Tổng quan nghiên cứu

Chính quyền địa phương cấp xã giữ vai trò nền tảng trong hệ thống chính quyền Việt Nam, với hơn 9.000 xã, chiếm trên 80% tổng số đơn vị hành chính cấp cơ sở. Theo Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức Chính quyền địa phương năm 2015, cấp xã là nơi trực tiếp tổ chức thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, đồng thời là cầu nối giữa Nhà nước và nhân dân. Tuy nhiên, thực tiễn tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp xã tại huyện Tư Nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp xã tại huyện Tư Nghĩa từ khi thực hiện Hiến pháp 2013 đến nay, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện tổ chức và đổi mới hoạt động nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước ở cấp xã. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào huyện Tư Nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi, giai đoạn từ năm 2013 đến 2018.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh đổi mới tổ chức bộ máy hành chính nhà nước, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, phát huy quyền làm chủ của nhân dân và nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước ở địa phương. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý và hoạch định chính sách trong việc cải cách tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp xã.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật, tập trung vào quan điểm xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết về tổ chức chính quyền địa phương: Nhấn mạnh nguyên tắc tập trung dân chủ, vai trò của Hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND) trong tổ chức và hoạt động chính quyền cấp xã, cũng như mối quan hệ giữa các cơ quan trong bộ máy chính quyền địa phương.

  • Lý thuyết về quản lý nhà nước và phân cấp, phân quyền: Phân tích cơ chế phân cấp, phân quyền và ủy quyền trong tổ chức chính quyền địa phương, nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước ở cấp xã.

Các khái niệm chuyên ngành trọng tâm bao gồm: chính quyền địa phương, tổ chức chính quyền cấp xã, hoạt động chính quyền cấp xã, nguyên tắc tập trung dân chủ, phân cấp phân quyền, hiệu lực và hiệu quả quản lý nhà nước.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, thống kê, phân tích, đối chiếu và so sánh để thu thập và xử lý thông tin. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm các cán bộ, công chức thuộc các cơ quan, phòng ban huyện Tư Nghĩa và các xã, thị trấn trên địa bàn huyện, với số liệu thu thập từ năm 2013 đến 2018.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu phi xác suất, tập trung vào các đối tượng có liên quan trực tiếp đến tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp xã nhằm đảm bảo tính thực tiễn và sâu sắc của dữ liệu. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính kết hợp định lượng, sử dụng bảng biểu và biểu đồ để minh họa các kết quả chính.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong khoảng 12 tháng, bao gồm các giai đoạn thu thập số liệu, phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổ chức chính quyền cấp xã tại huyện Tư Nghĩa có cơ cấu phù hợp với quy định pháp luật: HĐND xã gồm từ 15 đến 35 đại biểu tùy theo quy mô dân số, UBND xã gồm Chủ tịch, Phó Chủ tịch và các ủy viên phụ trách quân sự, công an. Tuy nhiên, tỷ lệ đại biểu chuyên trách còn thấp, đại biểu kiêm nhiệm chiếm trên 70%, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.

  2. Hoạt động của HĐND và UBND cấp xã còn nhiều hạn chế: Kỳ họp HĐND xã diễn ra 2 lần/năm, nhưng tỷ lệ tham dự đầy đủ của đại biểu chỉ đạt khoảng 65%. UBND xã họp thường kỳ mỗi tháng một lần, nhưng việc ra quyết định còn chậm và thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa các thành viên. Tỷ lệ các nghị quyết được thực hiện đúng hạn chỉ đạt khoảng 75%.

  3. Nguồn lực thực hiện nhiệm vụ còn hạn chế: Cán bộ, công chức cấp xã thiếu về số lượng và chất lượng, đặc biệt là trình độ chuyên môn và kỹ năng quản lý. Ngân sách cấp xã còn hạn hẹp, chỉ đáp ứng khoảng 60% nhu cầu hoạt động thường xuyên và đầu tư phát triển.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố xã hội và văn hóa truyền thống: Tác động của kết cấu dòng họ, phong tục tập quán và tâm lý bảo thủ trong cộng đồng dân cư làm hạn chế tính khách quan và minh bạch trong hoạt động chính quyền cấp xã. Tình trạng này dẫn đến hiện tượng “chính quyền của họ” và ảnh hưởng đến công tác bầu cử, quản lý địa phương.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc phân cấp, phân quyền chưa thực sự triệt để, nguồn lực tài chính và nhân lực chưa được đảm bảo đầy đủ, cùng với ảnh hưởng của các yếu tố văn hóa xã hội truyền thống. So sánh với một số nghiên cứu trong ngành, kết quả tại huyện Tư Nghĩa tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khác, nơi mà chính quyền cấp xã vẫn đang trong quá trình hoàn thiện tổ chức và nâng cao năng lực hoạt động.

Việc đại biểu HĐND kiêm nhiệm làm giảm hiệu quả giám sát và đại diện cho ý chí nhân dân, trong khi đó, sự thiếu hụt cán bộ chuyên trách và nguồn lực tài chính hạn chế làm giảm khả năng thực thi nhiệm vụ của UBND xã. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ tham dự kỳ họp, tỷ lệ thực hiện nghị quyết và phân bổ ngân sách sẽ minh họa rõ nét các vấn đề này.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ những điểm nghẽn trong tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp xã, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước ở cấp cơ sở, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương và củng cố niềm tin của nhân dân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức cấp xã: Nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý và năng lực thực thi pháp luật cho đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã trong vòng 2 năm tới, do Sở Nội vụ và UBND huyện Tư Nghĩa chủ trì thực hiện.

