phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Mô hình quản trị cộng đồng (Community Governance Model): Tập trung vào việc phát huy quyền làm chủ của người dân trong quản lý tài nguyên, xây dựng kết cấu hạ tầng và phát triển kinh tế xã hội, qua đó nâng cao năng lực tự quản và trách nhiệm cộng đồng.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: nông thôn mới, vai trò tham gia của người dân, xây dựng kết cấu hạ tầng, phát triển kinh tế nông thôn, và quản trị cộng đồng. Nghiên cứu cũng dựa trên các văn bản pháp luật liên quan như Nghị quyết 26-NQ/TW (2008), Quyết định 1600/QĐ-TTg (2016) về xây dựng NTM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo, tài liệu khoa học và các nguồn thông tin chính thức liên quan đến xây dựng NTM tại huyện Pác Nặm và tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn 2016-2018.

Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát điều tra, phỏng vấn trực tiếp tại 3 xã đại diện: Bộc Bố, Nghiên Loan và Công Bằng. Tổng cộng 90 phiếu khảo sát được phân bổ cho các nhóm hộ nghèo, trung bình và khá nhằm đảm bảo tính đại diện. Phương pháp chọn mẫu là mẫu ngẫu nhiên có chủ đích, nhằm tập trung vào các hộ dân có vai trò và mức độ tham gia khác nhau trong xây dựng NTM.

Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích chuyên gia và tổng hợp đánh giá. Quá trình nghiên cứu được thực hiện trong năm 2018, đảm bảo tính cập nhật và phản ánh đúng thực trạng địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kết quả xây dựng NTM tại huyện Pác Nặm: Đến cuối năm 2018, huyện đạt trung bình 14/19 tiêu chí NTM, trong đó xã Bộc Bố dẫn đầu với 14 tiêu chí, xã Nghiên Loan và Công Bằng đạt từ 10-13 tiêu chí. Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 42,57% xuống còn 38,84%, tuy nhiên tỷ lệ hộ cận nghèo tăng nhẹ 0,56%. Tổng sản lượng lương thực đạt 19.550 tấn, đạt 93,8% kế hoạch.

  2. Vai trò tham gia của người dân: Khoảng 70% người dân được khảo sát nhận thức rõ về chương trình xây dựng NTM và các tiêu chí liên quan. Tỷ lệ người dân tham gia các hoạt động tuyên truyền đạt trên 65%, tham gia bàn bạc và ra quyết định khoảng 55%. Người dân đóng góp ngày công lao động chiếm 60%, đóng góp vật chất khoảng 40%. Mức độ giám sát và quản lý tài sản hình thành trong xây dựng NTM đạt 45%.

  3. Thuận lợi và khó khăn ảnh hưởng đến sự tham gia: Thuận lợi gồm sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương, công tác tuyên truyền hiệu quả, và sự đồng thuận trong cộng đồng. Khó khăn gồm trình độ dân trí thấp, tâm lý trông chờ vào Nhà nước, hạn chế về nguồn lực tài chính và cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ. Thiên tai và biến đổi khí hậu cũng ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng xây dựng NTM.

  4. So sánh với các địa phương khác: Kết quả tại Pác Nặm thấp hơn so với các tỉnh như Đồng Nai, Bắc Ninh về mức độ hoàn thành tiêu chí và sự tham gia của người dân. Tuy nhiên, so với các huyện miền núi khác, Pác Nặm có sự chuyển biến tích cực, đặc biệt trong việc huy động nguồn lực và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Thảo luận kết quả

Sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM tại huyện Pác Nặm thể hiện rõ qua các hoạt động từ tuyên truyền, bàn bạc đến đóng góp nguồn lực và giám sát. Điều này phù hợp với lý thuyết phát triển dựa vào cộng đồng, cho thấy vai trò chủ thể của người dân là yếu tố quyết định thành công của chương trình.

Tuy nhiên, mức độ tham gia chưa đồng đều và còn hạn chế do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Trình độ dân trí thấp và tâm lý ỷ lại làm giảm động lực tham gia tích cực. Các khó khăn về cơ sở hạ tầng và nguồn lực tài chính cũng làm chậm tiến độ xây dựng NTM.

So với các nghiên cứu tại Đồng Nai và Bắc Ninh, nơi có sự lãnh đạo quyết liệt và công khai minh bạch, Pác Nặm cần tăng cường hơn nữa công tác tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ và phát huy vai trò của người dân trong quản lý, giám sát. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ tham gia của người dân theo từng hoạt động và bảng so sánh tiến độ đạt tiêu chí NTM giữa các xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức người dân: Sử dụng đa dạng các hình thức truyền thông phù hợp với đặc điểm địa phương nhằm nâng cao hiểu biết về chương trình xây dựng NTM, mục tiêu và lợi ích của sự tham gia. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: UBND huyện, các tổ chức đoàn thể xã.

