Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm (HĐTN) là một phần bắt buộc trong chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo, được triển khai từ lớp 1 đến lớp 12. Ở cấp tiểu học, HĐTN đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển phẩm chất và năng lực cốt lõi của học sinh thông qua các hoạt động hướng vào bản thân, xã hội, tự nhiên và hướng nghiệp. Tại huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên, việc tổ chức HĐTN theo tiếp cận cùng tham gia đã được triển khai từ năm học 2020-2021, song vẫn còn nhiều hạn chế do điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn và sự phối hợp chưa hiệu quả giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng và đề xuất các biện pháp tổ chức HĐTN theo tiếp cận cùng tham gia tại các trường tiểu học huyện Tủa Chùa. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 13 trường tiểu học trên địa bàn huyện, khảo sát từ tháng 12/2022 đến tháng 5/2023. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, phát huy vai trò của các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết học tập trải nghiệm của Kolb, John Dewey và các mô hình học tập phát triển nhận thức của Jean Piaget, Kurt Lewin. Kolb nhấn mạnh học tập là quá trình chuyển hóa kinh nghiệm thành kiến thức mới qua bốn bước: tiếp nhận kinh nghiệm, phản tỉnh, khái quát hóa và vận dụng thực tiễn. Dewey cũng khẳng định vai trò của kinh nghiệm trong giáo dục, giúp kết nối kiến thức với thực tiễn cuộc sống.

Khái niệm chính bao gồm:

  • Hoạt động trải nghiệm (HĐTN): Hoạt động giáo dục giúp học sinh tham gia trực tiếp vào thực tiễn, phát triển phẩm chất, năng lực và kỹ năng sống.
  • Tiếp cận cùng tham gia: Quá trình phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong tổ chức hoạt động giáo dục nhằm đạt hiệu quả tối ưu.
  • Tổ chức hoạt động trải nghiệm: Quá trình sắp xếp, phân công, phối hợp các lực lượng giáo dục để thực hiện các hoạt động trải nghiệm hiệu quả.
  • Vai trò của hiệu trưởng: Là người quản lý, điều phối, tạo môi trường thuận lợi và xây dựng cơ chế phối hợp các lực lượng giáo dục trong tổ chức HĐTN.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp lý luận và thực tiễn:

  • Phân tích, tổng hợp, so sánh các tài liệu, nghiên cứu trong và ngoài nước về tổ chức HĐTN và tiếp cận cùng tham gia.
  • Khảo sát thực trạng bằng bảng hỏi với 13 trường tiểu học, thu thập ý kiến của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh.
  • Phỏng vấn sâu cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh để hiểu rõ hơn về thực tiễn tổ chức HĐTN.
  • Quan sát trực tiếp các hoạt động trải nghiệm tại trường để đánh giá mức độ tổ chức và tham gia.
  • Nghiên cứu sản phẩm hoạt động như kế hoạch giáo dục, kế hoạch tổ chức HĐTN và sản phẩm của học sinh.
  • Phân tích thống kê toán học để xử lý số liệu khảo sát, đánh giá mức độ tham gia và hiệu quả tổ chức.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 13 trường tiểu học với sự tham gia của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng địa phương. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 12/2022 đến tháng 5/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ thực hiện mục tiêu HĐTN: Khoảng 75% trường tiểu học tại huyện Tủa Chùa đã triển khai các hoạt động trải nghiệm theo chương trình GDPT 2018, tuy nhiên chỉ khoảng 60% trong số đó thực hiện đầy đủ các mục tiêu về phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.
  2. Phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Chỉ khoảng 50% trường có sự phối hợp hiệu quả với gia đình và các tổ chức xã hội trong tổ chức HĐTN, phần lớn các trường còn gặp khó khăn trong việc huy động nguồn lực bên ngoài.
  3. Năng lực tổ chức của cán bộ quản lý và giáo viên: Khoảng 65% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về vai trò của HĐTN và tiếp cận cùng tham gia, nhưng chỉ 55% có kỹ năng tổ chức và phối hợp hiệu quả các hoạt động trải nghiệm.
  4. Cơ sở vật chất và trang thiết bị: Khoảng 40% trường có đủ điều kiện cơ sở vật chất phục vụ tổ chức HĐTN, còn lại thiếu hụt về sân chơi, thiết bị học tập và kinh phí tổ chức các hoạt động ngoài trời.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc tổ chức HĐTN theo tiếp cận cùng tham gia tại huyện Tủa Chùa đã đạt được những bước tiến tích cực, đặc biệt trong việc triển khai nội dung chương trình và nhận thức của đội ngũ giáo viên. Tuy nhiên, sự phối hợp giữa nhà trường với gia đình và xã hội còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động. Nguyên nhân chủ yếu do điều kiện kinh tế khó khăn, nhận thức của phụ huynh và các tổ chức xã hội chưa đồng đều, cùng với năng lực tổ chức của cán bộ quản lý và giáo viên chưa đồng bộ.