  2. Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền và ủy quyền cho chính quyền cấp xã: Rà soát, bổ sung các quy định pháp luật để tăng quyền tự chủ tài chính và quản lý hành chính cho cấp xã, nhằm nâng tỷ lệ thực hiện nhiệm vụ lên trên 90% trong 3 năm tới, do Bộ Nội vụ phối hợp với HĐND và UBND các cấp triển khai.

  3. Tăng cường vai trò giám sát của HĐND cấp xã: Tăng tỷ lệ đại biểu chuyên trách lên ít nhất 40%, nâng cao chất lượng các kỳ họp và hoạt động giám sát, đảm bảo đại biểu HĐND thực hiện đầy đủ trách nhiệm với cử tri, trong vòng 2 năm, do HĐND huyện và xã tổ chức.

  4. Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trong bộ máy chính quyền cấp xã: Thiết lập quy chế phối hợp công tác giữa UBND, HĐND, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và phục vụ nhân dân, thực hiện trong 1 năm, do UBND huyện và xã chủ trì.

  5. Giải pháp nâng cao nhận thức và thay đổi tư duy trong cộng đồng dân cư: Tổ chức các chương trình tuyên truyền, giáo dục pháp luật, vận động nhân dân thay đổi các tập tục lạc hậu, phát huy truyền thống đoàn kết, trong vòng 3 năm, do Ban Tuyên giáo Đảng ủy xã phối hợp với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức xã hội thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức cấp xã: Nghiên cứu giúp nâng cao nhận thức về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương, từ đó cải thiện hiệu quả công tác quản lý và phục vụ nhân dân.

  2. Lãnh đạo các cấp chính quyền địa phương: Sử dụng luận văn làm cơ sở để xây dựng chính sách, kế hoạch cải cách tổ chức và hoạt động chính quyền cấp xã phù hợp với thực tiễn địa phương.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành Luật, Quản lý Nhà nước: Tham khảo để phát triển các đề tài nghiên cứu sâu hơn về chính quyền địa phương, đồng thời làm tài liệu giảng dạy về luật hành chính và luật hiến pháp.

  4. Sinh viên, học viên cao học chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Học tập, tham khảo các phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về tổ chức chính quyền cấp xã, phục vụ cho việc học tập và nghiên cứu khoa học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính quyền địa phương cấp xã gồm những cơ quan nào?
    Chính quyền cấp xã gồm Hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND). HĐND là cơ quan quyền lực nhà nước đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân, còn UBND là cơ quan hành chính nhà nước chịu trách nhiệm thi hành nghị quyết của HĐND và quản lý các lĩnh vực đời sống xã hội tại địa phương.

  2. Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp xã là gì?
    Nguyên tắc tập trung dân chủ là cơ sở tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp xã, kết hợp giữa sự tập trung thống nhất và phát huy vai trò chủ động, tích cực của cấp xã trong quản lý nhà nước và phục vụ nhân dân.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hoạt động của chính quyền cấp xã?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ, cơ chế phân cấp phân quyền; yếu tố khách quan như đặc điểm văn hóa, xã hội, truyền thống địa phương; nguồn lực tài chính và nhân lực; cũng như sự phối hợp giữa các cơ quan trong bộ máy chính quyền.

  4. Tại sao đại biểu HĐND kiêm nhiệm lại ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động?
    Đại biểu kiêm nhiệm thường không có đủ thời gian và chuyên môn để thực hiện đầy đủ chức năng giám sát và đại diện cho cử tri, dẫn đến giảm hiệu quả hoạt động của HĐND và hạn chế quyền làm chủ của nhân dân.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền cấp xã?
    Tăng cường đào tạo cán bộ, đẩy mạnh phân cấp phân quyền, nâng cao vai trò giám sát của HĐND, cải thiện cơ chế phối hợp giữa các cơ quan, đồng thời thay đổi nhận thức và tư duy trong cộng đồng dân cư là những giải pháp thiết thực và hiệu quả.

Kết luận

  • Chính quyền địa phương cấp xã tại huyện Tư Nghĩa có cơ cấu tổ chức phù hợp nhưng còn nhiều hạn chế về năng lực cán bộ, nguồn lực và hiệu quả hoạt động.
  • Hoạt động của HĐND và UBND cấp xã chưa phát huy tối đa vai trò, đặc biệt là tỷ lệ đại biểu chuyên trách còn thấp và sự phối hợp nội bộ chưa hiệu quả.
  • Các yếu tố văn hóa xã hội truyền thống và tâm lý bảo thủ trong cộng đồng dân cư ảnh hưởng không nhỏ đến tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp xã.
  • Cần đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường vai trò giám sát của HĐND để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước ở cấp xã.
  • Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cấp quản lý xây dựng chính sách cải cách tổ chức và hoạt động chính quyền địa phương, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để hoàn thiện tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp xã phù hợp với yêu cầu phát triển trong thời kỳ mới.