Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Công nghệ tại các trường Trung học cơ sở (THCS) quận Tân Phú, TP. Hồ Chí Minh, được xem là một giải pháp quan trọng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực của học sinh. Theo ước tính, quận Tân Phú có nhiều trường THCS với số lượng lớn học sinh tham gia học môn Công nghệ, một môn học mang tính thực hành cao, góp phần hình thành năng lực công nghệ và kỹ năng nghề nghiệp cho học sinh. Tuy nhiên, thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Công nghệ còn nhiều hạn chế, đặc biệt là khó khăn trong việc xác định trình tự tổ chức và áp dụng các phương pháp phù hợp.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Công nghệ ở các trường THCS quận Tân Phú trong năm học 2019-2020, từ đó đề xuất các biện pháp tổ chức hiệu quả nhằm nâng cao hứng thú học tập và chất lượng dạy học môn Công nghệ. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khối lớp 6, 7, 8, 9 tại các trường THCS trên địa bàn quận, với đối tượng khảo sát gồm cán bộ quản lý, giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Công nghệ và học sinh.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc phát triển phương pháp dạy học tích cực, góp phần nâng cao năng lực thực hành, sáng tạo và giải quyết vấn đề của học sinh. Đồng thời, kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học môn Công nghệ, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình học tập trải nghiệm nổi bật như:

  • Lý thuyết học tập trải nghiệm của John Dewey: nhấn mạnh vai trò của kinh nghiệm cá nhân và mối quan hệ giữa kinh nghiệm quá khứ với hoàn cảnh hiện tại trong quá trình học tập. Dewey cho rằng “Nếu bạn để tôi làm, tôi sẽ không thể quên”, khẳng định tầm quan trọng của việc học qua thực hành.

  • Mô hình học tập dựa trên kinh nghiệm của Kolb: mô tả quá trình học tập gồm bốn giai đoạn liên tục là Kinh nghiệm cụ thể, Quan sát phản ánh, Trừu tượng khái niệm và Thử nghiệm. Mô hình này giúp thiết kế các hoạt động trải nghiệm phù hợp với phong cách học tập của học sinh.

  • Tháp trải nghiệm của Edgar Dale: phân loại các hình thức học tập theo mức độ trải nghiệm, từ nghe, đọc đến thực hành trực tiếp, giúp giáo viên lựa chọn hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: trải nghiệm, hoạt động trải nghiệm, hoạt động dạy học, hoạt động trải nghiệm trong dạy học, đặc điểm tâm sinh lý học sinh THCS, và các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Công nghệ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: thu thập, phân tích và tổng hợp các tài liệu trong và ngoài nước về hoạt động trải nghiệm, dạy học môn Công nghệ và đặc điểm học sinh THCS.

  • Phương pháp khảo sát thực trạng: sử dụng bảng hỏi và phỏng vấn với đối tượng gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh tại các trường THCS quận Tân Phú. Tổng số mẫu khảo sát khoảng 150 người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

  • Phương pháp phân tích thống kê: sử dụng phần mềm SPSS để xử lý số liệu, phân tích tần suất, tỷ lệ phần trăm, và so sánh mức độ thực hiện các hoạt động trải nghiệm.

  • Phương pháp thực nghiệm: khảo nghiệm và thực nghiệm các biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm tại trường THCS Lê Anh Xuân nhằm đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2019 đến tháng 5/2020, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và tiến hành thực nghiệm theo kế hoạch.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về hoạt động trải nghiệm: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên có nhận thức đúng về vai trò và mục tiêu của hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Công nghệ. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên tự tin trong việc tổ chức các hoạt động này.

  2. Thực trạng tổ chức nội dung hoạt động trải nghiệm: Các nội dung trải nghiệm được triển khai chủ yếu tập trung vào các chủ đề trong sách giáo khoa như kỹ thuật gia đình, kỹ thuật nông nghiệp và kỹ thuật công nghiệp. Tỷ lệ thực hiện đầy đủ các nội dung đạt khoảng 70%, còn lại là thực hiện chưa đồng đều giữa các trường.

  3. Hình thức và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm: Giáo viên sử dụng đa dạng hình thức như làm sản phẩm, thí nghiệm, thảo luận nhóm, nhưng mức độ áp dụng các phương pháp hiện đại còn hạn chế, chỉ khoảng 55% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học theo dự án hoặc giải quyết vấn đề.

  4. Khó khăn trong tổ chức hoạt động trải nghiệm: Hơn 65% giáo viên gặp khó khăn trong việc xác định trình tự các bước tổ chức hoạt động trải nghiệm, thiếu kinh nghiệm và tài liệu hướng dẫn cụ thể. Điều kiện cơ sở vật chất và thiết bị hỗ trợ cũng chưa đáp ứng đầy đủ, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức đúng về hoạt động trải nghiệm là nền tảng quan trọng để tổ chức hiệu quả các hoạt động này. Tuy nhiên, sự hạn chế trong kỹ năng tổ chức và phương pháp giảng dạy của giáo viên là nguyên nhân chính dẫn đến hiệu quả chưa cao. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này tương đồng với thực trạng chung của giáo dục trải nghiệm ở bậc THCS.

