Tổng quan nghiên cứu

Thực hiện dân chủ ở cơ sở là một trong những nội dung trọng yếu nhằm phát huy quyền làm chủ của nhân dân, góp phần xây dựng chính quyền trong sạch, vững mạnh và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk, với dân số khoảng 358.173 người, đa dạng về dân tộc và tôn giáo, là trung tâm chính trị, kinh tế - xã hội của vùng Tây Nguyên, có vị trí chiến lược quan trọng. Từ năm 1998 đến nay, việc thực hiện dân chủ ở cơ sở tại địa phương này đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển với sự tham gia của các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung làm rõ trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước trong việc thực hiện dân chủ ở cấp xã, phường trên địa bàn thành phố Buôn Ma Thuột, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi. Phạm vi nghiên cứu bao gồm quá trình thực hiện dân chủ cơ sở từ khi có Chỉ thị số 30-CT/TW năm 1998 đến năm 2017, với khảo sát thực trạng tại 8 xã và 13 phường, dựa trên dữ liệu thu thập từ 150 cán bộ, công chức.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực tổ chức thực hiện dân chủ ở cơ sở, góp phần tăng cường mối quan hệ giữa chính quyền và nhân dân, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về dân chủ xã hội chủ nghĩa, đặc biệt là quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ. Theo đó, dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân, được thực hiện thông qua cả dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Dân chủ cơ sở: Là hình thức dân chủ được thực hiện trực tiếp tại các đơn vị hành chính cấp xã, phường, thị trấn, nơi nhân dân tham gia quản lý, giám sát các hoạt động của chính quyền.
  • Trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước: Bao gồm trách nhiệm chính trị, pháp lý, hành chính và giải trình trong việc tổ chức thực hiện dân chủ ở cơ sở.
  • Quy chế dân chủ ở cơ sở: Là hệ thống các quy định pháp luật nhằm đảm bảo quyền dân biết, dân bàn, dân làm và dân kiểm tra của nhân dân.
  • Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn: Văn bản pháp lý quan trọng quy định chi tiết các nội dung công khai, bàn bạc, quyết định, tham gia ý kiến và giám sát của nhân dân.

Khung lý thuyết này giúp phân tích vai trò và trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước trong việc thực hiện dân chủ, đồng thời làm cơ sở để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể như:

  • Phân tích tổng hợp, thống kê và so sánh: Để đánh giá các số liệu về thực trạng thực hiện dân chủ ở cơ sở.
  • Phương pháp lịch sử: Nghiên cứu quá trình phát triển và hoàn thiện các quy định pháp luật về dân chủ cơ sở.
  • Phương pháp điều tra, khảo sát: Thu thập dữ liệu từ 150 cán bộ, công chức tại 8 xã và 13 phường trên địa bàn thành phố Buôn Ma Thuột, sử dụng biểu mẫu chuẩn để đảm bảo tính khách quan và chính xác.

Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2011 đến năm 2017, nhằm phản ánh thực trạng và những chuyển biến gần đây trong việc thực hiện dân chủ ở cơ sở. Việc lựa chọn phương pháp phân tích dựa trên tính phù hợp với mục tiêu nghiên cứu, đảm bảo đánh giá toàn diện và sâu sắc về trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức và thực hiện trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước còn hạn chế
    Khảo sát cho thấy khoảng 85% cán bộ, công chức tại các xã, phường nhận thức đúng về trách nhiệm trong thực hiện dân chủ cơ sở, tuy nhiên chỉ có khoảng 70% thực hiện đầy đủ các quy định về công khai, minh bạch và tiếp thu ý kiến nhân dân. Tình trạng vi phạm dân chủ, như thiếu công khai tài chính, vẫn còn tồn tại ở một số địa phương.

  2. Công tác tuyên truyền và phổ biến pháp luật chưa đồng đều
    Tỷ lệ cán bộ, công chức được đào tạo, tập huấn về quy chế dân chủ đạt 90%, nhưng hiệu quả tuyên truyền đến nhân dân chỉ đạt khoảng 75%. Điều này dẫn đến việc nhân dân chưa nắm rõ quyền và nghĩa vụ của mình, ảnh hưởng đến sự tham gia tích cực trong quản lý xã hội.

  3. Sự phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức chính trị - xã hội còn yếu
    Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội tham gia giám sát và phản biện xã hội nhưng chưa phát huy hết vai trò, với tỷ lệ phối hợp hiệu quả chỉ đạt khoảng 65%. Việc này làm giảm hiệu quả giám sát và kiểm tra hoạt động của chính quyền cơ sở.

  4. Kết quả thực hiện dân chủ góp phần nâng cao chất lượng quản lý và phát triển kinh tế - xã hội
    Trong giai đoạn 2010-2015, tốc độ tăng trưởng kinh tế của thành phố đạt 12,41%, thu nhập bình quân đầu người tăng 1,85 lần so với năm 2010. Việc thực hiện dân chủ cơ sở đã góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, đất đai và các chương trình phát triển xã hội, tạo sự đồng thuận trong nhân dân.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên chủ yếu do năng lực cán bộ, công chức còn yếu về nghiệp vụ và nhận thức pháp luật, cùng với sự thiếu đồng bộ trong công tác tuyên truyền và phối hợp giữa các tổ chức. So với các nghiên cứu trong ngành quản lý công khác, kết quả tại Buôn Ma Thuột phản ánh đúng xu hướng chung về khó khăn trong thực hiện dân chủ cơ sở tại các địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội đa dạng.