So sánh với các nghiên cứu ở các địa phương khác, tỷ lệ phối hợp cùng tham gia tại Tủa Chùa thấp hơn khoảng 15-20%, phản ánh đặc thù vùng miền núi còn nhiều khó khăn. Việc thiếu hụt cơ sở vật chất cũng là một yếu tố hạn chế lớn, làm giảm tính hấp dẫn và hiệu quả của các hoạt động trải nghiệm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện mục tiêu HĐTN, biểu đồ tròn phân bố mức độ phối hợp giữa các lực lượng giáo dục, và bảng tổng hợp đánh giá năng lực tổ chức của cán bộ quản lý và giáo viên. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong tổ chức HĐTN tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực tổ chức cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu về tổ chức HĐTN theo tiếp cận cùng tham gia, tập trung vào kỹ năng phối hợp và quản lý hoạt động trải nghiệm. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng đầu năm học, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm thực hiện.
  2. Xây dựng kế hoạch tổ chức HĐTN có sự tham gia của gia đình và xã hội: Hiệu trưởng các trường cần chủ động xây dựng kế hoạch chi tiết, xác định rõ vai trò, trách nhiệm của từng lực lượng, đồng thời tổ chức các buổi họp, hội thảo để vận động sự tham gia của phụ huynh và các tổ chức xã hội. Thời gian triển khai từ đầu năm học và duy trì thường xuyên.
  3. Tăng cường huy động và sử dụng hiệu quả cơ sở vật chất, trang thiết bị: Phối hợp với chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội để huy động nguồn lực cải tạo, bổ sung sân chơi, thiết bị học tập phục vụ HĐTN. Xây dựng kế hoạch phát triển cơ sở vật chất dài hạn, ưu tiên các trường còn thiếu thốn.
  4. Đẩy mạnh kiểm tra, đánh giá và rút kinh nghiệm: Thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá kết quả tổ chức HĐTN theo tiếp cận cùng tham gia, bao gồm đánh giá của nhà trường, gia đình và xã hội. Kết quả đánh giá làm cơ sở điều chỉnh kế hoạch và nâng cao chất lượng hoạt động. Thực hiện định kỳ hàng học kỳ và tổng kết cuối năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả theo tiếp cận cùng tham gia.
  2. Giáo viên tiểu học: Cung cấp kiến thức và phương pháp tổ chức HĐTN đa dạng, phát huy vai trò chủ thể của học sinh trong các hoạt động trải nghiệm.
  3. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong phối hợp cùng nhà trường tổ chức các hoạt động giáo dục trải nghiệm cho con em mình.
  4. Các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách giáo dục: Là tài liệu tham khảo để phát triển các chương trình, chính sách hỗ trợ tổ chức HĐTN tại các vùng khó khăn, đặc biệt là vùng dân tộc thiểu số và miền núi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm theo tiếp cận cùng tham gia là gì?
    Là quá trình tổ chức các hoạt động giáo dục trải nghiệm có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh.

  2. Tại sao cần huy động sự tham gia của gia đình và xã hội trong tổ chức HĐTN?
    Sự tham gia này giúp tăng nguồn lực, tạo môi trường giáo dục đa dạng, thực tiễn và hỗ trợ học sinh phát triển kỹ năng sống hiệu quả hơn.

  3. Những khó khăn chính trong tổ chức HĐTN tại huyện Tủa Chùa là gì?
    Bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, năng lực tổ chức của cán bộ quản lý và giáo viên, cũng như sự phối hợp chưa đồng bộ giữa nhà trường với gia đình và xã hội.

  4. Hiệu trưởng trường tiểu học có vai trò gì trong tổ chức HĐTN?
    Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm quản lý, điều phối, xây dựng kế hoạch và tạo cơ chế phối hợp các lực lượng giáo dục để tổ chức HĐTN hiệu quả.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của hoạt động trải nghiệm?
    Thông qua việc thu thập ý kiến từ giáo viên, học sinh, phụ huynh và cộng đồng, kết hợp với quan sát, kiểm tra sản phẩm học tập và đánh giá sự phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm theo tiếp cận cùng tham gia tại các trường tiểu học huyện Tủa Chùa đã đạt được những kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế về phối hợp và cơ sở vật chất.
  • Nghiên cứu đã xây dựng được cơ sở lý luận vững chắc và khảo sát thực trạng chi tiết, làm cơ sở đề xuất các biện pháp tổ chức phù hợp.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực cán bộ quản lý, xây dựng kế hoạch phối hợp, huy động nguồn lực và kiểm tra đánh giá hiệu quả.
  • Việc thực hiện các giải pháp này dự kiến sẽ nâng cao chất lượng tổ chức HĐTN, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh tiểu học.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường và gia đình phối hợp chặt chẽ để triển khai hiệu quả các biện pháp trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo là tổ chức các khóa tập huấn nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên, đồng thời xây dựng kế hoạch phối hợp cụ thể giữa nhà trường, gia đình và xã hội nhằm triển khai các biện pháp đề xuất. Các bên liên quan cần chủ động tham gia để nâng cao hiệu quả giáo dục trải nghiệm cho học sinh tiểu học tại huyện Tủa Chùa.