Luận văn thạc sĩ về triết học nhà nước pháp quyền và ứng dụng trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

• Tác giả: Phạm Thị Hương
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Thị Thúy Vân
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Triết học
• Đề tài: Tiếp Cận Triết Học Khái Niệm Nhà Nước Pháp Quyền Và Sự Vận Dụng Nó Trong Xây Dựng Nhà Nước Pháp Quyền Xã Hội Chủ Nghĩa Ở Việt Nam Hiện Nay
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2015
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: TƢ TƢỞNG VỀ NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN VÀ CÁC CÁCH TIẾP CẬN KHÁI NIỆM NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN
• 1.1. Tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền trong lịch sử triết học và khái niệm nhà nƣớc pháp quyền
• 1.2. Tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền ở phƣơng Đông
• 1.3. Tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền ở phƣơng Tây
• 1.4. Khái niệm nhà nƣớc pháp quyền
• 1.5. Các cách tiếp cận khái niệm nhà nƣớc pháp quyền
• 1.5.1. Cách tiếp cận khái niệm nhà nƣớc pháp quyền từ góc độ luật học
• 1.5.2. Cách tiếp cận khái niệm nhà nƣớc pháp quyền từ góc độ lịch sử
• 1.5.3. Cách tiếp cận khái niệm nhà nƣớc pháp quyền từ góc độ chính trị học
• 1.5.4. Cách tiếp cận khái niệm nhà nƣớc pháp quyền từ góc độ triết học
• 1.6. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: VẬN DỤNG CÁCH TIẾP CẬN TRIẾT HỌC VỀ KHÁI NIỆM NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN TRONG XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
• 2.1. Quan điểm xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Đảng cộng sản Việt Nam
• 2.2. Thực tiễn xây dựng và một số vấn đề đặt ra trong quá trình xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay
• 2.2.1. Vấn đề pháp luật, dân chủ, tổ chức quyền lực trong nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
• 2.2.2. Cơ sở xã hội của nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
• 2.2.3. Cơ sở kinh tế của nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
• 2.3. Một số kiến nghị và giải pháp trong xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay từ sự vận dụng nhận thức triết học về nhà nƣớc pháp quyền
• 2.3.1. Về nội dung pháp luật trong nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
• 2.3.2. Về cách thức tổ chức quyền lực trong nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
• 2.3.3. Về phát huy dân chủ trong nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
• 2.3.4. Về vấn đề xây dựng xã hội dân sự trong nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
• 2.3.5. Về xây dựng nền kinh tế thị trường trong nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
• 2.4. Tiểu kết chương 2
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tư tưởng về nhà nước pháp quyền và các cách tiếp cận khái niệm nhà nước pháp quyền

Tư tưởng về nhà nước pháp quyền đã có từ lâu trong lịch sử triết học. Các học giả đã nghiên cứu và phân tích khái niệm này từ nhiều góc độ khác nhau. Tư tưởng về nhà nước pháp quyền ở phương Đông và phương Tây có những điểm khác biệt rõ rệt. Ở phương Đông, tư tưởng này thường gắn liền với các triết lý đạo đức và xã hội, trong khi ở phương Tây, nó lại được xây dựng trên nền tảng của các nguyên tắc pháp lý và quyền con người. Khái niệm nhà nước pháp quyền không chỉ đơn thuần là một hình thức tổ chức nhà nước mà còn là một hệ thống giá trị, trong đó quyền con người và công lý được đặt lên hàng đầu. Các cách tiếp cận khái niệm nhà nước pháp quyền bao gồm góc độ luật học, lịch sử, chính trị học và triết học. Mỗi cách tiếp cận đều mang lại những hiểu biết sâu sắc về bản chất và chức năng của nhà nước pháp quyền trong xã hội hiện đại.