  2. Phát huy vai trò chủ thể của người dân trong lập kế hoạch và giám sát: Tổ chức các hội nghị dân chủ cơ sở, khuyến khích người dân tham gia bàn bạc, quyết định các nội dung xây dựng NTM, đồng thời thành lập các tổ giám sát cộng đồng. Thời gian: liên tục trong quá trình xây dựng. Chủ thể: Ban chỉ đạo NTM huyện, chính quyền xã.

  3. Hỗ trợ đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ và người dân: Tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật, quản lý dự án, kỹ năng vận động cộng đồng nhằm nâng cao năng lực thực hiện và quản lý chương trình. Thời gian: 1-3 năm. Chủ thể: Sở NN&PTNT, các tổ chức phi chính phủ.

  4. Đa dạng hóa nguồn lực đầu tư và huy động đóng góp của người dân: Xây dựng cơ chế khuyến khích, minh bạch trong huy động nguồn lực, kết hợp vốn Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng. Thời gian: dài hạn. Chủ thể: UBND huyện, các tổ chức tài chính, doanh nghiệp.

  5. Ứng phó với thiên tai và biến đổi khí hậu: Xây dựng các phương án phòng chống thiên tai, bảo vệ môi trường, đảm bảo tính bền vững của các công trình và hoạt động xây dựng NTM. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Ban chỉ đạo NTM, các ngành chức năng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và lãnh đạo địa phương: Giúp hiểu rõ vai trò của người dân trong xây dựng NTM, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý và điều hành chương trình.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành phát triển nông thôn, chính sách công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về sự tham gia của cộng đồng trong phát triển nông thôn, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức quốc tế hoạt động trong lĩnh vực phát triển cộng đồng: Hỗ trợ thiết kế các chương trình can thiệp, nâng cao năng lực cộng đồng và huy động nguồn lực hiệu quả tại các vùng nông thôn miền núi.

  4. Người dân và các nhóm cộng đồng tại địa phương: Nâng cao nhận thức về quyền lợi và trách nhiệm trong xây dựng NTM, khuyến khích sự tham gia tích cực vào các hoạt động phát triển địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Vai trò của người dân trong xây dựng nông thôn mới là gì?
    Người dân là chủ thể trung tâm, tham gia từ khâu lập kế hoạch, đóng góp nguồn lực, thực hiện và giám sát các hoạt động xây dựng NTM. Sự tham gia này giúp đảm bảo tính bền vững và phù hợp với nhu cầu địa phương.

  2. Tại sao sự tham gia của người dân còn hạn chế ở huyện Pác Nặm?
    Nguyên nhân chính gồm trình độ dân trí thấp, tâm lý trông chờ vào Nhà nước, hạn chế về nguồn lực tài chính và cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, cùng với ảnh hưởng của thiên tai và biến đổi khí hậu.

  3. Các hình thức tham gia của người dân trong xây dựng NTM gồm những gì?
    Bao gồm tham gia tuyên truyền, bàn bạc, ra quyết định, đóng góp công sức và tài chính, giám sát và quản lý tài sản hình thành trong quá trình xây dựng.

  4. Làm thế nào để nâng cao vai trò tham gia của người dân?
    Cần tăng cường tuyên truyền, đào tạo nâng cao năng lực, phát huy dân chủ cơ sở, minh bạch trong quản lý nguồn lực và xây dựng cơ chế khuyến khích sự tham gia tự nguyện của người dân.

  5. Kinh nghiệm quốc tế nào có thể áp dụng cho huyện Pác Nặm?
    Các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc đều nhấn mạnh vai trò chủ thể của người dân, kết hợp với sự hỗ trợ của Nhà nước trong quy hoạch, đào tạo và đầu tư hạ tầng, tạo điều kiện cho người dân phát huy sáng tạo và tự quản.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã đánh giá thực trạng xây dựng nông thôn mới tại huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn, với trung bình 14/19 tiêu chí đạt được và sự tham gia tích cực của người dân trong nhiều hoạt động.
  • Vai trò của người dân được thể hiện qua nhận thức, đóng góp nguồn lực, tham gia quyết định và giám sát, tuy nhiên còn nhiều hạn chế do điều kiện kinh tế xã hội và tâm lý ỷ lại.
  • Thuận lợi gồm sự hỗ trợ của chính quyền và sự đồng thuận cộng đồng; khó khăn gồm trình độ dân trí, nguồn lực hạn chế và thiên tai.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao vai trò của người dân, bao gồm tăng cường tuyên truyền, phát huy dân chủ cơ sở, đào tạo nâng cao năng lực, đa dạng hóa nguồn lực và ứng phó thiên tai.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cấp chính quyền, tổ chức phát triển và cộng đồng dân cư trong việc thúc đẩy xây dựng nông thôn mới bền vững tại huyện Pác Nặm và các địa phương tương tự.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và điều chỉnh chính sách để đảm bảo chương trình xây dựng nông thôn mới đạt hiệu quả cao nhất. Các cơ quan chức năng và cộng đồng dân cư được khuyến khích phối hợp chặt chẽ để thực hiện thành công mục tiêu phát triển nông thôn bền vững.