Việc áp dụng mô hình học tập trải nghiệm của Kolb và tháp trải nghiệm Dale có thể giúp giáo viên thiết kế các hoạt động phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh THCS, tăng cường sự chủ động và sáng tạo của học sinh. Bên cạnh đó, sự hỗ trợ về cơ sở vật chất và tài liệu hướng dẫn là yếu tố khách quan cần được cải thiện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức đúng của giáo viên, biểu đồ tròn phân bố các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm, và bảng so sánh mức độ áp dụng các phương pháp dạy học hiện đại giữa các trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn về phương pháp dạy học trải nghiệm, kỹ năng thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm trong môn Công nghệ. Mục tiêu đạt 90% giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm, do Phòng Giáo dục và Đào tạo quận phối hợp với các trường thực hiện.

  2. Xây dựng quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm chuẩn hóa: Phát triển tài liệu hướng dẫn chi tiết về các bước tổ chức hoạt động trải nghiệm, phù hợp với đặc điểm từng khối lớp và chủ đề môn Công nghệ. Áp dụng quy trình này trong các trường THCS quận Tân Phú trong năm học tiếp theo.

  3. Cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị hỗ trợ: Đầu tư bổ sung thiết bị thực hành, phòng thí nghiệm, vật liệu phục vụ hoạt động trải nghiệm nhằm đảm bảo điều kiện tối thiểu cho giáo viên và học sinh. Kế hoạch thực hiện trong 2 năm, do các trường phối hợp với chính quyền địa phương và các đơn vị tài trợ.

  4. Khuyến khích đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm: Thúc đẩy áp dụng các phương pháp dạy học theo dự án, giải quyết vấn đề, học tập nhóm và đánh giá đa dạng kết quả học tập nhằm phát huy tối đa năng lực học sinh. Giáo viên được hỗ trợ xây dựng kế hoạch giảng dạy đổi mới trong từng học kỳ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên môn Công nghệ THCS: Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn về tổ chức hoạt động trải nghiệm, áp dụng các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học, từ đó phát triển kỹ năng giảng dạy và tăng hứng thú học tập của học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên, đồng thời cải thiện điều kiện cơ sở vật chất phục vụ dạy học trải nghiệm.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Giáo dục học: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp khảo sát và thực nghiệm, cũng như các biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm trong bối cảnh giáo dục phổ thông hiện đại.

  4. Các tổ chức, đơn vị phát triển giáo dục: Áp dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế chương trình đào tạo, dự án hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học và phát triển năng lực học sinh trong các môn học thực hành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Công nghệ là gì?
    Hoạt động trải nghiệm là quá trình học sinh trực tiếp tham gia các hoạt động thực tiễn dưới sự hướng dẫn của giáo viên nhằm phát triển phẩm chất, năng lực và kỹ năng thông qua việc vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết các nhiệm vụ thực tế.

  2. Tại sao tổ chức hoạt động trải nghiệm lại quan trọng trong môn Công nghệ?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh phát triển năng lực công nghệ, tư duy sáng tạo và kỹ năng thực hành, đồng thời tăng hứng thú học tập và khả năng giải quyết vấn đề, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh THCS.

  3. Những khó khăn phổ biến khi tổ chức hoạt động trải nghiệm là gì?
    Khó khăn chính gồm thiếu kinh nghiệm tổ chức của giáo viên, khó khăn trong xác định trình tự các bước tổ chức, hạn chế về cơ sở vật chất và thiết bị hỗ trợ, cũng như thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm?
    Cần nâng cao nhận thức và kỹ năng tổ chức cho giáo viên qua đào tạo chuyên môn, xây dựng quy trình tổ chức chuẩn hóa, cải thiện điều kiện vật chất và áp dụng các phương pháp dạy học hiện đại, đồng thời đánh giá kết quả đa dạng và khách quan.

  5. Hoạt động trải nghiệm có ảnh hưởng như thế nào đến học sinh?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh phát triển toàn diện về trí tuệ, kỹ năng và phẩm chất, tăng khả năng tự học, tự đánh giá, sáng tạo và hợp tác, từ đó chuẩn bị tốt hơn cho học tập tiếp theo và cuộc sống thực tế.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Công nghệ tại các trường THCS quận Tân Phú có vai trò quan trọng trong phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.
  • Nhận thức đúng và kỹ năng tổ chức của giáo viên là yếu tố quyết định hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm.
  • Thực trạng hiện nay còn nhiều hạn chế về phương pháp tổ chức và điều kiện cơ sở vật chất, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học.
  • Ba biện pháp chính được đề xuất gồm nâng cao nhận thức giáo viên, xây dựng quy trình tổ chức chuẩn hóa và cải thiện điều kiện hỗ trợ đã được khảo nghiệm và chứng minh tính khả thi.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai đào tạo giáo viên, hoàn thiện tài liệu hướng dẫn và đầu tư cơ sở vật chất nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Công nghệ qua hoạt động trải nghiệm.

Hãy áp dụng các biện pháp này để nâng cao hiệu quả dạy học môn Công nghệ, góp phần phát triển năng lực toàn diện cho học sinh THCS quận Tân Phú và các địa phương khác.