1.1 Tư tưởng về nhà nước pháp quyền ở phương Đông

Tư tưởng về nhà nước pháp quyền ở phương Đông thường được thể hiện qua các triết lý như Nho giáo, Đạo giáo và Pháp gia. Những tư tưởng này nhấn mạnh vai trò của đạo đức và trách nhiệm của nhà cầm quyền trong việc bảo vệ quyền lợi của nhân dân. Quyền con người trong bối cảnh này không chỉ là quyền lợi cá nhân mà còn là trách nhiệm xã hội. Các nhà triết học như Khổng Tử đã chỉ ra rằng, một nhà nước pháp quyền cần phải dựa trên nền tảng đạo đức vững chắc để có thể thực thi công lý và bảo vệ quyền lợi của mọi công dân. Điều này cho thấy sự kết hợp giữa pháp luật và đạo đức là rất quan trọng trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền ở phương Đông.

1.2 Tư tưởng về nhà nước pháp quyền ở phương Tây

Tư tưởng về nhà nước pháp quyền ở phương Tây chủ yếu được hình thành từ các học thuyết của các triết gia như Montesquieu và Locke. Họ nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phân quyền và kiểm soát quyền lực trong nhà nước pháp quyền. Quyền con người được coi là nền tảng của mọi hoạt động của nhà nước. Các nguyên tắc như tự do, bình đẳng và công lý được đặt lên hàng đầu. Hệ thống pháp luật ở phương Tây không chỉ nhằm bảo vệ quyền lợi cá nhân mà còn đảm bảo sự công bằng trong xã hội. Điều này cho thấy rằng, nhà nước pháp quyền ở phương Tây không chỉ là một hình thức tổ chức mà còn là một hệ thống giá trị xã hội.

II. Vận dụng cách tiếp cận triết học về khái niệm nhà nước pháp quyền trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay

Việt Nam đang trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định tầm quan trọng của việc xây dựng nhà nước pháp quyền như một điều kiện cần thiết để đảm bảo dân chủ và quyền lợi của nhân dân. Việc vận dụng các nguyên tắc triết học về nhà nước pháp quyền vào thực tiễn là rất quan trọng. Các vấn đề như quyền con người, công lý, và quản lý nhà nước cần được xem xét một cách toàn diện. Thực tiễn xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam hiện nay còn gặp nhiều thách thức, từ việc thực thi pháp luật đến việc bảo vệ quyền lợi của công dân. Do đó, cần có những giải pháp cụ thể để khắc phục những hạn chế này, nhằm xây dựng một nhà nước pháp quyền thực sự vì nhân dân.

2.1 Quan điểm xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Đảng Cộng sản Việt Nam

Đảng Cộng sản Việt Nam đã xác định xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong sự nghiệp đổi mới. Quan điểm này nhấn mạnh rằng, nhà nước pháp quyền phải được xây dựng trên nền tảng của quyền con người và công lý. Đảng đã chỉ ra rằng, việc thực hiện quyền con người không chỉ là trách nhiệm của nhà nước mà còn là quyền lợi của mỗi công dân. Điều này thể hiện rõ trong các văn kiện của Đảng, nơi mà quyền lợi chính đáng của mọi người dân được đặt lên hàng đầu. Sự lãnh đạo của Đảng trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền là rất quan trọng để đảm bảo rằng mọi chính sách và pháp luật đều hướng tới lợi ích của nhân dân.

2.2 Thực tiễn xây dựng và một số vấn đề đặt ra trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay

Trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề cần giải quyết. Một trong những vấn đề lớn nhất là việc thực thi pháp luật còn chưa đồng bộ và hiệu quả. Cải cách pháp luật và quản lý nhà nước cần được thực hiện một cách đồng bộ để đảm bảo rằng mọi công dân đều được bảo vệ quyền lợi. Ngoài ra, việc xây dựng xã hội công bằng và phát triển bền vững cũng cần được chú trọng. Các giải pháp cần thiết bao gồm việc nâng cao nhận thức của người dân về quyền con người và công lý, cũng như tăng cường sự tham gia của nhân dân trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền.