Việc dữ liệu được trình bày qua các biểu đồ tỷ lệ thực hiện các nội dung dân chủ, bảng so sánh mức độ phối hợp giữa các tổ chức và biểu đồ tăng trưởng kinh tế giúp minh họa rõ nét mối liên hệ giữa thực hiện dân chủ và phát triển kinh tế - xã hội. Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ vai trò then chốt của cơ quan quản lý nhà nước trong việc tổ chức thực hiện dân chủ, từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức về pháp luật và kỹ năng thực hiện dân chủ cơ sở
    Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ thực hiện đúng quy định lên trên 90% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là Sở Nội vụ phối hợp với các cơ quan đào tạo chuyên ngành.

  2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật đến nhân dân
    Sử dụng đa dạng các hình thức truyền thông, tổ chức hội nghị, tập huấn tại các xã, phường nhằm nâng cao nhận thức của nhân dân về quyền và nghĩa vụ trong thực hiện dân chủ. Mục tiêu đạt 85% nhân dân hiểu và tham gia tích cực trong 3 năm.

  3. Nâng cao vai trò phối hợp giữa các tổ chức chính trị - xã hội trong giám sát và phản biện xã hội
    Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ, định kỳ đánh giá hiệu quả hoạt động, tăng tỷ lệ phối hợp hiệu quả lên 80% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện là Ủy ban Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội.

  4. Hoàn thiện cơ chế công khai, minh bạch trong quản lý tài chính, đất đai và các dự án đầu tư tại cơ sở
    Áp dụng công nghệ thông tin để công khai các thông tin liên quan, tạo điều kiện cho nhân dân giám sát. Mục tiêu giảm thiểu vi phạm dân chủ xuống dưới 5% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện là UBND các xã, phường phối hợp với Ban chỉ đạo thực hiện quy chế dân chủ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức cấp xã, phường
    Giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hiện trách nhiệm trong việc tổ chức dân chủ cơ sở, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và phục vụ nhân dân.

  2. Lãnh đạo các cơ quan quản lý nhà nước cấp tỉnh, thành phố
    Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và giám sát việc thực hiện dân chủ ở cơ sở, góp phần hoàn thiện hệ thống chính trị địa phương.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và Mặt trận Tổ quốc
    Hỗ trợ trong việc phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội, tăng cường phối hợp với chính quyền địa phương nhằm bảo vệ quyền lợi của nhân dân.

  4. Nhà nghiên cứu, sinh viên chuyên ngành quản lý công, chính trị học
    Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn thực hiện dân chủ cơ sở tại một địa phương điển hình, giúp mở rộng hiểu biết và phát triển nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước trong thực hiện dân chủ cơ sở là gì?
    Trách nhiệm bao gồm ban hành và tổ chức thực hiện các quy định pháp luật về dân chủ, công khai thông tin, tạo điều kiện cho nhân dân tham gia bàn bạc, quyết định và giám sát hoạt động của chính quyền cơ sở.

  2. Dân chủ cơ sở được thực hiện dưới những hình thức nào?
    Bao gồm dân chủ trực tiếp (nhân dân trực tiếp tham gia quyết định các vấn đề tại địa phương) và dân chủ đại diện (thông qua các cơ quan đại diện như Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc).

  3. Những khó khăn chính trong thực hiện dân chủ ở Buôn Ma Thuột là gì?
    Chủ yếu là nhận thức và năng lực của cán bộ, công chức còn hạn chế, công tác tuyên truyền chưa đồng đều, sự phối hợp giữa các tổ chức chính trị - xã hội chưa hiệu quả, và dân trí của một bộ phận nhân dân còn thấp.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thực hiện dân chủ cơ sở?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật, hoàn thiện cơ chế công khai minh bạch, và nâng cao vai trò phối hợp giữa các tổ chức chính trị - xã hội trong giám sát.

  5. Vai trò của Mặt trận Tổ quốc trong thực hiện dân chủ cơ sở là gì?
    Mặt trận Tổ quốc là cầu nối giữa nhân dân và chính quyền, tổ chức giám sát, phản biện xã hội, tiếp nhận và giải quyết ý kiến, kiến nghị của nhân dân, góp phần bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước trong thực hiện dân chủ ở cơ sở tại thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk, góp phần bổ sung lý luận và thực tiễn về dân chủ cơ sở.
  • Thực trạng cho thấy có nhiều chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về nhận thức, năng lực và phối hợp tổ chức thực hiện.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện dân chủ, tập trung vào đào tạo cán bộ, tuyên truyền pháp luật, hoàn thiện cơ chế công khai và tăng cường phối hợp tổ chức chính trị - xã hội.
  • Nghiên cứu có phạm vi từ năm 1998 đến 2017, phản ánh quá trình phát triển và những bước tiến trong thực hiện dân chủ cơ sở tại địa phương.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân cùng chung tay thực hiện các giải pháp để phát huy quyền làm chủ của nhân dân, góp phần xây dựng chính quyền trong sạch, vững mạnh và phát triển bền vững.