Tổng quan nghiên cứu

Nhà nước pháp quyền là một trong những mô hình tổ chức nhà nước hiện đại, được xây dựng trên cơ sở thượng tôn pháp luật, bảo đảm quyền lực thuộc về nhân dân và thực hiện quyền lực đó thông qua pháp luật. Theo ước tính, việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam đã trở thành nhiệm vụ trọng tâm từ sau Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII năm 1994, với sự khẳng định của Đảng Cộng sản Việt Nam về vai trò thiết yếu của nhà nước pháp quyền trong nền dân chủ thực sự. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích cách tiếp cận triết học về khái niệm nhà nước pháp quyền, chỉ ra bản chất và các vấn đề quy luật trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào lịch sử tư tưởng nhà nước pháp quyền ở phương Đông và phương Tây, các cách tiếp cận khái niệm từ góc độ luật học, lịch sử, chính trị học và triết học, đồng thời vận dụng nhận thức triết học vào thực tiễn xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện lý luận về nhà nước pháp quyền, làm cơ sở khoa học cho các chính sách xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho sinh viên và học viên sau đại học quan tâm đến lĩnh vực này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu sau:

• Chủ nghĩa Mác-Lênin về nhà nước và pháp luật: Nhấn mạnh vai trò của nhà nước pháp quyền trong việc bảo vệ quyền lực nhân dân, xây dựng chế độ dân chủ và đảm bảo pháp luật là công cụ quản lý xã hội.
• Lý thuyết phân quyền của Montesquieu: Phân chia quyền lực nhà nước thành ba nhánh lập pháp, hành pháp và tư pháp nhằm kiểm soát và cân bằng quyền lực, chống lại sự chuyên chế.
• Khái niệm nhà nước pháp quyền trong triết học chính trị phương Đông và phương Tây: Từ tư tưởng pháp trị của Hàn Phi Tử, Khổng Tử, Lão Tử đến các nhà tư tưởng cổ đại Hy Lạp như Aristoteles, Plato, và các nhà khai sáng như Rousseau, Kant, nhấn mạnh sự thượng tôn pháp luật, quyền con người và dân chủ.
• Mô hình nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam: Kết hợp các nguyên tắc pháp quyền với đặc thù xã hội chủ nghĩa, lấy dân chủ làm nền tảng, pháp luật làm công cụ, quyền lực nhà nước do nhân dân ủy quyền và chịu sự kiểm soát của nhân dân.

Các khái niệm chính bao gồm: thượng tôn pháp luật, quyền lực nhân dân, phân quyền nhà nước, dân chủ, quyền con người và pháp luật tự nhiên.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

• Phân tích, tổng hợp: Khảo sát và hệ thống hóa các quan điểm, lý thuyết về nhà nước pháp quyền từ lịch sử tư tưởng đến thực tiễn xây dựng ở Việt Nam.
• Phép biện chứng duy vật: Áp dụng các phương pháp lôgic - lịch sử, trừu tượng hóa, khái quát hóa để phân tích bản chất và quy luật vận động của nhà nước pháp quyền.
• So sánh: Đối chiếu các cách tiếp cận khái niệm nhà nước pháp quyền từ các góc độ luật học, lịch sử, chính trị học và triết học nhằm làm rõ đặc điểm và nội hàm của khái niệm.
• Nguồn dữ liệu: Tài liệu nghiên cứu lý luận, các văn kiện của Đảng Cộng sản Việt Nam, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước, các văn bản pháp luật liên quan đến xây dựng nhà nước pháp quyền.
• Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích các giai đoạn từ thời cổ đại đến hiện đại, đặc biệt chú trọng đến quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam từ năm 1994 đến nay.

Cỡ mẫu nghiên cứu là các công trình lý luận tiêu biểu, các văn kiện chính trị và pháp luật có liên quan, được lựa chọn theo tiêu chí tính đại diện và tính hệ thống.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Dân chủ là nền tảng căn bản của nhà nước pháp quyền
   Dân chủ được xác định là yếu tố cốt lõi nhất, quyết định tính thực chất của nhà nước pháp quyền. Pháp luật chỉ giữ vị trí tối thượng và thể hiện ý chí nhân dân khi dân chủ hiện hữu. Ví dụ, trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, quyền lực nhân dân được thể hiện qua các hình thức dân chủ trực tiếp và đại diện, với sự tham gia của nhân dân trong bầu cử, giám sát và quyết định các vấn đề quan trọng.

2. Pháp luật giữ vai trò tối thượng trong quản lý xã hội
   Pháp luật không chỉ là công cụ quản lý mà còn là cơ sở để hạn chế quyền lực nhà nước, bảo vệ quyền con người và đảm bảo sự bình đẳng trước pháp luật. Luật pháp trong nhà nước pháp quyền có thứ bậc rõ ràng, trong đó Hiến pháp giữ vị trí cao nhất. Theo báo cáo của ngành, việc thượng tôn pháp luật giúp nâng cao hiệu quả quản lý xã hội và củng cố niềm tin của nhân dân vào nhà nước.

3. Phân quyền nhà nước là biện pháp quan trọng để kiểm soát quyền lực
   Việc phân chia quyền lực thành lập pháp, hành pháp và tư pháp giúp ngăn ngừa sự lạm quyền và chuyên chế. Mô hình phân quyền của Montesquieu được vận dụng sáng tạo trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, đảm bảo quyền lực được kiểm soát và cân bằng. Số liệu thực tế cho thấy, việc phân quyền góp phần giảm thiểu các hành vi lạm quyền trong bộ máy nhà nước.

4. Quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân và được thực hiện thông qua các đại diện
   Quyền lực nhà nước là quyền lực của nhân dân, được ủy quyền cho các cơ quan nhà nước và chịu sự giám sát của nhân dân. Dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện là hai hình thức cơ bản để thực hiện quyền lực này. Tại một số địa phương, việc tăng cường đối thoại giữa nhân dân và các cơ quan nhà nước đã nâng cao hiệu quả quản lý và sự hài lòng của người dân.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các phát hiện trên xuất phát từ sự vận dụng linh hoạt các lý thuyết triết học và chính trị học vào thực tiễn xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. So với các nghiên cứu trước đây, luận văn làm rõ hơn vai trò của dân chủ như nền tảng của pháp quyền, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của phân quyền và thượng tôn pháp luật trong bối cảnh đặc thù của Việt Nam. Các biểu đồ so sánh mức độ dân chủ và hiệu quả pháp quyền giữa các quốc gia có thể minh họa rõ nét mối quan hệ này. Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là cung cấp cơ sở lý luận vững chắc cho việc hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, góp phần nâng cao năng lực quản lý và bảo vệ quyền lợi của nhân dân.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường thực hiện nguyên tắc dân chủ trong mọi hoạt động của nhà nước
   Đẩy mạnh dân chủ trực tiếp và đại diện, mở rộng các hình thức tham gia của nhân dân vào quá trình ra quyết định, giám sát và phản biện xã hội. Chủ thể thực hiện: các cơ quan nhà nước và tổ chức chính trị - xã hội. Thời gian: trong vòng 3 năm tới.

2. Hoàn thiện hệ thống pháp luật, đảm bảo tính thống nhất và khả thi
   Rà soát, sửa đổi các văn bản pháp luật để phù hợp với nguyên tắc thượng tôn pháp luật, bảo vệ quyền con người và quyền công dân. Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Ủy ban pháp luật. Thời gian: 2 năm.

3. Thực hiện nghiêm túc nguyên tắc phân quyền và kiểm soát quyền lực
   Tăng cường vai trò độc lập của cơ quan tư pháp, nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp. Chủ thể thực hiện: Chính phủ, Tòa án nhân dân. Thời gian: 3 năm.

4. Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cán bộ, công chức trong việc thực thi pháp luật và phục vụ nhân dân
   Tổ chức các chương trình đào tạo, bồi dưỡng về pháp quyền và dân chủ cho đội ngũ cán bộ. Chủ thể thực hiện: Bộ Nội vụ, các trường đào tạo cán bộ. Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Sinh viên và học viên cao học ngành Triết học, Luật học, Khoa học Chính trị
   Giúp hiểu sâu sắc về khái niệm nhà nước pháp quyền, các cách tiếp cận và vận dụng trong thực tiễn xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa.

2. Cán bộ, công chức làm việc trong các cơ quan nhà nước và tổ chức chính trị - xã hội
   Nâng cao nhận thức về vai trò pháp luật, dân chủ và phân quyền trong quản lý nhà nước, từ đó nâng cao hiệu quả công tác.

3. Nhà nghiên cứu và giảng viên trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn
   Cung cấp tài liệu tham khảo có hệ thống về lịch sử tư tưởng và lý luận nhà nước pháp quyền, phục vụ cho nghiên cứu và giảng dạy.

4. Các nhà hoạch định chính sách và lãnh đạo các cấp
   Hỗ trợ xây dựng và hoàn thiện các chính sách, pháp luật liên quan đến xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, góp phần phát triển đất nước bền vững.

Câu hỏi thường gặp

1. Nhà nước pháp quyền khác gì so với nhà nước chuyên chế?
   Nhà nước pháp quyền dựa trên nguyên tắc thượng tôn pháp luật, quyền lực thuộc về nhân dân và được kiểm soát, trong khi nhà nước chuyên chế tập trung quyền lực vào một cá nhân hoặc nhóm nhỏ, không bị ràng buộc bởi pháp luật.

2. Tại sao dân chủ được coi là nền tảng của nhà nước pháp quyền?
   Dân chủ đảm bảo quyền lực thuộc về nhân dân, pháp luật thể hiện ý chí chung của nhân dân và được thực thi dựa trên sự tham gia và giám sát của nhân dân, từ đó pháp luật mới có tính thượng tôn và hiệu lực thực sự.

3. Phân quyền nhà nước có vai trò như thế nào trong xây dựng nhà nước pháp quyền?
   Phân quyền giúp kiểm soát và cân bằng quyền lực giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp, ngăn ngừa sự lạm quyền và bảo vệ quyền lợi của công dân.

4. Làm thế nào để pháp luật trở thành công cụ hiệu quả trong quản lý xã hội?
   Pháp luật phải được xây dựng trên cơ sở dân chủ, bảo vệ quyền con người, có tính khả thi và được thực thi nghiêm minh, đồng thời cán bộ, công chức phải có trách nhiệm và năng lực thực thi pháp luật.

5. Vai trò của nhân dân trong việc thực hiện quyền lực nhà nước được thể hiện như thế nào?
   Nhân dân thực hiện quyền lực thông qua các hình thức dân chủ trực tiếp như bầu cử, trưng cầu dân ý và dân chủ đại diện qua các cơ quan nhà nước do nhân dân bầu ra, đồng thời giám sát và phản biện các hoạt động của nhà nước.

Kết luận

• Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam được xây dựng trên nền tảng dân chủ, thượng tôn pháp luật và phân quyền hợp lý giữa các cơ quan quyền lực.
• Dân chủ là yếu tố căn bản nhất quyết định tính thực chất của nhà nước pháp quyền, pháp luật chỉ có hiệu lực khi được thể hiện qua dân chủ.
• Pháp luật giữ vai trò tối thượng trong quản lý xã hội, bảo vệ quyền con người và hạn chế quyền lực nhà nước.
• Phân quyền nhà nước là biện pháp quan trọng để kiểm soát quyền lực, ngăn ngừa lạm quyền và chuyên chế.
• Các giải pháp đề xuất nhằm hoàn thiện nhà nước pháp quyền cần được thực hiện đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước và sự tham gia tích cực của nhân dân.

Next steps: Tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu về cơ chế thực thi pháp luật và nâng cao nhận thức pháp quyền trong xã hội. Call to action: Các nhà nghiên cứu, cán bộ quản lý và sinh viên hãy áp dụng và phát triển các nhận thức triết học về nhà nước pháp quyền để góp phần xây dựng một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam ngày càng hoàn thiện.